ترکمنستان برای جلب رضایت ایران و روسیه و همچنین شناخت مشکلات زیست‌محیطی خزرهمایش بین‌المللی برگزار کرد. حدود ۳۰۰ نماینده از محققان‌، ‌کارشناسان و مقامات زیست محیطی کشورهای مختلف جهان و نیز سازمان‌های بین‌المللی‌، شرکت‌های نفتی ۲۰ کشور جهان، از جمله ایران‌‌، آمریکا، مالزی، آلمان، فرانسه، کره جنوبی، ترکیه و اتریش در این همایش شرکت کردند. اما پس از این همایش نیز مخالفت‌ها با احداث این خط لوله همچنان ادامه پیدا کرد و بحث‌ها را بین کشورهای موافق و مخالف تشدید کرد.

"احداث خط لوله، سیستم اکولوژی خزر را نابود می‌کند"

یلنا دونایوا کارشناس امور خزر و نویسنده کتاب "شکل‌گیری مرز بین روسیه و ایران" سیاست ایران و روسیه را در احداث خط لوله در خزر تائید می‌کند.

وی دراین رابطه به دویچه وله می‌گوید: «سیستم اکولوژی دریای خزر منحصر به فرد است و در این منطقه خطر زلزله هم وجود دارد». این کارشناس در ادامه می‌گوید که احداث خط لوله سیستم اکولوژی خزر را نابود می‌کند.

اما حامیان زیست محیطی روسیه را متهم می‌کنند، که خود از طریق دریای بالتیک قراراست به آلمان گاز صادر کند و به فکر آلودگی محیط زیست این دریا نیست. یلنا دونایوا در این رابطه هم می‌گوید که دریای بالتیک در قیاس با خزر زلزله خیز نیست. در عین حال این کارشناس مقیم مسکو انتقاد می‌کند که روسیه نمی‌تواند تمامی سیستم‌های انتقال گاز به اروپا را در انحصار خود داشته باشد.

کارشناس آلمانی: محیط زیست برای روسیه بهانه است

دکتر اشتفان مایستر، کارشناس امور انرژی شورای روابط خارجی آلمان با اظهارات کارشناسان روسی مخالفت می‌کند و می‌گوید: «در غرب کسی به بهانه "آلودگی محیط زیست" روسیه باور نمی‌کند. اگر روسیه از مشکل زیست محیطی صحبت بکند، مطمئن باشید که در اصل انگیزه‌های سیاسی و منافع اقتصادی پشست سر آن هست و در حقیقت روسیه مخالف انتقال گاز دریای خزر به اروپاست».

به نظر این کارشناس آلمانی گرچه موضع ایران و روسیه در خصوص تاسیس خط لوله خزر مشترک هست، اما مخالفت ایران بیشتر به دلیل اختلافات این کشور با جمهوری آذربایجان است و ایران تمایل ندارد از برخی از منابع گازی این دریا گاز استخراج شود و در استخراج و انتقال انرژی سهم بیشتری می‌طلبد. از سوی دیگر به نفع ایران هم نیست که این گاز به اروپا و غرب صادر شود.

آمریکا : مانعی در اجرای احداث خط لوله خزر نیست

متیو برایزا سفیر آمریکا در آذربایجان نیز در مصاحبه با خبرگزاری "ترند" برای کاهش نگرانی‌ها درباره‌ی آلودگی احتمالی دریای خزر می‌گوید: «ما برای آذربایجان در زمینه‌ی جلوگیری از هر گونه خطرات غیر منتظره می‌توانیم کمک‌های خود را ارائه کینم. چنین مشکلی در خلیج مکزیک به وجود آمده بود. آمریکا در این زمینه تجربه دارد. آمریکا آماده تبادل تجربه خود در این زمینه با آذربایجان است».

پیش از این نیز ریچارد مورنینگستار، نماینده‌ی ویژه وزارت خارجه‌ی آمریکا در امور مسایل انرژی یورآسیا صریحا از احداث خط لوله ترانس خزر پشتیبانی کرد. وی گفت که اگر قرار است این خط لوله در داخل مرزهای آبی ترکمنستان و آذربایجان احداث شود، آمریکا هیچ مانعی نمی‌بیند. وی در دیدار با رئیس جمهور ترکمنستان تاکید کرد که کشورش از تنوع سازی مسیر انرژی ترکمنستان حمایت می‌کند.

روسیه مخالف صدور مستقیم گاز خزر به اروپاست

به عقیده‌ی ولادیمیر سوکور کارشناس "موسسه تحقیقی بنیاد جیمز تاون در واشنگتن" منافع ایران ایجاب می‌کند که در آینده انحصار روسیه در بازار گاز اروپا شکسته شود. وی می‌گوید که ایران با برخورداری از ذخایر عظیم گازی تنها کشوری خواهد بود در عرصه‌ی تامین انرژی اروپا قادر خواهد بود با روسیه رقابت کند. این کارشناس هم طرح مسئله‌ی محیط زیست را از سوی روسیه بهانه می‌داند.

اشتفان مایستر، کارشناس امور انرژی شورای روابط خارجی آلمان، با نظر آقای سوکور مخالف است. وی دلیل می‌آورد: «روسیه در راه‌اندزای نیروگاه بوشهر، در امور نظامی و مسئله‌ی انرژی با ایران همکاری می‌کند، اما روسیه به دلیل همگامی با آمریکا تاثیر آنچنانی در سیاست ایران ندارد و مخالفت ایران با احداث خط لوله خزر در درجه اول با "تیره بودن" مناسبات جمهوری آذربایجان و ایران ارتباط دارد». از سوی دیگر این کارشناس تاکید می‌کند که ایران به دلیل تحریم‌ها سهمی در انتقال انرژی به اروپا ندارد و تاخیر در انتقال انرژی به اروپا به نفع ایران است.

"نابوکو بدون خط لوله ترانس خزر محکوم به شکست"

اما اگر پروژه‌ی خط لوله ترانس خزر اجرا نشود، آیا خط لوله‌ی نابوکو که قرار است گاز آسیای میانه و خزر را به اروپا انتقال دهد، عملی خواهد شد؟

اشتفان مایستر به این سئوال چنین پاسخ می‌دهد: «در این خصوص نظرات متفاوتی مطرح می‌شود، ولی نطر شخصی من این است که خط لوله ترانس خزر در سرنوشت خط لوله نابوکو تاثیر تعیین‌کننده‌ای دارد. ذخایر "شاه دنگیز" آذربایجان برای سال‌های نخست خط لوله نابوکو را تامین خواهد کرد اما در درازمدت بدون احداث خط لوله خزر، حجم مورد نیاز گاز تامین نخواهد شد.»

مقام ایرانی: خط لوله خزر مسئله دار است

در ایران بر خلاف کارشناسان غربی، نظرات دیگری مطرح می‌شود. محمد رضا فرقانی، سفیر سابق ایران در ترکمنستان و مدیر کل امور بین‌الملل دفتر ریاست جمهوری، در گفتگو با موسسه مطالعات ايران و اوراسيا (ايراس) درباره‌ی موضع ایران پیرامون راه‌اندازی خط لوله‌ی ترانس خزر ابراز داشته است که «این خط لوله‌ يک پروژه‌ی پيچيده و مسئله‌داری است».

آقای فرقانی خاطرنشان می‌کند که دریای خزر با آبهای آزاد ارتباطی ندارد و یک دریای بسته و غیرآزاد است و اکوسیستم این دریا به خطر می‌افتد. این مقام ایرانی تاکید می‌کند که این مسئله با بحث رژیم حقوقی خزر نیز مرتبط است و نتیجه می‌گیرد «هم روسيه و هم ايران با عبور اين خط لوله مخالف هستند».

اما فرقانی پنهان هم نمی‌کند که «آسان‌ترین و سریع‌ترین مسیر برای انتقال گاز منطقه به بازارهای بین‌المللی از طریق ایران و روسیه است».

بحث پیرامون احداث خط لوله خزر موسوم به ترانس خزر گرچه اکنون بیشتر بین سفرای کشورهای دخیل تشدید یافته است، اما کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که این موضوع می‌تواند به "مجادله‌ای جدی" میان کشورهای ساحلی خزر تبدیل شود و پای قدرت‌های بزرگ دنیا را نیز به آن بکشاند.

طاهرشیرمحمدی
تحریریه: علی امینی