بنا به گفته صندوق حمایت از کودکان ملل متحد (یونیسف) کودک‌سربازان کودکان و نوجوانانی هستند که زیر ۱۸ سال سن دارند و توسط نیروها یا گروه‌های مسلح به کار گرفته می‌شوند، حال به عنوان سرباز، خدمتکار آشپزخانه، باربر، پادو، جاسوس یا برای اهداف جنسی.

بیش از ۲۵۰ هزار دختر و پسر خردسال در سراسر جهان در جنگ و درگیری‌های نظامی شرکت دارند. نیروهای مسلح از این نوجوانان به عنوان جاسوس، باربر یا قاصد استفاده می‌کنند و به آنان شیوه استفاده از اسلحه و مواد منفجره را می‌آموزند. این کودکان اغلب توسط شورشیان مسلح مورد آزارهای جسمی و روانی قرار می‌گیرند؛ آزارهایی که رنج ناشی از پیامدهایش تا پایان عمر گریبانگیر بسیاری از آنان است.

سربازگیری از میان کودکان گاه برای گروه‌های مسلح و شورشی بسیار ساده‌تر از سربازگیری از میان بزرگسالان است. این گروه‌ها با استفاده از مواد مخدر و الکل یا با ربودن کودکان می‌توانند به راحتی آنان را مطیع خود کنند. برخی از کودکان برای گریز از فقر به گروهی مسلح ملحق می‌شوند. برخی از آنان در میان گروهی مسلح در برابر اعمال خشونت‌بار گروهی دیگر پناه می‌جویند.

مهم نیست که این کودکان به چه علت به خدمت گروه‌های مسلح درآمده‌اند؛ اینکه داوطلبانه و برای فرار از فقر به این گروه‌ها پیوسته‌اند یا مجبور به انجام آن شده‌اند. مهم این است که فرصت رشدی طبیعی به هر روی از آنان گرفته شده است. بسیاری از آنان در کنار آسیب‌های جسمی متحمل آسیب‌های روانی بسیاری نیز می‌شوند.

دختران نه تنها به عنوان سرباز به کار گرفته می‌شوند بلکه اغلب قربانی خشونت جنسی گروه‌های نظامی و شورشی می‌گردند. بر اساس برآوردهای سازمان "کودک جنگ"، حدود ۴۰ درصد کودک‌سربازان را دختران تشکیل می‌دهند. بسیاری از آنان به سبب بارداری از شورشیان دیگر نمی‌توانند از شرم به روستای خود بازگردند.

در سودان جنوبی حدود ۱۹هزار کودک‌سرباز وجود دارد. بنا به گفته سازمان بین‌المللی دیده‌بان حقوق بشر سن بیشتر این کودک‌سربازان بین ۱۵ تا ۱۷ سال است و حتی برخی از آنان بیش از ۱۳ سال ندارند. در ماه اوت ۲۰۱۵ معاهده صلحی از سوی هر دو طرف درگیری به امضا رسید. اما از آن زمان تا کنون پیمان آتش بس بارها از سوی طرفین شکسته شده است.

شرکت کودکان سرباز در جنگ داخلی سوریه نیز امر نامعمولی نیست. طرفین درگیری با ربودن این کودکان یا با فریفتن‌شان به وسیله وعده‌هایی همچون پول آنان را راهی میدان‌های جنگ می‌کنند؛ انگیزه‌ای قوی به خصوص برای خانواده‌های تهیدست. دستمزد کودکان سرباز در سوریه اغلب به ۴۰۰ دلار می‌رسد.

بنابه گزارش سازمان ملل متحد در یمن دست‌کم ۱۷۰۰ کودک توسط جناح‌های متخاصم، و عمدتا توسط شبه‌نظامیان شیعه حوثی، به سربازی گرفته شده‌اند. کودک‌سربازان همزمان هم قربانی می‌شوند و هم مجرم.

اما مبارزه علیه سوءاستفاده از کودکان به عنوان سرباز با موفقیت‌هایی هم همراه بوده است. از جمله اینکه از سال ۲۰۱۳ تاکنون یونیسف موفق به رهانیدن سه هزار دختر و پسر از صف ارتش نظامیان و شبه‌نظامیان شده است. تنها در سال ۲۰۱۸ شمار کودک‌سربازان نجات‌یافته بالغ بر ۹۵۵ تن بوده است.

اما بازگشت به زندگی عادی برای این کودک‌سربازان پیشین چندان ساده نیست. آنان اغلب دچار بحران‌های روانی ناشی از دوران فاجعه‌باری هستند که یا آن را از سر گذرانده‌اند یا خود در ایجاد آن دخیل بوده‌اند. برخی خانواده‌ها یا مردم روستاها به آنان به چشم قاتل می‌نگرند و پذیرش دوباره آنان از سوی جامعه بسیار با کندی صورت می‌گیرد.

سازمان‌های حقوق بشری مردم سراسر جهان را به شرکت در کارزار "دست سرخ" فراخوانده‌اند. دست سرخ نمادی است برای کودک‌سربازان پیشین. دست سرخ نمادی است که به سوءاستفاده از کودکان به عنوان سرباز در درگیری‌های نظامی "نه" می‌گوید. تا کنون اثر سرخ‌رنگ صدها هزار دست از ۵۰ کشور جمع‌آوری شده و در اختیار مقامات سیاسی و مسئولین کشورها قرار گرفته است.