ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز از سال ۹۸ آمار قاچاق کالا را منتشر نکرده و متهم به کم‌کاری است. این ستاد می‌گوید آمار را در اختیار دولت رئیسی گذاشته و منتظر صدور مجوز است. سهم قاچاق حدود ۳۰درصد کل واردات برآورد می‌شود.
ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز به دلایل تاکنون مبهم، آمار قاچاق ورود و خروج کالا به کشور را اعلام نمی‌کند.
مطابق تبصره دو ماده ۱۶ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، گزارش مربوط به میزان کشفیات و برآورد حجم و تحلیل آن باید هر سه ماه یکبار از سوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز به کمیسیون اقتصادی مجلس ارسال شود.
علی مویدی خرم آبادی، رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، اواخر آذر ۱۴۰۱ گفته بود که قاچاق کالا یک پنجم تجارت ایران را شامل می‌شود، اما آخرین رقم اعلامی این ستاد مربوط به سال ۱۳۹۸ است و از آن زمان بدین سو هیچ رقمی از سوی این نهاد اعلام نشده است.
حمیدرضا دهقانی‌نیا، سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در گفتگو با خبرگزاری دانشجو در رابطه با گزارش آماری قاچاق سالیان گذشته گفته است: «گزارشی دقیقی در خصوص کشفیات و میزان حجم قاچاق در ستاد گردآوری شده و به دفتر ریاست‌جمهوری تحویل شده است.»
او افزود: «ستاد منتظر صدور مجوز از دفتر ریاست‌جمهوری بوده و به‌زودی این گزارش منتشر خواهد شد.»
ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در سال ۱۳۹۸ آمار رسمی قاچاق ورودی به کشور را ۱۲.۵ میلیارد دلار اعلام کرد که ۲۸درصد از کل واردات را تشکیل می‌داد، در حالی که کارشناسان در همان سال میزان قاچاق کالا را ۲۵ میلیارد دلار ارزیابی کردند که ۳۷درصد کل واردات را نشان می‌داد.
به گزارش خبرگزاری مهر، سید جواد حسینی‌کیا، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس در دی ماه ۱۴۰۱ میزان قاچاق کالا در کشور را سالانه ۲۶ میلیارد دلار عنوان می‌کند. این در حالی است که علیرضا مناقبی، رئیس هیئت‌مدیره مجمع عالی واردات ایران، میزان قاچاق کشور را بیش از ۳۰ میلیارد دلار دانسته است.
حسین سلاح ورزی، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران در همایش مبارزه با فساد، میزان قاچاق کشور را حدود یک سوم واردات عنوان کرد. او گفت، از آنجا که در سال ۱۴۰۰ بر مبنای آمار رسمی گمرک، حدود ۵۳ میلیارد دلار واردات رسمی داشته‌ایم، لذا ارزش کالاهای قاچاق حدود ۲۷ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
چرا آمار رسمی قاچاق کالا در ایران اعلام نمی‌شود
مرصاد شهرودی، کارشناس و پژوهشگر حوزه مبارزه با مفاسد اقتصادی در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر با انتقاد از عملکرد ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز می‌گوید: ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نسبت به آمارهای قاچاق کشور نیز بی‌تفاوت است.
شهرودی می‌افزاید: «اینکه ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز ارقام میزان قاچاق (ورودی و خروجی) به کشور را اعلام نمی‌کند، بحث‌برانگیز است؛ در واقع بر اساس شواهد موجود و وفور کالای قاچاق در بازار احتمالاً رقم قاچاق بسیار بالا بوده و در صورت اعلام این رقم، هجمه‌های شدید به این نهاد وارد می‌شود.»
این کارشناس به دو نمونه کالاهای لوازم یدکی خودرو و آرایش بهداشتی اشاره می‌کند و می‌گوید بر اساس آمارهای متفاوتی که ستاد و اتحادیه‌ها در مورد قاچاق این کالاها ارائه داده‌اند، می‌توان تخمین زد که حجم بازار قاچاق در کشور حداقل دوبرابر رقم فعلی است.
ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز علاوه بر ارائه منظم آمار رسمی قاچاق کالا وظایف دیگری نیز دارد که از نظر کارشناسان به این وظایف عمل نکرده است.
بر اساس قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، سامانه نرم‌افزاری جامع یکپارچه‌سازی و نظارت بر فرآیند تجارت، ساماندهی و تجهیز و تکمیل اسکله‌ها و خورها و انضباط بخشی به تردد و توقف شناورها، ارائه کلیه آمار و اطلاعات قاچاق کالا و ارز از جمله میزان کشفیات و برآورد حجم و تحلیل آن، هر سه ماه یکبار به کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی به‌عنوان وظایف ستاد عنوان شده است. برخی از این وظایف با همکاری دستگاه‌های دیگر صورت می‌گیرد.
به گزارش مهر، مسئولان ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز مدعی هستند که برخی از دستگاه‌ها در انجام وظایف خود کوتاهی کرده‌اند. اما شهرودی، کارشناس اقتصاد می‌گوید: «با فرض درست بودن این ادعا چرا نهادها و مسئولانی که مرتکب ترک فعل شده‌اند، به سازمان بازرسی و قوه قضائیه معرفی نمی‌شوند؟!»
اینکه دولت رئیسی از انتشار آمار رسمی قاچاق کالا در ایران خودداری می‌کند، از نظر کارشناسان پرسش‌برانگیز است.
محمود احمدی‌نژاد در دوران ریاست‌جمهوری‌اش گفته بود که در ایران ده‌ها اسکله خصوصی وجود دارد که در اختیار سپاه پاسداران است. او به واردات قاچاق کالا توسط "برادران قاچاقچی" اشاره کرده بود.
احمدی‌نژاد در تیرماه سال ۱۳۹۰ گفته بود: «بین ۵۵ تا ۶۰ میلیارد نخ سیگار در ایران مصرف می‌شود که معادل ۲ هزار میلیارد تومان است. این رقم همه قاچاقچیان درجه یک دنیا را به طمع می‌اندازد، چه رسد به "برادران قاچاقچی" خودمان!».
بازار سیاه در ایران؛ از تجارت سکس تا فروش تخمک
بر اساس برآوردها ارزش بازار سیاه در ایران بین ۲۰ تا ۲۵ میلیارد دلار است. قاچاق گاز و نفت، سیگار و مشروبات الکلی بیشترین سهم را در بازار سیاه دارند. در مورد تجارت سکس و اندام‌های زیستی و تکنولوژی آمار مشخصی در دست نیست.
عکس: Sven Bähren/Fotolia
بازار سیاه (اقتصاد زیرزمینی) به بازاری گفته می‌شود که تجارت در آن به صورت غیرقانونی صورت می‌گیرد. این فعالیت‌های اقتصادی خارج از کنترل و نظارت دولت و دستگاه‌های مسئول نظارت هستند و شامل فعالیت‌های غیرقانونی، گزارش نشده، غیر رسمی و ثبت نشده می‌شوند.
عکس: picture alliance / dpa
بر اساس آمارهای ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز ایران، ارزش قاچاق سوخت در این کشور در حدود ۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود. اختلاف قابل توجه قیمت سوخت در ایران و کشورهای همسایه یکی از مهمترین دلایل این موضوع عنوان می‌شود. ارزش بازار سیاه سوخت در جهان در حدود ۵۳ میلیارد دلار است. به شکل ویژه عرضه بنزین در بازار سیاه در سال‌های اخیر افزایش یافته است.
عکس: Irna
بر اساس آمارهای غیر رسمی ارزش بازار سیاه مواد مخدر در ایران نیز در حدود ۸ میلیارد دلار برآورد می‌شود. به عنوان نمونه از این میزان بیش از ۳ میلیارد دلار آن به هروئین اختصاص دارد. ارزش جهانی بازار سیاه هروئین در حدود ۶۸ میلیارد دلار برآورد شده است.
عکس: picture-alliance/dpa
در مورد ارزش قاچاق سیگار به ایران نیز آمارها متفاوت است. گفته می‌شود که دستکم ارزش بازار سیگار قاچاق در ایران ۵ میلیارد دلار است. این رقم در بازار جهانی ۵۰ میلیارد دلار است.
عکس: picture-alliance/dpa
قرص‌های اکستازی (MDMA) نیز در بازار سیاه ایران یافت می‌شوند. در سال‌های اخیر مصرف این مواد افزایش قابل توجهی داشته است. بخشی از این قرص‌ها نیز در داخل ایران تولید و به کشورهای دیگر صادر می‌شوند. ارزش جهانی بازار سیاه اکستازی در حدود ۱۶ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
عکس: Fotolia/Eugen Wais
ارزش بازار سیاه جهانی کریستال (از مشتقات مت‌آمفتامین) در حدود ۲۸ میلیارد دلار است. این ماده روان گردان در ایران نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد به نام شیشه مشهور است. قیمت شیشه در چند سال اخیر در ایران کاهش یافته از ۱۳۰ هزار تومان به گرمی ۵۰ هزار تومان رسیده است.
عکس: picture-alliance/ dpa/dpaweb
محصولات سینمایی نیز در بازار سیاه جهانی سهم قابل توجهی دارد. در حالی که بر پایه برخی امار غیر رسمی ارزش این بازار در ایران بالغ بر ۱۰۰ میلیون دلار است، ارزش بازار جهانی آن در حدود ۶۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
عکس: ILNA/M. Nasiri
ماری‌جوانا یا گراس یکی از بزرگترین بازارهای سیاه از نظر ارزش دلاری را در اختیار دارد. ارزش این بازار در حدود ۱۴۲ میلیارد دلار است. ارزش بازار سیاه این ماده در ایران مشخص نیست. بر اساس گزارش روزنامه شرق قیمت یک گرم ماری‌جوانا در ایران بین ۵۰ تا ۱۵۰ هزار تومان برآورد شده است.
عکس: Getty Images
بازار سیاه مشروبات الکی در ایران نیز رونق دارد. دلیل این امر ممنوع بودن تولید، واردات و مصرف این کالا در ایران است. براورد می‌شود بازار سیاه مشروبات الکلی در ایران بیش از یک میلیارد دلار ارزش داشته باشد.
عکس: MEHR
اجناس تقلبی در بازار ایران به وفور یافت می‌شوند. بخشی از این کالاها به صورت رسمی و بخشی دیگر از طریق بازار سیاه توزیع می‌شوند. بر اساس آمارهای غیر رسمی ارزش این بازار در ایران در حدود ۱۰۰ میلیون دلار است. ارزش جهانی این بازار بیش از ۶۵۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
عکس: picture alliance / ZB
چندین سال است که بازار سیاه اندام‌های زیستی مانند کلیه در ایران رونق یافته است. مشکلات اقتصادی یکی از مهمترین دلایل این موضوع عنوان می‌شود. به جز فروش این اندام‌ها در داخل ایران، صادرات آن به کشورهای دیگر نیز صورت می‌گیرد.
عکس: DW/Shahrokh
قاچاق انسان نیز بازار سیاه خود را دارد. هزینه قاچاق یک نفر از ایران به کشورهای اروپایی در حدود ۲۴ هزار دلار برآورد می‌شود. هزینه قاچاق شهروندان افغانستان به ایران در حدود ۷۰۰ دلار و به بریتانیا ۲۵هزار دلار است.
عکس: Reuters
موضوع بازار سیاه "جنین و تخمک" نیز مدتی است مورد توجه واقع شده است. به نوشته رسانه‌های ایران مراكز مجاز درمان ناباروری با كمبود جنين و تخمک اهدایی روبه‌رو هستند و در اين ميان بازار اهدای غير‌قانونی تخمک و جنین، داغ‌تر از قبل شده است.
عکس: Sven Bähren/Fotolia
تهیه دارو و برخی تجهیزات پزشکی از بازار سیاه در ایران امر تازه‌ای نیست. در سال‌های اخیر و با افزایش تحریم‌های بین‌المللی علیه برنامه هسته‌ای ایران، این بازار سیاه نیز رونق زیادی گرفته است.
عکس: Mehr
بازار سیاه مدارک دانشگاهی و پایان‌نامه‌های تحصیلی نیز در ایران داغ است. به نوشته خبرگزاری آنا قیمت مدرک لیسانس در ایران بدون استعلام ۶۰۰ هزار تومان و همراه با استعلام تایید مدرک از سوی مراکز اموزشی ۵۰ میلیون تومان است. این مبلغ برای مدرک فوق لیسانس ۸ تا ۱۰ میلیون تومان برآورد می‌شود.
عکس: IRNA
فروش بلیط هواپیما و قطار در ایران نیز در بازار سیاه رونق دارد. به نوشته رسانه‌های ایران این بازار سیاه همزمان با نزدیک شدن به تعطیلات نوروزی و افزایش مسافرت‌ها گسرش می‌یابد و آژانس‌های مسافرتی با قیمت‌های بیشتری بلیط‌های خود را به فروش می‌رسانند.
عکس: ISNA
تجارت سکس یکی از فعالیت‌های پرسود محسوب می‌شود. ارزش بازار سیاه روسپی‌گری در حدود ۱۸۷ میلیارد دلار برآورد می‌شود. در ایران روسپی‌گری غیرقانونی است و در مورد بازار سیاه آن آمار رسمی وجود ندارد.
عکس: picture-alliance/dpa/R. Vennenbernd
اسکناس نو نیز همزمان با نزدیک شدن به سال نو، ارزش زیادی می‌یابد. با وجود عرضه اسکناس‌های نو توسط سیستم بانکی اما بازار سیاه این اسکناس‌ها نیز شکل می‌گیرد.
عکس: Mehr
ارزش بازار سیاه جهانی نرم‌افزارهای کامپیوتری در حدود ۶۰ میلیارد دلار است. در مورد ارزش بازار سیاه این محصولات در ایران اطلاعاتی در دست نیست.
عکس: Reuters/Morris Mac Matzen
شاید تازه‌ترین بازار سیاهی که رسانه‌های ایران از آن خبر می‌دهند، بازار خرید و فروش حواله ودعوت‌نامه‌های خودرو "دنا" است. گفته می‌شود این بازار سیاه موجب شده که قیمت نهایی ۱۰ میلیون تومان گرانتر به نسبت قیمت کارخانه تمام شود و ۵۲ میلیون به فروش برسد.
