در یک انبار مهمات شهرآبادان ترکمنستان واقع در ۲۰ کیلومتری عشق‌آباد، پایتحت این کشور،هفتم ژوئیه امسال انفجار شدیدی رخ داد. بنا‌به گفته‌ی گروه‌های مخالف دولت بیش از ۱۳۰۰ نفر تلفات جانی داشته است. درباره‌ی تعداد واقعی زخمی‌ها و خسارت مالی این انفجار فعلا خبر موثقی در دست نیست. اما شاهدان عینی به دویچه وله گفته‌اند صدای انفجار حومه‌ی عشق آباد پایتخت ترکمنستان را لرزاند.

به‌دنبال این حادثه قربان‌قلی بردی محمداف، رییس جمهوری ترکمنستان، با مقامات امنیتی و اعضای دولت یک نشست اضطراری تشکیل داد. وی درجه‌ی نظامی ژنرال "بگنچ گون‌ دوغدی‌اف" وزير دفاع اين كشو را به سرهنگی تنزل داد. رئیس جمهوراین کشور قول داد، ویرانی‌ها را از نو بازسازی کند.

بی‌تفاوتی ایران

"سازمان امنيت و همکاری اروپا" این حادثه را "تراژدی" نامیده و ضمن اعلام همدردی با قربانیان، برای پاكسازی محل انفجار اعلام آمادگی کرد. ازبکستان، کشورهمسایه ترکمنستان نیز رسما پیشنهاد کمک کرد. ایران که با این همسایه شمالی بیش از۱۲۵۰ کیلومتر مرز آبی و زمینی دارد و نزدیک‌ترین کشور به محل وقوع حادثه است، تاکنون هیچگونه پیشنهاد کمکی نکرده است.

وزارت امور خارجه‌ی ترکمنستان بروز این حادثه را ابتدا تکذیب کرد. اما پس از انتشار فیلم‌های مربوط به آن در یوتیوب و سایت‌های مخالفین دولت، اعتراف کرد که «انفجارها به علت گرمای شدید در یک انبار مواد محترقه و آتش‌بازی رخ داده و تلفاتی نداشته است».

قطع اینترنت و ارتباط‌های تلفنی

خبرگزاری رسمی ترکمنستان پس از سه روز تاخیر مجبور شد وقوع این حادثه را تائید کند. شاهدان محلی به دویچه وله گفتند، در روز انفجار و فردای آن شبکه‌ی اینترنت و ارتباط‌های تلفنی قطع شده بود. به رغم آن برخی از فعالین حقوق بشر و بلاگرهای این کشورموفق شدند صحنه‌هایی از فیلم آتش سوزی و انفجارهای مهیب را در شبکه‌های اجتماعی پخش کنند.

دولتمراد یازقولی‌اف یکی از بلاگرهای مشهور این کشور در رابطه با انتشار گزارش مربوط به این انفجار دستگیرشد. دولتمراد با شاهدان محلی نیزصحبت کرده و به نقل از آن‌ها تعداد قربانیان را در نخستین گزارش‌های خود بیشتر از ۵۰۰ نفر اعلام کرده بود.

پنهان‌کاری در دوران اینترنت؟

رسانه‌های آلمان و تلویزیون دولتی این کشور نیز گزارش‌های مربوط به حادثه‌ی انفجار انبار مهمات در آبادان ترکمنستان را منتشر کردند.

روزنامه‌ی "تاگس‌سایتونگ" در گزارشی تحت عنوان "تابستان داغ ترکمنستان" با استناد به پایگاه اینترنتی "خرونیکا ترکمنستان" متعلق به مخالفان دولت نوشت:«رژیم‌های مستبد رویدادهای کشورشان را در دوران اینترنت نمی‌توانند پنهان نگاه‌دارند.»

تاگس سایتونگ افزود:«همه چیز مثل صحنه‌های جنگ بود، انفجارهای مهیب، خمپاره‌های آتش‌زا، شعله‌های قارچ‌گونه برفراز ساختمان‌های چند طبقه رو به آسمان شعله می‌کشیدند و ساختمان‌های مسکونی شهر را ویران می‌کردند. این انفجارها تا صبح روز بعد ادامه داشت و از ۲۰ کیلومتری هم دیده می‌شد. دولت ترکمنستان هم مثل دیگر حکومت‌های دیکتاتور و مستبد دنیا، خبر این فاجعه را از چشم جهانیان و مردمش ابتدا پنهان نگاه‌داشت».

تاگس سایتونگ نتیجه می‌گیرد در دوران اینترنت پنهان کردن اینگونه حوادث حتی در کشوری مثل ترکمنستان هم دیگر محال است. در این کشور که نه اپوزسیون هست و نه رسانه‌ی مستقل فعالیت می‌کند، خود مردم به کمک اینترنت اخبار را منتشر می‌کنند.

خبرگزاری‌های روسی "اینترفاکس" و "ریانووستی" نیز گزارش‌هایی درباره‌ی این انفجار منتشرکردند. وزرات امور خارجه‌ی ترکمنستان به پخش گزارش‌ها و آمارهایی که از قربانیان آن ارائه شده است، اعتراض کرد و آن را "فریبکارانه" دانست. تركمنستان از روسيه خواست تا انتشار "اخبار غيرواقعی" در باره‌ی انفجار آبادان را متوقف كند. درعین حال مقامات ترکمنستان اعلام کردند شمار تلفات به ۱۳ نفر از جمله دو سرباز افزایش یافت.

فرید توخباتولین که برای نخستین بار اخبار مربوط به این حادثه را در پایگاه اطلاع رسانی خرونیکا ترکمنستان، منتشر کرد، به دویچه وله گفت که در این انفجار علاوه برهلاک شدن بیش از ۱۳۰۰ نفر، منازل مسكونی، كارخانه و مراکز آموزشی نیز تخريب شدند.

ادامه‌ی روش‌های دوران شوروی

نورمحمد حاناموف، یکی از سران اپوزیسیون ترکمنستان هم تائید کرد که بیش از هزار نفر در این حادثه جان باختند. وی در گفت‌وگو با دویچه وله دلیل زیاد بودن تعداد تلفات جانی را اینگونه توضیح داد: «برخی از کارخانه‌های صنعتی این کشور در اطراف محل انفجار واقع شده و این کارخانه‌ها شهرک‌های مسکونی خود را هم در نزدیکی انبارهای مهمات ساختند. درنتیجه بسیاری از اهالی در این انفجار کشته شدند».

این مقام دولتی سابق ترکمنستان انتقاد می‌کند که ترکمنستان با تکذیب خبر انفجار، سیاست نادرستی را اتخاذ کرده و مانع هر گونه کمکی شده است. وی یادآور می‌شود که در حادثه‌ی زمین لرزه عشق‌آباد که در سال ۱۹۴۸ رخ داد این شهر با خاک یکسان شد و بیش از صدهزار نفر جان باختند.

اما سران شوروی سابق در آنزمان این حادثه‌ی طبیعی را پنهان نگاه ‌داشتند. وی می‌گوید، ترکمنستان اکنون ۲۰ سال است کشور مستقلی شده و هنوز هم از سیاست و روش دوران شوروی سابق پیروی می‌کند.

«قربانیان، مجبور به سکوت هستند»

فرید توخباتولین، مدیر پایگاه اینترنتی خرونیکا ترکمنستان به دویچه وله می‌گوید: «دولت ترکمنستان باید درباره‌ی خسارت جانی، مالی و ویرانی ساختمان‌ها تحقیقات همه جانبه‌ای را آغاز کند. دولت درابتدا وقوع چنین حادثه ای را نپذیرفت، بعد گفت تعداد تلفات جانی زیاد نبوده، حالا هم بردی محمداف وعده‌ی بازسازی ویرانی‌ها را می‌دهد».

توخباتولین به دویچه وله می‌گوید، تعداد تلفات طبق آخرین اطلاعاتی که به او رسیده ۱۳۸۲ نفر است و دولت ترکمنستان هنوز سیاست پنهان‌کاری خود را ادامه می‌دهد. دولت ضمنا از بازماندگان کشته شدگان تعهد گرفته که آن‌ها به نهادهای بین‌المللی درباره دلایل مرگ نزدیکان خود گزارش ندهند و به این نهادها مراجعه نکنند.

توخباتولین درباره‌ی انگیزه‌ی پنهان سازی خبرهای مربوط به انفجار شهر آبادان ترکمنستان می‌گوید که نظام‌های دیکتاتور فقط موفقیت و پیروزی را به رخ مردم می‌کشند و درباره‌ی چنین حوادث دردناکی سکوت می‌کنند. به‌ظر او اگر در کشورهای دیگر چنین اتفاقی می‌افتاد عزای عمومی اعلام می‌کردند و به قربانیان حادثه کمک می‌کردند. اما دولت ترکمنستان از انتشار اخبار و اطلاعات شفاف سرباز می‌زند.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: جواد طالعی