مقامات ایران و عراق طی روزهای گذشته در پی سقوط صادرات گاز جمهوری اسلامی به عراق موضوع تحریم‌ها و مسدود شدن پول گاز ایران در عراق را برجسته کرده‌اند؛ اما برای اولین بار نیست که صادرات گاز ایران به عراق در زمستان تقریبا قطع می‌شود.
شرکت ملی گاز ایران گفته است عراق از بابت خرید گاز ایران ۶ میلیارد دلار بدهی دارد. دولت بغداد به دفعات اعلام کرده که پول برق و گاز وارداتی از ایران را با ارز ملی خود، دینار، به حساب بانک مرکزی جمهوری اسلامی در بانک تجارت عراق واریز کرده، اما بر اساس تحریم‌ها، ایران تنها قادر به استفاده از این منابع برای واردات کالا از عراق است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
مشکل اینجاست که واردات سالانه ایران از عراق به ۱۰۰ میلیون دلار هم نمی‌رسد، اما ایران سالانه حدود ۱۱ تا ۱۲ میلیارد دلار صادرات کالا، خدمات، برق و گاز به عراق دارد و عملا امکان استفاده از ۶ میلیارد دلار منابع مسدود شده صادرات برق و گاز ایران به عراق، وجود ندارد.
آمریکا از پاییز ۹۷ در بازه‌های ۲ تا ۳ ماهه معافیت عراق از واردات برق و گاز ایران را تمدید کرده و ماه گذشته دوباره این معافیت‌ها را برای ۴۵ روز تمدید کرد.
در این میان رضا اردکانیان نیز روز سه‌شنبه به عراق سفر کرد که درباره آزادسازی دارایی‌های مالی ایران در این کشور رایزنی کند. البته قبلا نیز بارها مقامات ایران از وزیر نفت تا رئیس بانک مرکزی در این رابطه سفرهایی به عراق داشتند و گشایشی اتفاق نیفتاد.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
اگرچه بدهی سنگین عراق به ایران واقعیتی بسیار مهم است، اما طی سال‌های گذشته ایران در تابستان‌ها به خاطر کمبود داخلی برق صادرات به عراق را تقریبا متوقف می‌کند و در زمستان نیز به خاطر کمبود داخلی گاز، صادرات گاز به عراق را به شدت کاهش می‌دهد.
برای نمونه در ابتدای زمستان پارسال تا اوایل اردیبهشت، ایران صادرات گاز به عراق را به ۴ میلیون متر مکعب در روز کاهش داده بود.
آرشیو آمارهای وزارت برق نیز نشان می‌دهد که برای نمونه، در تابستان سال ۹۷ که کشور با کمبود چشمگیر برق مواجه شده بود، فروش برق به عراق را در ماههای تیر، مرداد و شهریور نسبت به ماههای مشابه سال ۹۶ به ترتیب ۷۲ درصد، ۹۲ درصد و ۶۴ درصد کاهش داده بود، موضوعی که به قطعی گسترده برق در عراق و بحران اعتراضات مردمی تیرماه ۹۷ این کشور دامن زد.
کاهش تحویل برق ایران به عراق در تابستان سال‌های بعد نیز ادامه یافته است.
وضعیت تولید، مصرف و صادرات برق و گاز ایران
چنانچه اشاره شد، ایران در تابستان با کمبود برق و در زمستان با کمبود گاز مواجه است. برای نمونه هفته گذشته شرکت ملی گاز اعلام کرد مصرف روزانه گاز کشور در بخش‌های خانگی، صنایع عمده و نیروگاهی به ۷۴۰ میلیون متر مکعب رسیده که ۵۶۵ میلیون متر مکعب آن مربوط به بخش خانگی است که ۱۱ درصد بیشتر از دور مشابه پارسال است. این گزارش می‌گوید مصرف گاز در نیروگاهای برقی نیز به ۵۵ میلیون متر مکعب رسیده است. مصرف نیروگاهی گاز در حالت عادی نزدیک ۳۰۰ میلیون متر مکعب است، اما در زمستان‌ها به خاطر جلوگیری از قطعی گاز در بخش خانگی، دولت تحویل گاز به نیروگاهها، پتروشیمی‌ها و برخی صنایع عمده از جمله بخش سیمان را به شدت کاهش می‌دهد.
نکته مهم در گزارش شرکت گاز این است که میزان کل تزریق گاز به شبکه کشور در روزهای گذشته به ۸۱۰ میلیون متر مکعب رسیده است. با توجه به مصرف روزانه ۷۴۰ میلیون متر مکعب گاز در بخش‌های خانگی، صنایع عمده و نیروگاهها، همچنین نیاز روزانه بیش از ۴۰ میلیون متر مکعبی بخش پترشیمی به گاز و از طرفی صادرات روزانه ۲۰ تا ۲۵ میلیون متر مکعب گاز ایران به ترکیه، عملا بیش از ۵ میلیون متر مکعب گاز مازادی برای صادرات به عراق باقی نمی‌ماند.
در مورد برق نیز چنین است. ایران در فصول گرم خود به شدت نیازمند واردات برق است. برای جلوگیری از قطعی برق ایران باید سالانه ۵ درصد به تولید برق خود اضافه کند، اما طی سال‌های گذشته رشد تولید برق ایران نصف این رقم بوده است. نتیجه اینکه، بر اساس آمارهای وزارت نیرو، در ۸ ماه ابتدایی سال جاری خورشیدی واردات برق ایران دو برابر شده و به ۱.۸ تراوات ساعت رسیده که بخش اعظم آن در تابستان اتفاق افتاده است.
ایران تا چند سال پیش سالانه ۱۲ تراوات ساعت صادرات انرژی برقی داشت و حتی بخش قابل توجهی از آن به ترکیه صادر می‌شد، اما در هشت ماه سال جاری تنها ۵.۸ تراوات ساعت صادرات برق داشته که بخش اعظم آن راهی عراق و مقداری نیز به افغانستان و پاکستان تحویل داده شده است.
ترکیه جای ایران را در عراق می‌گیرد؟
ترکیه طی سال‌های گذشته به مدد رشد چشمگیر تولید برق از منابع تجدیدپذیر نه تنها از واردات برق ایران بی‌نیاز شده، بلکه به صادرکننده گاز به گرجستان، بلغارستان و یونان تبدیل شده و دوشنبه هفته جاری برای اولین بار صادرات برق به عراق را نیز آغاز کرد.
این اتفاق یک روز بعد از اینکه وزارت برق عراق از بحران برق کشور خبر داد، اتفاق افتاد. وزارت برق عراق گفته بود افت صادرات گاز ایران باعث شده سوخت بسیاری از نیروگاه‌های برقی کشور قطع شود و تولید برق عراق یک سوم کاهش یابد.
ترکیه تولید برق خود را به ۹۲ هزار مگاوات (وات واحد اندازه‌گیری قدرت و وات ساعت واحد اندازه‌گیری انرژی است) رسانده و در میزان تولید برق از ایران نیز پیشی گرفته است. نکته جالب اینکه ۴۷ درصد تولید برق ترکیه از منابع پاک مانند برق خورشیدی، بادی و غیره است و در سال جاری میلادی نیز تولید برق از منابع تجدیدپذیر را ۴۷۰۰ مگاوات، معادل ۵ برابر تولید برق نیروگاه اتمی بوشهر افزایش داده است.
فعلا ترکیه حدود ۱۵۰ مگاوات برق به عراق تحویل می‌دهد که تقریبا یک چهارم برق تحویلی ایران به عراق است، اما در ماههای آینده این رقم افزایش خواهد یافت.
از طرفی عراق نیز بعد از تحریم‌های آمریکا جای ایران را در بازار نفت ترکیه گرفته است.
آمارهای شرکت تنظیم بازار انرژی ترکیه نشان می‌دهد تقریبا نیمی از کل نفت مصرفی ترکیه از عراق وارد می‌شود و نیم دیگر از بیش از ۱۰ کشور از جمله نروژ، قزاقستان، ترکمنستان و عربستان و تا حدودی روسیه تامین می‌شود.
ایران قبل از تحریم‌ها همپای عراق، حدود یک سوم نفت مصرفی ترکیه را تامین می‌کرد.