همدلی و پشتیبانی بسیاری از هنرمندان با معترضان به نتایج اعلام شده‌ی انتخابات ریاست جمهوری ۲۲ خرداد، امر پنهانی نیست. این حمایت برای برخی از آنها دردسرهایی، از جمله ممنوعیت خروج از کشور را به دنبال داشته است. از سوی دیگر جمعی از اینان در ماه‌های گذشته، از شرکت در مراسم رسمی و دولتی، مانند جایزه جلال آل‌احمد و جشنواره تئاتر فجر، خودداری کرده‌اند. اکنون نوبت به جشنواره فیلم فجر رسیده تا شاهد غیبت مطرح‌ترین سینماگران کشور باشد.

در جستجوی داوران خوش‌نام

در روزهای گذشته فهرستی از نام کسانی که جشنواره فجر را تحریم کرده‌اند، در محافل خبری و سینمایی منتشر شده است. این فهرست اغلب سینماگرانی را که در بیست و هفت دوره گذشته از جشنواره فجر جایزه‌ای دریافت کرده‌اند، در بر می‌گیرد. بخشی از این افراد امسال فیلم تازه‌ای نساخته‌اند و غیبت‌شان می‌تواند عادی جلوه کند. اما برگزارکنندگان جشنواره برای بخش داوری، که معمولا تعدادی از سینماگران خوش‌نام در آن حضور دارند، با مشکلی جدی روبرو شده‌اند.

عزت‌الله انتظامی که از او به عنوان یکی از این داوران نام برده می‌شد، همکاری خود با جشنواره را تکذیب و علت آن را بیماری اعلام کرده است. او همچنین شرکت فیلمی درباره چهل سال فعالیت سینمایی‌اش در جشنواره را دلیلی برای این تصمیم خود ذکر می‌کند. به گزارش خبر آنلاین، اصغر فرهادی، کارگردان فیلم «درباره الی» نیز پیشنهاد داوری جشنواره را رد کرده است.

پنج سال در انتظار اجازه نمایش

یکی از کارمندان معاونت فرهنگی وزارت ارشاد به دویچه وله گفت، عده‌ای مامور شده‌اند تا نظر مساعد چند سینماگر مشهور را برای شرکت در هیات داوران این دوره جلب کنند. به گفته‌ی او، رایزنی‌هایی نیز در جریان است تا برای جبران کمبود نام‌های مشهور در بخش مسابقه، برای تعدادی از فیلم‌هایی که در سال‌های اخیر اجازه نمایش نگرفته‌اند مجوز صادر شود.

ظاهرا یکی از این فیلم‌ها «به رنگ ارغوان» ساخته‌ی ابراهیم حاتمی‌کیاست. این فیلم قرار بود در جشنواره بیست و سوم نمایش داده شود که به دستور وزارت اطلاعات از این کار جلوگیری شد. در سال‌های بعد نیز از احتمال حضور این فیلم در جشنواره خبرهایی منتشر شده بود، اما ظاهرا مخالفت نهادهای امنیتی مانع نمایش آن شده است.

به نظر می‌رسد، تمدید مهلت ارسال فیلم‌ها نیز با این موضوع بی‌ارتباط نباشد. مهدی مسعودشاهی، دبیر جشنواره فجر، دوم آذرماه در نخستین نشست مطبوعاتی خود در این سمت، مهلت فرستادن فیلم‌های سینمایی بلند را پایان آذر ماه و باقی بخش‌ها را پایان آبان‌ماه اعلام کرد. مسعودشاهی گفت: «مطمئنا بعد از تاريخ مشخص شده فیلمی پذيرفته نخواهد شد و سعی می‌كنيم آن‌چه كه در مقررات آمده است را اعمال كنيم.»

به رغم این، موعد تحویل فیلم‌های بلند سینمایی تا پانزدهم دی‌ماه، که روز پایان بازبینی و انتخاب فیلم‌ها بود، تمدید شده است. پذیرش فیلم‌ها پس از مهلت مقرر البته امر کم‌سابقه‌ای نیست. سال گذشته اجازه نمایش فیلم "درباره الی" بعد از شروع جشنواره صادر شد. صبح شنبه، ۱۹ دی‌ماه، روابط عمومی جشنواره اعلام کرد، بازبینی فیلم و کار هیات انتخاب شامگاه جمعه به پایان رسیده، اما از معرفی این آثار خودداری کرد. در همین روز منابع خبری گزارش داده‌اند، حضور دو اثر از کمال تبریزی و رسول صدرعاملی که قبلا به عنوان فیلم‌های بخش مسابقه از آنها یاد می‌شد، با تردیدهای جدی روبروست.

سینما، اسیر سلیقه‌های سیاسی

مدیریت امور سینمایی همواره و از زمان روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد، بیش از پیش مورد انتقاد اهل فن بوده است. محمدمهدی عسگرپور، مدیر عامل خانه سینما، در گفت‌وگویی با نشریه پنجره، که اوایل دی‌ماه منتشر شد، می‌گوید: «مشکل این‎‎جاست که مدیریت سیاسی بر عرصه فرهنگی ما حاکم است و این‎ سلیقه‎ای سیاسی و جناحی است که بر مدیریت سینما حاکم است.»

عسگرپور می‌افزاید، فیلم‌هایی چون "درباره الی" یا "به رنگ ارغوان"، «در زمان مدیریت یک نفر توقیف می‎شوند و در دوره مدیری دیگر در همان دولت رفع توقیف می‎شوند.» به اعتقاد عسگرپور، این رفتار دوگانه وزارت ارشاد فیلم‌سازان را نسبت به مدیریت سینمایی بی‌اعتماد کرده است. عسگرپور تاکید می‌کند: «مشکل عمده دولت این است که از مدیران غیر مسلطی که در حوزه تصدی‎گری خود تسلط و آگاهی لازم را ندارند استفاده می‌کند.»

تغییرات ماه‌های اخیر، به ویژه انتصاب مشاور سابق احمدی‌نژاد، جواد شمقدری به معاونت سینمایی وزارت ارشاد، واکنش‌های منفی فراوانی به دنبال داشته است. بهمن فرمان‌آرا اعلام کرده است، تا زمانی که شمقدری در این سمت باشد فیلم‌نامه‌ای برای تصویب به ارشاد نخواهد فرستاد.

"سینمای مطلوب" برای "جامعه امام زمانی"

یکی از سینماگران مطرح ایران، علی معلم، معتقد است: «متأسفانه در سال‌های گذشته همواره شاهد بودیم که مدیران جشنواره و مدیران سینمایی براساس خواسته و تمایل خود این جشنواره را جهت‌دهی می‌کنند.» با این همه از آنجا که ساخت و نمایش فیلم‌ها در ایران در دست نهادهای دولتی است، صرف‌نظر کردن از جشنواره فجر کار ساده‌ای نیست. بخش بزرگی از فیلم‌های سینمایی با کمک‌های دولتی و نهادهای حکومتی تهیه می‌شوند و جشنواره فیلم فجر بزرگترین و مهم‌ترین امکان معرفی این آثار به مخاطب به شمار می‌رود. شاید به همین دلیل باشد که علی معلم معتقد است: «معضلات جشنواره فیلم فجر اساسی است و وجودش اجباری.»

سینماگران مستقل خواهان کاهش دخالت دولت در کار سینما هستند. به گفته ی فرمان‌آرا پیش از انقلاب دخالت دولت در حیطه‌ی "چه نباید" بود و اکنون به "چه باید" تبدیل شده است. او معتقد است، دولت می‌کوشد با اعطای انواع سوبسیدها روند فیلم‌سازی را به سمت دلخواه خود هدایت کند.

وزیر سابق ارشاد، محمد حسین صفار هرندی، در تشریح سیاست‌های فرهنگی دولت احمدی‌نژاد، در اردیبهشت ۸۷ گفت: «ما متعهد نيستيم سينما رشد كند، بلكه متعهديم سينمای مطلوب رشد كند. در بقيه حوزه‌هاي فرهنگ و هنر هم همين‌طور است.» صفارهرندی می‌گوید: «ما مامور هستيم تا به سمت جامعه امام زمانی حركت كنيم» و معتقد است، فعالیت "مطلوب" فرهنگی و سینمایی باید زمینه‌ساز انجام این ماموریت باشد.

BK/BB