فن‌آوری ويژه برای توانخواهان
۱۳۸۴ خرداد ۲, دوشنبه
در اهميت توجه به دستاوردهای فنی ويژه توانخواهان همين بس كه بيشتر دستگاه‌ها و وسيله‌های راحتی كه برای اين گروه اختراع و ساخته مي‌شوند، دير يا زود مورد استفاده عموم هم قرار مي‌گيرند. كافی است به دستگاه‌های كنترل از راه دور اشاره كنيم كه امروزه به هنگام راه اندازی و بهره‌‌‌گیری از دستگاه‌های متعدد، كارها را آسان كرده‌اند. اين دستگاه‌ها ويژه اشخاصی ساخته شده بود كه قادر به حركت از جای خود نبودند و برای مثال نمي‌توانستند تلويزيون يا دستگاه ويدئو خانه را روشن و خاموش كنند.
در نمايشگاه سايت سيتی امسال، مشاهده مي‌شد كه دستگاه‌های كمك‌رسانی و اطلاع‌رسانی به نابينايان، بيش از پيش سريع‌تر، كوچك‌تر و كم‌خطاتر شده‌اند. دستگاه‌های جديدی نيز به نمايش گذاشته شده بودند كه پيش از اين تنها نمونه يگانه‌اى از آنها در مراكز تحقيقاتی وجود داشت. از آنجا كه كامپيوتر و دستگاه‌های مربوط به آن، خود به خود در همه شئون زندگی ما رسوخ كرده‌اند، تعجبی ندارد اگر بگوييم كه دستيابی به برنامه‌های كامپيوترى، در سرلوحه كار توليدكنندگان توانبخشی قرار داشت.
صفحه‌های نمايشگر ويژه، به نابينا امكان مي‌داد حتی تصويرهای ساده را زير دست لمس كنند. كامپيوترهای سخنگو با صداهايی كه چندان فاصله‌ای با كيفيت صدای انسانی ندارند مي‌توانند اطلاعات صفحه‌های اينترنتی را به گوش توانخواهان برسانند و فرد نابينا مي‌تواند مستقلاً با كمك برنامه‌هايی كه صفحه نمايشگر كامپيوتر را مي‌خواند، مت‌نها را بخواند، بنويسد و تصحيح كند.
جالب است بدانيم آيا اين امكانات برای نابينايان ايرانی نيز به همين ترتيب فراهم شده يا خير. در اين زمينه با آرمان بحری، سرپرست بخش فنی شركت پكتوس گفتگويی داشتيم؛ شرکتی که تا كنون چند دستگاه و برنامه كامپيوتری ويژه نابينايان در ايران ساخته و پرداخته است. آقای بحری در باره مشكلات نرم افزارسازی برای نابينايان ايران گفت: «مشكل صداسازی برای نابينايان فارسي‌زبان در اين است كه ما در رسم‌الخط خودمان حركاتی كه مي‌خوانيم و با حافظه تشخيص مي‌دهيم را نمي‌نويسيم. اين كاری است كه كامپيوتر نمي‌تواند برای ما انجام دهد. به خصوص در بسياری موارد، كامپيوتر برای تشخيص تلفظ كلمه در جمله به هوشمندی زيادی نياز دارد.»
اما چه نوآوری‌هايی در نمايشگاه فرانكفورت چشمگيرتر بودند؟ يكی از تازه‌های نمايشگاه امسال، روشی است كه فرد نابينا توسط آن مي‌تواند هم به صورت شنوايی و هم از طريق حس لامسه، مستقلاً صفحه نمايشگر تلفن همراهش را بخواند. از تلفن‌های همراه كه در اروپا و امريكا جزو نيازهای روزمره مردم شده‌اند، تنها برای تلفن كردن استفاده نمي‌كنند. اين دستگاه‌ها امروزه ساعت، تقويم، دفترچه يادداشت، دستگاه پخش موسيقی و غيره هستند. تا كنون نابينايان نه مي‌توانستند از اين امكانات استفاده كنند و نه حتی بر خود تلفن همراه به عنوان وسيله تماس، مسلط باشند. با امكاناتی كه چند شركت كامپيوتری در نمايشگاه سايت سيتی عرضه كردند، اكنون فرد نابينا به خوبی قادر است از اكثر امكانات تلفن‌های همراه بهره گيرد. حتی متين گمريل يكی از دست اندركاران شركت بام Baum مي‌گفت: ”چيزی نمانده كه نابينايان با تلفن‌های موبایل خود عكس هم بگيرند.“
مقوله جالب ديگر، فراهم كردن وسايل راحتی روزانه برای نابينايان است. شركت‌هايی مانند كايرتِك Caretech و فيرزين Viersinn دستگاه‌هایی را به نمايش گذاشته بودند كه گاه افراد بينا هم مايل به خريداری آنها بودند. اين دستگاه‌ها اغلب به اصطلاح سخنگو بودند يعنی آنچه بر روی صفحات نمايشگر آنها ديده مي‌شد، قابل شنيدن هم بود.
رنگ‌ياب، ترازوی سخنگو، ضبط صوت‌های ويژه و وسايل آشپزخانه تنها چند نمونه از اين دستگاه‌ها بودند. جالب‌ترين اين گونه دستگاه‌ها يك رمزخوان بود كه با استفاده از شماره ثبت يك كالا مثلا يك قوطی كنسرو محتوای درون ظرف كالا را برای نابينا مي‌خواند. گاهی اين دستگاه اطلاعاتی را به نابينا مي‌داد كه روی جعبه يا قوطی مورد نظر قيد نشده بود و به اين ترتيب فرد نابينا را در مورد برخی اجناس، از دیگران باخبرتر می‌کرد.
نوبر ديگری كه در نمايشگاه كامپيوتری ويژه نابينايان جلوه كرد، دستگاه جهت‌يابی ماهواره‌ای بود. اين گونه دستگاه‌ها كه تا كنون در اروپا و امريكا در خودروهای گرانقيمت و تاكسي‌ها كار گذاشته شده‌اند، قادرند به كمك ماهواره محل دقيق خودرو را مشخص كنند. اكنون چنين دستگاهی در قطع كوچك با وزنی كمتر از يك كيلوگرم برای نابينايان ساخته شده و محدود به راه‌های ماشين‌رو نيست. فرد نابينا مي‌تواند در خيابان‌ها گاه حتی در كوچه پس‌كوچه‌ها برای پيدا كردن راه خود از اين دستگاه كمك بخواهد. باز فرادی بودند كه به چنين دستگاهی برای پياده روي‌های طولانی علاقمند یودند يا سالمندانی كه علاقه داشتند دستگاهی آنها را به يك نشانی مشخص از طريق گويايی و شنوايی راهنمايی كند.
نبايد از نظر دور داشت كه فن‌آوری‌های ويژه نابينايان اغلب آن قدر گران هستند كه يك فرد نابينا بدون پشتيبانی دولت يا نهادهای عمومی و غير انتفاعي، كمتر مي‌تواند آنها را شخصا تهيه كند. خوشبختانه دولت و شركت‌های بيمه درمانی تا اندازه‌ای در اين زمينه نيازمندی‌های نابينايان در اروپا را برمي‌آورد.
در همین زمینه آقای صادق‌پور سرپرست شركت پكتوس می‌گوید: «در ايران همانطور كه احتمالاً مي‌دانيد متأسفانه پوششی نظير پوشش بيمه‌ای برای تجهيزات كامپيوتری نابينايی وجود ندارد. لذا تنها تنها تهيه كننده و خريدار اين نوع تجهيزات، سازمان‌های دولتی مثل سازمان بهزيستي، آموزش و پرورش استثنايي، ارشاد، سازمان آموزش فنی حرفه‌ای و سازمان‌های ديگر هستند. ميزان خريد اين نوع سازمان‌ها برای تجهيز مراكز عمومی كه محل مراجعه نابينايان هم هست، به نسبت تعداد نابينايان و پراكندگی آنها در استان‌ها، خيلی كم است و ما خيلی اميدوار هستيم كه در ايران هم مانند اينجا، امكان دسترسی فردی نابينايان از از تجهيزاتی نظير آنچه در اينجا مي‌بينيم، پيش بيايد و سازمان‌های دولتی هم از اين گونه توليدات كه از تجهيزات اينجا زياد هم دور نيست، بيشتر تهيه كنند و در اختيار نابينايان قرار دهند.»
حدود ۶۰۰۰ بازدیدکننده از توليدات بيش از ۸۰ شركت كامپيوتری در فرانكفورت ديدار كردند. بسياری از اينا بازديد كنندگان در انتظار ارزان‌تر شدن قيمت فن‌آوری‌های ويژه نابينايان هسند و اميدوارند بازار همگانی به برخی از اين وسيله‌ها علاقمند شود تا بتوان آنها را به قيمت‌های مناسب‌تری توليد و خريداری كرد. نمونه اين كونه كالاهای مناسب، ساعت‌های گويا هستند كه امروزه آنها را مي‌توان در اكثر فروشگاه‌ها پيدا كرد.