سازمان شفافیت جهانی Transparency International بیش از یک صد شعبه در مناطق مختلف جهان دارد و برای مقابله با فساد و رشوه‌خواری به دولت‌ها کمک می‌کند. این سازمان هر سال گزارش فساد و اختلاس در دنیا را منتشر می‌کند.

سنجش فساد با استفاده از شاخص‌های نظیر اختلاس، رشوه‌گیری، خرید و فروش پست‌های دولتی، رشوه‌پذیری دستگاه قضایی، فساد مالی در میان سیاستمداران و مقام‌های دولتی صورت می‌گیرد.

به نظر این سازمان دولت‌ها طبق اصول كنوانسیون سازمان ملل متحد موظفند درارائه‌ی اطلاعات خود، شفافیت به خرج دهند و در برابر جامعه پاسخگو باشند.

"در تونس همه چیز با خودسوزی علیه فساد شروع شد"

میکلوش مارشال یکی از مدیران ارشد این سازمان به دویچه وله می‌گوید، توسعه‌ی فساد، رشوه خواری و اختلاس یکی از دلایل اصلی سقوط دیکتاتورها در کشورهای عربی بوده است. بنظر او در تونس که این اعتراض‌ها از آنجا آغاز شده، مردم در اعتراض به فساد دولتی، بیکاری گسترده و افزایش قیمت مواد خوراکی دست به قیام زدند.

به نظر او طارق طیب محمد‌بن بوعزیزی، دستفروش تونسی در اعتراض به مصادره‌ی چرخ دستی‌اش و رشوه خواری مامورین دولتی در مقابل ساختمان شهرداری خودسوزی کرد و جرقه‌ی این آتش دامن بن‌علی ، دیکتاتور فاسد این کشور را گرفت و حکومت ۲۳ ساله او را سرنگون کرد. آتشی که شعله‌های آن به مصر رسید و سبب سقوط یکی دیگر از فاسدترین رهبران منطقه شد.

"کاسه‌ی صبر مردم لبریز شده است"

مارشال نتیجه می‌گیرد که فساد دولتی منجر به سقوط وسرنگونی دیکتاتورها می‌شود. وی در این رابطه به مهمترین رویداد سده‌ی بیستم، یعنی سقوط نظام‌های کمونیستی هم اشاره می‌کند که به قول او در درجه اول «مردم با تمرکز قدرت در دست دیکتاتورها و سواستفاده از این قدرت مبارزه کرده بودند».

به عقیده‌ی میکلوش مارشال ، انقلابی که ۵ بهمن ۱۳۸۹ در مصر آغاز شد و در ۲۲ بهمن ۱۳۸۹ با استعفای حسنی مبارک و روی کارآمدن دولت موقت پایان یافت، نیز با الهام از انقلاب تونس علیه فقرو فساد به وقوع پیوست.

خانم آروا حسن مسئول آفریقا و خاورمیانه‌ی سازمان شفافیت جهانی هم در این رابطه به ادامه روند تحولات و وضعیت مردم منطقه اشاره میکند و می‌گوید: «اکنون بی‌تردید می‌توان گفت که فساد بویژه فساد سیاسی در کشورهای خاورمیانه و ایران ابعاد گسترده‌ای پیدا کرده و کاسه‌ی صبر مردم لبریز شده است».

کارشناس: اختلاس در ایران باعث تعجب ما نشد

به نظر آروا حسن وخامت شرایط اقتصادی مردم و بحران مالی، انگیزه اصلی اعتراضات خیابانی مردم در تونس و مصر بوده است. تجربه‌ی کشورهای عربی بنظر آروا حسن می‌تواند در ایران نیز تکرار شود. در کشورهای عربی مردم فکر می‌کردند سقوط دیکتاتورها غیر ممکن است اما مردم با قیام خود موفق شدند سران مستبد را به زانو درآورند.

وی همچنین اشاره می‌کند مردم در کشورهای عربی سال‌ها از فساد مالی و سیاسی رنج می‌بردند و شکاف میان فقر و ثروت بویژه در سال‌های اخیر بیشتر شده بود. آروا حسن می‌افزاید: «فشار اقتصادی ، بیکاری به اوج رسید و مردم دلیل آن را در فساد مالی و اختلاس می‌دیدند و آنها هر روز در زندگی روزمره خود آن را تجربه می‌کردند. از سوی دیگر آنها از طریق شبکه‌های اجتماعی هم از این موضوع بیشتر اطلاع می‌یافتند».

آروا حسن، مسئول کشورهای آفریقایی و خاورمیانه در سازمان شفافیت جهانی در رابطه با وضعیت ایران هم چنین توضیح می‌دهد: «آنچه که ما در ایران در رابطه با اختلاس شاهدش هستیم باعث تعجب ما نشده، زیرا در نظام‌های بسته حکومت خود را در مقابل مردم پاسخگو نمی‌داند. در ایران مطبوعات آزاد نیست و اهرم کنترل فساد دولتی هم وجود ندارد».

چرا درباره‌ی دیکتاتورها گزارش داده نمی‌شود؟

سازمان شفافیت جهانی تاکنون درباره‌ی ثروت دیکتاتورها و حساب‌های بانکی آنها گزارشی منتشر نکرده است. میکولوش مارشال یکی از مدیران ارشد این سازمان دلیل می‌آورد که گزارش درباره‌ی فساد مالی و اختلاس در نظام‌های دیکتاتوری به دلیل بسته بودن جامعه بسیار مشکل است. به عقیده‌ی آروا حسن افشاگری و گزارش درباره‌ی ثروت دیکتاتورها و حساب‌های بانکی آنها جزو وظایف روزنامه‌نگاران است.

این کارشناس به عدم همکاری بانک‌ها بویژه بانک‌های سوئیسی در رابطه با افشای میزان انباشت پول دیکتاتورها اشاره می‌کند و مثال می‌آورد که روند پس گرفتن ثروت دیکتاتورهایی چون سوهارتو در اندونزی و مارکوس در فیلیپین سال‌ها طول کشیده و فقط بخش کوچکی از ثروت آنها پس گرفته شده است.

اعتراض علیه فساد انگیز‌ه‌ی اصلی قیام مردم

هم میکلوش مارشال و هم آروا حسن از سازمان شفافیت جهانی بر این باورهستند که ادامه‌ی روند کنونی فساد دولتی و اختلاس منجر به  سقوط نظام‌های دیکتاتوری خواهد شد.

مسئولین سازمان شفافیت جهانی در گفتگو با دویچه‌وله همچنین تاکید کردند اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا «حرکت‌های اعتراضی جهانی انسان‌ها علیه نخبگان فاسد و مستبد کشورهایشان آغاز شده و اعتراض علیه فساد مالی موتور این حرکت‌هاست».

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: شهرام اسلامی