فاجعه مدیترانه ممکن است تکرار شود
۱۳۸۸ فروردین ۱۲, چهارشنبه
قایق ظرفیت ۵۰ نفر را داشته است. ۳۶۵ نفر سوار آن شده‌اند، تا از آفریقا به اروپا پناه برند. پیشتر نیز چنین قایق‌هایی مدیترانه را طی کرده‌اند. اکنون انگیزه‌ی پناهجویان، گریختن از بحران اقتصادی‌ای است که در آفریقا به تبعیت از بحران جهانی بروز کرده و قاره‌ی گرسنه و فقیر را با درد و رنج بیشتری دست به گریبان کرده است.
فاجعه
در خبرهای آغازین آمده بود که فاجعه در روز جمعه‌ی گذشته (۲۷ مارس، ۷ فروردین) در نزدیکی سواحل لیبی رخ داده است. اکنون زمان حادثه شب یک‌شنبه (۲۹ مارس) دانسته می‌شود. دریا توفانی شده و قایق را به کام خود کشیده است. فقط یک قایق غرق شده است؟ در این مورد اطمینان کافی وجود ندارد.
محل سانحه ۵۰ کیلومتری ساحل لیبی بوده است. بنابر گزارشی که پلیس لیبی امروز (اول آوریل) منتشر کرده، ۱۰۰ لاشه از آب گرفته شده‌اند. در گزارش پیشین آمده بود که ۲۱ تن نجات یافته‌اند. از تعداد کثیری که شمارشان مشخص نیست، اثری وجود ندارد؛ ۵۰۰ نفر، ۶۰۰ نفر؟ دیروز در گزارش‌ها ذکر شده بود که بیش از ۲۰۰ نفر غرق شده‌اند. در گزارش تازه‌ای که رویترز از مغرب فرستاده، آمده است که تعداد قربانیان حتما بیش از ۳۰۰ تن است.
بنابر اطلاعات "سازمان بین‌المللی مهاجرت" (IOM)، قربانیان حادثه اکثرا آفریقایی بوده‌اند. از خاورمیانه نیز کسانی در میانشان بوده است. همین سازمان گزارش کرده است که قایق دیگری با ۳۵۰ پناهجو در آن محل بوده، که نجات یافته است.
مقصد پناهجویان ایتالیا بوده است. در سال گذشته (۲۰۰۸)، بنابر آمار "سازمان بین‌المللی مهاجرت" حدود ۳۳ هزار تن از شمال آفریقا عزیمت کرده، مدیترانه را با قایق‌های کهنه و مملو از مسافر، درنوردیده و سرانجام به جزیره‌ی ایتالیایی لامپدوسا (Lampedusa) رسیده‌اند.
بی‌شرمی دو طرفه
سازمان حمایت از پناهندگان "پرو آزول" (Pro Asyl)، فاجعه‌ی پیش آمده در مدیترانه را ناشی از بی‌شرمی و بی‌رحمی از دو طرف می‌بیند، هم از طرف قاچاقچیان انسان‌ها، که از نیاز و بیچارگی افراد، "صنعت" حمل و نقل پناهجو درست کرده‌اند و بسی سود می‌برند، هم از طرف کشورهای اروپایی، که درها را بسته‌اند و باعث رونق آن "صنعت" شده‌اند.
رون ردموند (Ron Redmond)، از کمیساریای عالی آوارگان سازمان ملل متحد (UNHCR) هشدار داده که فصل قاچاق انسان از راه مدیترانه تازه آغاز شده است. این در حالی است که درست پیش از فاجعه‌ی جمعه‌ی گذشته، رُبرت مارونی (Robert Maroni)، وزیر کشور ایتالیا با خوشحالی اعلام کرد که به یُمن گشت‌های دریایی لیبی و ایتالیا، دیگر مشکلی به نام پناهجویی از راه مدیترانه وجود نخواهد داشت.
پناهجویان کیستند؟
گزارش‌ها تصویری خلاف انتظار وزیر کشور ایتالیا ارائه می‌کنند. فقط شروع فصل گرما باعث افزایش تعداد قایق‌سواران مدیترانه نمی‌شود. این پی‌آمدهای بحران جهانی اقتصاد در آفریقاست که بر تعداد فراریان می‌افزاید.
فراریان، کمتر از جنگ و پیگرد سیاسی گریخته‌اند. اکثر آنان مردان جوان تحصیل‌کرده هستند. سن‌شان بین ۲۰ تا ۴۰ سال است. از قشرهای کاملا فقیر نیستند. توانسته‌اند حدود ۱۰۰۰ یورو به قاچاقچی بدهند تا از مدیترانه بگذرند. برخی از آنها چند بار دست به این کار زده‌اند. به اروپا رسیده‌اند، دستگیر شده‌اند، برگردانده شده‌اند و باز مسیر فرار را از سر گرفته‌اند.
گزارشگر "زوددویچه تسایتونگ" می‌نویسد: «در پاسخ به این پرسش که چرا مدام جانشان را به خاطر می‌اندازند، چرا نیرو و پولی را که صرف رسیدن به اروپا می‌کنند، در کشورشان سرمایه‌گذاری نمی‌کنند، پاسخ‌هایی از این دست می‌شنویم: زیرا کار و امید وجود ندارد؛ زیرا دولت‌ها فاسد هستند؛ زیرا بایستی سال‌ها صبر کنیم تا کشور ما تکانی بخورد؛ زیرا کارگر پرتقال‌چین در اسپانیا با روزی ۵۰ یورو دستمزد بیشتر از حقوق ماهانه‌ی یک استاد دانشگاه در لاگوس درمی‌آورد؛ و سرانجام اینکه با پولی که در اروپا درمی‌آوریم، می‌توانیم از خانواده‌هایمان در آفریقا حمایت کنیم.»
در راه‌اند...
سخنگوی "سازمان بین‌المللی مهاجرت" گفته است که برخی از فراریان در هفته‌ی گذشته خود را به ایتالیا رسانده‌اند، برخی‌ها را گرفته و به لیبی بازگردانده‌اند، بقیه غرق شده‌اند. «هیچ‌گاه نخواهیم دانست چه تعداد غرق شده‌اند، چون همه‌ی لاشه‌ها پیدا نمی‌شود.»
بنابر گزارش این سازمان، هم اکنون یک و نیم میلیون آواره از آفریقای غربی و شاخ آفریقا در لیبی جمع‌شده‌اند و می‌کوشند خود را به اروپا برسانند. آنان در راه‌اند. فاجعه‌هایی چون فاجعه‌ی اخیر در مدیترانه، هر آن ممکن است تکرار شود.
رضا نیکجو
تحریریه: داود خدابخش