مجمع جهانی اقتصاد گزارش مربوط به شکاف جنسیتی در سال ۲۰۱۱ در ۱۳۵ کشور جهان را منتشر کرده است. بر اساس این گزارش، ایسلند در اولین رتبه و ایران در مقام ۱۲۵ قرار دارند. کشورهای نروژ، فنلاند، سوئد و ایرلند به ترتیب مقام‌های دوم تا پنجم را به خود اختصاص داده‌اند و عربستان سعودی، مالی، پاکستان، چاد و یمن پنج کشور آخر این جدول هستند.

مجمع جهانی اقتصاد یک نهاد مستقل بین‌المللی است که به کشورها کمک می‌کند تا برنامه‌های سیاسی، اقتصادی و آکادمیک خود را بهتر به پیش ببرند.

این سازمان همه ساله بر اساس گزارش نهادهای بین‌المللی مستقر در کشورها و هم‌چنین گزارش‌های مستقل و دولتی و آمار و اطلاعات مقایسه‌ای بین زن و مرد در محورهای اقتصادی، آموزشی، بهداشتی و سیاسی، میزان برابری جنسیتی را بر اساس درصد اعلام می‌کند.

دکتر نوشین یاوری استاد جامعه‌شناسی در پاریس درباره این گزارش به دویچه‌وله می‌گوید: «شاخص‌هایی که این‌ها در نظر می‌گیرند، شاخص‌هایی ثابت و قراردادی است و از واقعیت اجتماعی که دینامیک جامعه را دربرمی‌گیرد کمی به دور است. به همین دلیل بعضی اوقات تعجب‌آور است، ولی واقعیت است. یعنی نمی‌توان گفت این اطلاعاتی که داده‌اند واقعیت نیست. منتهی باید آن‌ها را درست خواند.»

بشنوید: گفت‌وگو با نوشین یاوری

خانم یاوری برای نمونه به مورد تاجیکستان اشاره می‌کند که در تعلیم و تربیت و آموزش در رتبه ۱۱۳ و بالاتر از ایران قرار دارد:«ولی واقعیت این است که  طبق آمار رسمی خود تاجیکستان بیش از ۳۰ درصد دختران بعد از یکی دو سال از مدرسه یا به قول خودشان "مکتب" بیرون می‌آیند. یعنی کنار گذاشته می‌شوند و حتی این تعداد به طور غیررسمی تا ۵۰ درصد هم می‌رسد.»

نوشین یاوری نتیجه‌ می‌گیرد که چون منبع اصلی اطلاعات این سازمان‌ها، دولت‌ها هستند، بنابراین دربسیاری موارد این اطلاعات صحیح نیست.

نزول رتبه ایران از ۱۰۸ به ۱۲۵

بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۰۶، ایران در رتبه ۱۰۸ در شکاف جنسیتی قرار داشت در حالی که در گزارش امسال این مقام به ۱۲۵ تنزل کرده است. این در حالی است که ایران بر اساس معیارهای جهانی جزو کشورهای در حال توسعه محسوب می‌شود و قاعدتا باید شاخص‌های توسعه که یکی از مهم‌ترین آنها برابری جنسیتی است،  سیری صعودی در آن داشته باشد نه نزولی. در برابر، بنگللادش از رتبه ۹۱ در سال ۲۰۰۶ به رتبه ۶۹ صعود کرده است.

نوشین یاوری علت سیر نزولی ایران را در چندین عامل از جمله عامل اقتصادی می‌بیند. او تاکید می‌کند که بر اساس تجربه و تحقیقات، تضعیف وضعیت اقتصادی جامعه، به تشدید شکاف‌های جنسیتی می‌انجامد.

این جامعه‌ شناس به گزارش سازمان بین‌المللی توسعه (UNDPR) از ایران در سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۷ اشاره می‌کند که بر اساس آن ۷ درصد از جمعیت ایران از نظر کمبود غذایی و نیازهای انرژی زیر سطح استاندارد بودند.

نزول رتبه ایران در نمودار شکاف جنسیتی در حالی است که بر اساس آمارهای رسمی جمهوری اسلامی، برخی از شاخص‌های جنسیتی مثل سوادآموزی زنان، تحصیل در رده‌های بالا و اشتغال زنان در این سالها سیر صعودی داشته‌اند.

نوشین یاوری اما می‌گوید که به آمارهای دولتی بی‌اعتماد است: «من از این آماری که در این هفت هشت سال اخیر از ایران می‌دهند، چندان رضایتی ندارم و مطمئن نیستم که واقعیت را انعکاس دهند. باید دقیقاً دید از چه صحبت می‌کنند و وقتی می‌گویند میزان اشتغال زنان بالا رفته، از چه  درصدی از زنان و در چه زمینه‌ای صحبت می‌کنند.»

شکاف جنسیتی در هیچ کشوری از بین نرفته

فوروم جهانی اقتصاد در گزارش سال ۲۰۱۱ خود نشان داده که هیچ کشوری در دنیا نتوانسته شکاف جنسیتی را به صفر برساند. کشور ایسلند در مقام رتبه اول این گزارش، تنها توانسته ۸۵ درصد از عوامل ایجاد شکاف جنسیتی را از بین ببرد.

آیا این بدن معناست که شکاف جنسیتی از بین رفتنی نیست؟ پاسخ نوشین یاوری به این پرسش منفی است. او می‌گوید: «مقاومت بسیار زیاد است. در جوامعی مثل ایسلند و نروژ و کشورهای شمال اروپا این مقاومت کمتر است و کمتر هم شده چون با نگاه دیگری به این مسائل برخورد می‌کنند. در جوامع قدیمی و سنتی که نظام مردسالاری و پدرسالاری در آنها خیلی قوی بوده و زیربنای آن را تشکیل می‌دهد، البته مقاومت بسیار شدیدتر است.»

وی سپس به نقش دولت‌ها و سیستم اداره کشورها اشاره کرده و می‌گوید: «نظامی که از نظر سیاسی باز است و به خواسته‌های متحول و جدید مردم  توجه می‌کند، تغییرات را به صورت دمکراتیک در قانون وارد می‌کند.  ولی در کشورهایی که قوانین و نظامی بسیار سنتی و مردسالارانه یا غیردمکراتیک دارند، توجهی به نیازهای جدید جامعه نمی‌شود.  مقاومت‌های زیربنایی جامعه کار خود را می‌کنند و مانع از میان رفتن این شکاف‌ها می‌شوند.»

بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، کشورهای اسکاندیناوی توانسته‌اند فاصله دستمزد زنان و مردان را به حداقل رسانده و فرصت‌های شغلی در رده‌های بالا را نیز برای زنان فراهم کنند. این گزارش همچنین تصریح کرده که کاهش تبعیض بین زنان و مردان در عرصه اشتغال، سهم زیادی در رشد اقتصادی اروپا در دهه گذشته داشته است.

میترا شجاعی
تحریریه: مهیندخت مصباح