«من مطمئنم درخواست عدم رسیدگی به وضعیت حقوق بشر در مجمع عمومی سازمان ملل رد خواهد شد و طرح قطعنامه هم پس از بررسی با اکثریت قابل توجهی به تصویب کمیته‌ی سوم خواهد رسید و از آن طریق به مجمع عمومی می‌رود تا در ماه دسامبر در آنجا به رای گذاشته شود».

دکتر عبدالکریم لاهیجی، حقوقدان و نایب رئیس فدراسیون سراسری جوامع حقوق بشر این سخنان را با اطمینان می‌گوید. وی در عین حال تاکید می‌کند که حتی اگر با درخواست عدم رسیدگی به وضعیت حقوق‌بشر موافقت شود، باز هم ایران تنها کشوری است که شورای حقوق بشر برایش گزارشگر ویژه تعیین کرده و بنابراین نمی‌تواند از بررسی وضع حقوق بشرش فرار کند.

بشنوید: مصاحبه با دکتر عبدالکریم لاهیجی

دویچه‌وله: آقای لاهیجی، سازمان عفو بین‌الملل در بیانیه‌ای از کمیته‌ی سوم سازمان ملل خواسته تا با طرح "عدم اقدام" نسبت به وضعیت حقوق بشر در ایران مخالفت کند. لطفا برای ما توضیح دهید این طرح "عدم اقدام" چیست و چه زمانی و توسط چه کشورهایی از سازمان ملل درخواست شده؟

عبدالکریم لاهیجی: باید اشاره کنم که مجمع عمومی سازمان ملل به طور مستقیم نمی‌تواند راجع به وضعیت حقوق بشر در کشوری پیش‌نویس قطعنامه‌ای را مطرح کند. یا باید از سوی شورای حقوق بشر این قطعنامه به مجمع عمومی برود، یا از سوی کمیته‌ی سوم که یکی از نهادهای وابسته به شورای اقتصادی‌ـ اجتماعی سازمان ملل است و یکی از مأموریت‌هایش نیز تنظیم قطعنامه‌هایی راجع به حقوق بشر در کشورهاست.

از هشت سال پیش که دیگر کمیسیون حقوق بشر در مورد ایران قطعنامه‌ای صادر نمی‌کرد، ما هر سال از طریق کمیته‌ی سوم، قطعنامه‌ای را به مجمع عمومی سازمان ملل می‌بردیم. در کمیته‌ی سوم هم مثل مجمع عمومی تمام کشورها عضویت دارند. متد و روشی که چینی‌ها اختراع کرده‌اند، چه در کمیسیون حقوق بشر و چه در کمیته‌ی سوم، این است که قبل از این که اصلا موضوع قطعنامه مطرح شود، می‌گویند اصلاً موردی ندارد که سازمان ملل راجع به مثلاً وضع حقوق بشر در چین یا در ایران دخالت کند. یک نهاد حقوق بشری در سازمان ملل هست که قبلاً اسمش بود کمیسیون حقوق بشر حالا شده شورای حقوق بشر.

جمهوری اسلامی هم با توجه به این که در سیاست خارجی سعی می‌کند جا پای چین بگذارد، چند سال است که همین روش را انتخاب می‌کند. از نظر آیین رسیدگی به آن می‌گویند no Aktion. یعنی رئیس کمیته‌ی سوم پیش از این که وارد ماهیت قطعنامه شود، اصلاً طرح موضوع را به رأی می‌گذارد و اگر اکثریت کشورهای شرکت‌کننده به این درخواست رأی مثبت دهند، اصلاً دیگر قطعنامه در کمیته‌ی سوم مطرح نمی‌شود. ولی اگر این درخواست رد شد، آن وقت یک رأی دوم برای رسیدگی به موضوع قطعنامه گرفته می‌شود.

این که وضعیت حقوق بشر در مورد کشوری در کمیته‌ی سوم بررسی شود یا در شورای حقوق بشر، چه تفاوتی دارد؟

شورای حقوق بشر به ذات، صلاحیت رسیدگی به وضعیت حقوق بشر در همه‌ی کشورها را دارد. بنابراین مسلم است که شورای حقوق بشر است که باید این مأموریت خود را انجام دهد. ولی مکانیسم شورای حقوق بشر این است که یک رسیدگی دوره‌ای برای همه‌ی کشورها گذاشته‌اند، یادتان هست سال گذشته نوبت رسیدگی به وضعیت حقوق بشر در ایران بود و متأسفانه به هیچ نتیجه‌ای هم نرسیدند، این است که در مواردی که وضعیت حقوق بشر در کشوری واقعاً فوریت دارد، یعنی نقض حقوق بشر خیلی حاد است و روز به روز وخامت بیشتری می‌گیرد، از طریق کمیته‌ی سوم هم می‌شود به طور مستقیم طرح قطعنامه‌ای را به مجمع عمومی سازمان ملل برد. کاری که ما طی هفت سال گذشته کردیم.

در سال‌های اول که آخرین سال‌های دولت خاتمی بود و اتحادیه اروپا گفت‌وگو با جمهوری اسلامی را در زمینه‌ی حقوق بشر پیش‌ می‌برد، معمولاً این درخواست به اصطلاح عدم طرح موضوع یا no Aktion، با چند رأی اختلاف رد می‌شد. از دوسال گذشته، به‌خصوص پس از ماجراهای بعد از انتخابات ریاست جمهوری، درخواست عدم طرح موضوع از سوی جمهوری اسلامی با اکثریت بزرگی رد شده و قطعنامه هم با اکثریت بزرگی به تصویب کمیته‌ی سوم رسیده و از آن طریق به مجمع عمومی رفته است.

این بار هم با گزارش‌هایی که هیئت نمایندگی ما از نیویورک داده است، من مطمئن هستم که این درخواست رد خواهد شد و طرح قطعنامه هم پس از بررسی در کمیته سوم با اکثریت قابل توجهی به تصویب این کمیته‌ خواهد رسید و از آن طریق به مجمع عمومی می‌رود تا در مجمع عمومی ماه دسامبر به رای گذاشته شود.

ولی اگر برفرض این طرح هم رأی آورد و درخواست عدم اقدام برای ایران تصویب شود، بازهم معنایش این نیست که رسیدگی به وضعیت حقوق بشر در مورد ایران متوقف می‌شود، درست است؟

نه، هرگز. شما می‌دانید که ایران تنها کشوری است که شورای حقوق بشر برایش گزارشگر ویژه تعیین کرده، آقای احمد شهید. جمهوری اسلامی هم به آقای احمد شهید ویزای ورود به ایران را نداده است. همچنین طی پنج سال گذشته به هیچ یک از گزارشگران موضوعی حقوق بشر اجازه‌ی ورود به ایران را نداده اند. آقای احمد شهید هم بخش دوم تحقیقاتش را شروع کرده و قرار است که هفته‌ی نخست ماه دسامبر برای دیدار با قربانیان نقض حقوق بشر در ایران به بعضی از کشورهای اروپایی ازجمله فرانسه، آلمان و بلژیک برود. بنابراین باید در انتظار گزارش آقای احمد شهید بود. مطابق تقویمی که به او داده‌اند، باید تا ماه بهمن گزارش خود را بدهد تا در اواخر ماه اسفند که شورای حقوق بشر کارش را آغاز می‌کند، در این شورا مورد رسیدگی قرار گیرد.

آقای لاریجانی که هم‌اکنون در نیویورک به ‌سر می‌برد، به طرح وضعیت حقوق بشر در مجمع عمومی سازمان ملل اعتراض کرده، آن را یک «بدعت خطرناک» دانسته و گفته‌ باید به عملکرد ایران در مکانیزم «یو پی آر» مراجعه شود. منظور از مکانیسم «یو پی آر» چیست؟

«یو پی آر» همان چیزی است که گفتم. یعنی این که شورای حقوق بشر برای هر کشوری یک تقویم معینی را درنظر می‌گیرد و وضعیت حقوق بشر در آن کشور را در آن زمان مورد رسیدگی قرار می‌دهند. همچنین یادتان هست که موضوع ایران یکسال و نیم پیش به تفصیل در شورای حقوق بشر مطرح شد. نزدیک به صدو چهل‌ـ پنجاه پیشنهاد را طی این رسیدگی دوره‌ای به هیئت نمایندگی جمهوری اسلامی، به ریاست محمد جواد لاریجانی دادند که من حضور داشتم. آن‌ها درخواست مهلت کردند و گفتند ما به همه‌ی این توصیه‌ها نه، ولی به قسمت بزرگی از این توصیه‌ها پاسخ مثبت خواهیم داد. هنوز بعد از یک‌سال هیچ گونه پاسخی نداده‌اند.

ما ماه پیش در کمیته‌ی حقوق بشر در ارتباط با میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی هم دیدیم، هیئت‌های نمایندگی جمهوری اسلامی، بیش از دو دهه است که غیر از وقت‌کشی و غیر از اتخاذ سیاست "از این ستون به آن ستون فرج است"، هیچ کار دیگری نمی‌توانند بکنند. سیاستی در جهت همکاری با سازمان ملل، با شورای حقوق بشر و به طور کلی با جامعه بین‌المللی ندارند و الان دیگر این موضوع جنبه‌ی علنی پیدا کرده و به خاطر همین هم شما وقتی در اجلاس‌هایی در ارتباط با تعهدات بین‌المللی جمهوری اسلامی شرکت می‌کنید، می‌بینید که هیئت نمایندگی متأسفانه علی‌رغم آن بی‌آزرمی که از خود نشان می‌دهد، برای پاسخ گوئی به پرسش‌های جامعه بین‌المللی در ارتباط با وضعیت حقوق بشر و تعهدات بین‌المللی جمهوری اسلامی، به‌ویژه در ارتباط با عهدنامه‌های بین‌المللی، در ناتوانائی مطلق است.

مصاحبه‌گر: میترا شجاعی
تحریریه: جواد طالعی