علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، ترکیب جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام را برای یک دوره پنج ساله تعیین کرد. دوره نهم فعالیت مجمع تشخیص مصلحت ممکن است با توجه به کهولت سن خامنه‌ای آخرین جمع منتخب او باشد. این دوره همچنین امکان دارد با توجه به وضعیت سیاسی شکننده موجود و شکاف عظیم ملت-حکومت، آخرین دوره حیات این نهاد متعلق به قوه مقننه جمهوری اسلامی ایران باشد.
ترکیب جدید به لحاظ سمت‌گیری کلی سیاسی و همراهی حداکثری با نظرات خامنه‌ای، تفاوت‌زیادی با دوره قبل ندارد. اما در عین حال چند اتفاق افتاده است که تا حدودی در تبیین سمت و سوی آینده نظام معنادار است.
برخلاف تصورات، محمود احمدی‌نژاد کماکان به عنوان عضو حقیقی حضور دارد؛ در حالی که پیش‌بینی می‌شد با توجه به مواضع انتقادی‌اش حذف شود. عدم گزینش حسن روحانی در برابر انتخاب احمدی‌نژاد پیام خاصی را منتقل می‌کند.
خامنه‌ای کماکان احمدی‌نژاد را در جمع خودی‌های نظام تلقی می‌کند، اما حسن روحانی علی‌رغم تسلیم و همراهی عملی با ولی فقیه در دوران تصدی ریاست جمهوری، چنین جایگاهی ندارد و عملا بیرون از بلوک قدرت قرار گرفته است. تنها سمت حاکمیتی که حسن روحانی دارد، عضویت در "مجلس خبرگان رهبری" است که به واسطه رای مردم است و ارتباط رسمی و مستقیمی با نهاد ولایت فقیه ندارد.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
از آنجا که انتخابات دوره بعد مجلس خبرگان در اسفند ۱۴۰۲ برگزار می‌شود و اکثریت مردم ایران نیز به شرکت در ساز و کار انتخاباتی نظام تمایلی ندارد، لذا ممکن است در صورتی که حسن روحانی در فهرست جامعه مدرسین حوزه علمیه قم حضور نداشته باشد، این مقام را نیز از دست بدهد.
بنابراین حسن روحانی در یک روند آرام به حاشیه قدرت رانده شده و تمهیدات او برای اینکه نقش فعالی در درون نظام داشته باشد به جایی نرسیده است. جایگاه روحانی در نظام تفاوت چندانی با سیدمحمد خاتمی ندارد. فقط هنوز در رسانه‌های رسمی ممنوع‌التصویر نیست و می‌تواند به بیت خامنه‌ای رفت و آمد داشته باشد. همچنین دفتری نیز از محل اموال عمومی در اختیار او قرار گرفته است.
حسن روحانی در دوره هشتم مجمع تشخیص مصلحت عضو حقوقی بود و بعد از پایان دوره ریاست جمهوری نپذیرفت که به عنوان عضو حقیقی در مجلس حضور داشته باشد. دوران عضویت حقیقی او در مجمع تشخیص مصلحت تا پایان دوره ششم بود.
اعتماد مجدد خامنه‌ای به احمدی‌نژاد هر دلیلی داشته باشد، نشان می‌دهد که مواضع انتقادی رئیس دولت‌های نهم و دهم در حدی نیست که برای نظام مشکل‌آفرین باشد و او هنوز روابطش کاملا با هسته سخت قدرت گسسته نشده است.
تداوم ریاست صادق آملی لاریجانی بر مجمع تشخیص مصلحت نظام دیگر ویژگی انتخاب خامنه‌ای است که در کنار تداوم عضویت علی لاریجانی در مجمع، نشان می‌دهد موقعیت آنها اگرچه در قدرت ضعیف شده است، اما به درجاتی هنوز نقش‌آفرین بوده و کاملا حاشیه‌ای نشده‌اند. البته با توجه به مواضع اکثریت اعضا، صادق لاریجانی مجال چندانی برای تعقیب نظراتش نداشته و چه بسا ریاستش جنبه تشریفاتی داشته باشد.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
در ترکیب جدید مجمع برخی از اعضای دوره هفتم که فوت کرده بودند حضور ندارند؛ افرادی چون سیدمحمود شاهرودی، ابراهیم امینی نجف‌آبادی، حسن مجتهد شبستری، سید محمد میرمحمدی و سیدحسن فیروزآبادی. احمد جنتی، ابراهیم رئیسی، محمدباقر قالیباف و غلامحسین محسنی اژه‌ای، دیگر به عنوان عضو حقیقی حضور نداشته و در جایگاه عضو حقوقی فعالیت می‌کنند.
افرادی چون علی اکبر ناطق نوری و محمدعلی موحدی کرمانی در این دوره عضویت ندارند. ناطق نوری سال‌ها است که رابطه خوبی با خامنه‌ای نداشته و جایگاهی در بلوک قدرت ندارد. حذف او از مجمع تشخیص مصلحت به معنای خانه‌نشینی سیاسی او است. اما عدم انتخاب محمدعلی موحدی کرمانی که از ائمه جمعه موقت تهران است، دور از انتظار بود.
در این دوره افراد جدیدی چون علی اکبر احمدیان (فرمانده مرکز راهبردی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی)، محسن اراکی، کمال خرازی، علی لاریجانی، عباسعلی کدخدایی و محمد مخبر دزفولی (معاون اول رئیس جمهور) اضافه شده‌اند که باعث می‌شود برایند گرایش اعضا حقیقی مجمع به اصول‌گرایان نزدیک‌تر شود.
اصلاح‌طلبان در این دوره نمایندگانی چون مجید انصاری، شیخ حسن صانعی، محمدرضا عارف، محمد صدر و کمال خرازی دارند که سهم آنها نسبت به دوره قبل یکی افزایش یافته است. البته همه این افراد به گرایش محافظه‌کار و لایه حکومتی اصلاح‌طلبان تعلق دارند.
مجمع تشخیص مصلحت در دوره نهم تا زمانی که دولت ابراهیم رئیسی بر سر کار باشد و اکثریت مجلس نیز در دست اصول‌گرایان باشد، نقش چندانی ایفا نمی‌کند. از آنجا که بین مجلس و شورای نگهبان اصطکاک خاصی وجود ندارد، فقط مجمع در حوزه تدوین و بازنگری سیاست‌های کلان نظام می‌تواند نقش‌آفرینی کند که بیشتر جنبه مشورتی دارد.
مجمع از دوره هشتم عملا در جایگاه سنای انتصابی قرار گرفت تا محدودیت بیشتری را بر مجلس به عنوان یک نهاد انتخابی اعمال کرده و حوزه اختیارات آن را با نظارت بالادستی و آمره محدود کند. مجمع ممکن است در این دوره تحت شرایطی ناچار از اتخاذ تصمیم ویژه‌ای شود. اگر خامنه‌ای در دوره فعالیت مجمع تشخیص مصلحت فوت کند و مجلس خبرگان جایگزین او را از قبل تعیین نکرده باشد، آنگاه مجمع باید یکی از فقهای شورای نگهبان را به عنوان فرد سوم شورای موقت رهبری تعیین کند.
به لحاظ گرایش سیاسی نیز ترکیب مجمع به‌گونه‌ای انتخاب شده است که با روند کنونی تحولات در قدرت تناسب دارد. البته بخش مسلط قدرت و نیروهای حاکم بر مجلس و قوه مجریه دل خوشی از صادق لاریجانی و محمود احمدی‌نژاد و تک‌چهره‌های اصلاح‌طلب ندارند، اما خامنه‌ای در چارچوب مصلحت‌سنجی خود ترجیح داده که این افراد به صورت کنترل‌شده حضور داشته باشند.
* این یادداشت نظر نویسنده را منعکس می‌کند و الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.