سفر دو روزه‌ی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه درشامگاه دوشنبه (۱۳ مهر/ ۴ اکتبر) به تاجیکستان آغاز شد. گفتگوهای مقام‌های دو کشور بر سر نهائی شدن تمدید قرارداد پایگاه نظامی ۲۰۱ روسیه در تاجیکستان، احداث نیروگاه‌های برق و وضعیت مهاجران کاری از جمله مسائل مهمی بودند که در مذاکرات سران روسیه و تاجیکستان بررسی شد.

دولت تاجیکستان تلاش کرده است سیاست متعادلی بین قدرت‌های بزرگ و منطقه‌ای اتخاذ کند. اما اکنون پس از تمدید قرارداد نظامی روسیه تا سال ۲۰۴۲ بیم آن می‌رود که این "معادله‌ی تعادل" به نفع روسیه تغییر کند و نفوذ روسیه در تاجیکستان بیش از پیش افزایش یابد.

معامله سیاسی یا قرارداد نظامی تاجیکستان با روسیه

میرزا سلیم پور، یک تحلیل‌گر تاجیک به دویچه وله می‌گوید: « پایگاه نظامی در تاجیکستان یکی از قدیمی‌ترین پایگاه‌های روس‌ها به حساب می‌آید.  پایگاه ۲۰۱ حدود ۷۰ سال پیش، پس از جنگ دوم جهانی تاسیس شد و برای نخستین بار پس از سقوط شوروی در سال ۱۹۹۳ قراردادی برای ادامه‌ی استقرار سربازان روس در این پایگاه با تاجیکستان بسته شد. امضای قرارداد کنونی نظامی با روسیه به معنای از بین رفتن استقلال تاجیکستان نیست.»

میرزا سلیم پور معتقد است که امضای قرارداد نظامی روسیه و تاجیکستان که در روز جمعه (۱۴ مهر/ ۵ اکتبر) بسته شده، بیشتر یک معامله‌ی سیاسی بوده است و امام‌علی رحمان که پوتین را به کشورش دعوت کرده، برای حفظ مقام خود در انتخابات ریاست جمهوری در تاجیکستان در سال ۲۰۱۴ به کمک‌های سیاسی روسیه نیاز دارد.

میرزا سلیم‌پور می‌افزاید: «حتی احزاب سیاسی مخالف دولت تاجیکستان هم این مسئله را طرح می‌کنند که تاجیکستان از تمدید قرارداد نظامی  چه سودی خواهد برد و چه امتیازی از روسیه در رابطه با احداث نیروگاه‌های آبی بویژه نیروگاه راغون، بهبود وضعیت مهاجران کاری تاجیک در روسیه و همچنین قیمت اجاره پایگاه ۲۰۱ خواهند گرفت.»

«پایگاه نظامی روسیه در تاجیکستان عامل ثبات»

در نیمه‌ی دوم روز جمعه (۱۴ مهر/ ۵ اکتبر) پوتین و رحمان توضیحاتی کوتاه و کلی پیرامون ننایج مذاکرات خود دادند. میرزانبی خالق‌زاد، روزنامه نگارمقیم شهر دوشنبه که به همراه خبرنگاران خارجی و نمایندگان مطبوعات روسیه در این جلسه حضور داشت به دویچه وله می‌گوید: «ساعت‌ها روزنامه‌نگاران در انتظار توضیحات روسای جمهور دو کشور بودند. سازش‌نامه‌ نظامی برای ۳۰ سال دیگر بالاخره به امضاء رسید و سربازان روس تا سال ۲۰۴۲ در کشور ما باقی خواهند ماند. روسیه قول داده است در احداث نیروگاه‌های کوچک و بزرگ تاجیکستان مشارکت فعالی داشته باشد و برای بهبود وضعیت مهاجرین تاجیک در روسیه اقدام کند.»

 خالق‌زاد خاطرنشان می‌کند: «مقام‌های تاجیک از امضای این قرارداد خوشحالند، چون فکر می‌کنند وجود این پایگاه رمز ثبات در این کشور باشد. اما مردم می‌گویند که امام‌علی رحمان تنها برای حفظ مقام خود در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۳ این قرارداد را با روس‌ها امضاء کرد.»

خشم ازبکستان از  پایگاه ‌روسیه

از سوی دیگر تمدید حضور ارتش روسیه در خاک تاجیکستان مقام‌های ازبکستان را نگران کرده است. رئیس جمهور ازبکستان پیش از سفر پوتین به دوشنبه از کشورهای قزاقستان و ترکمنستان دیدار کرد تا نظر این دو کشور همسایه را برای مخالفت با اقدام تاجیکستان در احداث نیروگاه‌های آبی جلب کند.

مقام‌های ازبک می‌گویند طرح  نیروگاه راغون کشاورزی و محیط زیست آسیای میانه‌را به خطر ‌می‌اندازد. اسلام کریم‌اف، رئیس جمهور ازبکستان در دیدار اخیرش از قزاقستان عنوان کرد: «مشکلات آبی در منطقه نه تنها موجب اختلافات شدید بین کشورهای منطقه می‌شود، بلکه باعث بروز جنگ نیز خواهد شد.» کارشناسان محلی می‌گویند که روسیه در تشدید بحران آب بین کشورهای آسیای میانه به عامل تعین کننده‌ای تبدیل شده است.

رئیس جمهور تاجیکستان در حضور پوتین ضمن اشاره‌ای غیرمستقیم به تهدیدهای ازبکستان ابراز داشت، تاجیکستان ذخائر بسیار غنی آب دارد و این حق تاجیکستان است که از این ذخائر خود استفاده کند.

گفته می‌شود که ولادیمیر پوتین به مناسبت تولد امام‌علی رحمان به او تفنگی هدیه کرد.

تولد امام‌علی رحمان و زیرکی پوتین

کارشناسان مقیم دوشنبه به دویچه وله گفتند، بازدید پوتین از تاجیکستان همزمان با ۶۰ ‌امین سالگرد تولد رحمان بود و این در فضای مذاکرات بی‌تاثیر نبوده است. میرزانبی خالق‌زاد از شهر دوشنبه به دویچه وله می‌گوید که پوتین امضای قرارداد نظامی را عمدا برای چنین روزی برگزیده بود.

کارشناسان محلی همچنین می‌گویند، اگرامام‌علی رحمان به منافع و خواست‌های روسیه  بی‌اعتنایی کند، بدون تردید در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۳ با مشکلات و فشارهای زیادی مواجه خواهد شد. روسیه برای فشار آوردن به تاجیکستان و رئیس جمهور آن اهرم‌های مهمی دراختیار دارد.

بیش از یک میلیون مهاجر کاری تاجیک در روسیه، حدود نیمی از بودجه‌ی دولتی تاجیکستان را تامین می‌کنند. تاجیکستان از منابع نفتی و گازی برخوردار نیست و سال‌هاست از  بحران انرژی، کمبود برق و گاز رنج می‌برد. مقام‌های تاجیک امیدوارند ایران نیز در بحران انرژی کنونی این کشور به آنها یاری دهد.

احمدی نژاد: ایران و تاجیکستان، یک روح در دو بدن

جمهوری اسلامی ایران نخستین کشوری بود که نمایندگی دیپلماتیک خود را در سال ۱۹۹۱ در شهر دوشنبه افتتاح کرد. تاجیکستان متحد منطقه‌ای ایران به شمار می‌آید. مقام‌های تاجیک بارها اذعان کرده‌اند که ایران "شریک راهبردی" تاجیکستان است. محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور ایران دو کشور را "یک روح در دو بدن " توصیف کرد.

بیش از ۱۵۰ شرکت ایرانی در این کشور فعالیت می‌کنند. "سنگ توده ۲ از جمله یکی از بزرگترین نیروگاه‌های برقی تاجیکستان است که با سرمایه ۲۲۰ میلیون دلاری ایران ساخته می‌شود.

نگرانی تاجیک‌ها از نفوذ دینی ایران

از سوی دیگر دولت تاجیکستان نگران فعالیت‌های دینی ایران است. بنیاد امام خمینی در شهر دوشنبه و خجند دو مرکز یادگیری زبان فارسی و آموزش قرآن دائر کرده است. تاجیکان پس از ۲۰ سال استقلال این کشور هنوز هم از خط روسی کریل استفاده می‌کنند.

تاجیکستان کشوری لائیک است و دین در امور دولتی آن دخالتی ندارد. طبق قوانین جدید این کشور، شرکت جوانان زیر ۱۸ سال در نمازهای جماعت ممنوع است.. این اقدام تاجیکستان گرچه سبب ناخرسندی جمهوری اسلامی ایران شد اما تابحال مقام‌های دولتی و مراجع بزرگ دینی ایران اعتراضی به "محدودیت فعالیت‌های دینی" دولت تاجیکستان نکرده‌اند.

از سوی دیگر نگرانی رهبران تاجیکستان از فعالیت‌های دینی ایران، موجب شد که دولت این کشور سال گذشته  ۲۰۰ دانشجوی تاجیک را که در دانشگاه‌های ایران تحصیل می‌کردند به کشور فرابخواند. این اقدام دولتمردان تاجیک سبب ناخرسندی ایران شد و مقام‌های ایرانی در اعتراض به آن،  سفر خود را به این کشور لغو کردند. به رغم این گونه اختلافات ایران و تاجیکستان دو کشور متحد منطقه‌ای به حساب می‌آیند.

سکوت ایران در مقابل حضور ۳۰ ساله ارتش روسیه

مقام‌های جمهوری اسلامی ایران درباره‌ی تمدید حضور ارتش روسیه به مدت ۳۰ سال در تاجیکستان سکوت کرده‌اند. برخی از کارشناسان از همسوئی منافع روسیه و ایران در تاجیکستان سخن می‌گویند و دلیل می‌آورند که هم روسیه و هم ایران مخالف حضور آمریکا در تاجیکستان هستند.

 میرزا سلیم پور، تحلیل ‌گر تاجیک می‌گوید اکنون با تمدید قرارداد حضور سربازان روس در تاجیکستان مشخص شده که این کشور در "مدار روسیه" باقی می‌ماند. وی اضافه می‌کند: «روسیه از انگشت‌شمار کشورهایی است که با ایران روابط نسبتا خوب خود را حفظ کرده و ایران از تمدید قرارداد نظامی روسیه و تاجیکستان ناخرسند نیست و سکوت اختیار کرده است.»

کارشناسان تاجیک همچنین متفق‌القولند که حضور ۳۰ ساله‌ی ارتش روسیه استقلال تاجیکستان را به خطر نمی‌اندازد و تاجیکستان در"معامله تمدید حضور سربازان روسیه" توانسته امتیازات خوبی بدست آورد.