كارتن خوابى در تهران و كلان‌شهرهاى ديگر ايران
۱۳۸۴ دی ۲۳, جمعه
عناوينى از چند خبرگزارى:
– اعتياد، فحشاء، كودكان كار و خيابان، دستفروشى، گدايى و بی‌خانمانى، روى ديگر چهره تهران و ساير كلان شهرهاى ايران هستند.
– هفده نماينده مجلس پيشنهاد طرح الزام دولت به اقدام قانونى جمع آورى و ساماندهى كامل مجموعه افراد كارتن خواب را مطرح كرده‌اند.
– رييس شوراى شهر تهران ميگويد تعدادى از كارتن خواب ها دچار بيماريهايى همچون ايدز و هپاتيت هستند.
– مدير كل آسيب هاى اجتماعي شهردارى تهران گفت شهردارى هر شب به كمك چهار گشت سيار پس از جمع آوري زنان كارتن خواب آنها را تحويل مراجع ذيربط ميدهد.
+++++
ساكنان تهران هنگامى كه از ميدان‌هايى چون محمديه، امام خمينی يا خيابان ولى عصر می‌گذرند، كارتن خواب‌ها را می‌بينند. اما مديركل امور اجتماعی استاندارى تهران تاكيد می‌كند كه در سال جارى كارتن خوابى در تهران وجود نداشته و طرح‌هاى اين نهاد براى بی‌خانمان‌هاى موقت است. آيا مورد كارتن‌خوابى هم مانند بسيارى مشكلات اجتماعى ديگر رو به افزايش در سالهاى اخير، نخست بايد انكار شود و در صورت بروز انفجارى اين آسيب‌ها، مورد تاييد قرار گيرد؟
آقاى سعيد مدنى پژوهشگر مسائل اجتماعى می‌گويد اين واقعيت در وهله نخست تكذيب می‌شد اما به تدريح مسئولان پذيرفتند كه جا براى انكار اين پديده به ويژه در فصل زمستان نيست. اكنون ديگر تلاش می‌شود با اين پديده مقابله كنند. سعيد مدنى در توضيح علت‌هاى كارتن خوابى و اينكه چه سيرى طى می‌شود كه كسى كارتن خواب می‌شود می‌گويد:
”كارتنخوابها در ايران تركيب متنوعى هستند از افرادى كه دجار مشكلات جدی اجتماعى و اقتصادى شده‌اند و امكانات لازم را براى داشتن يك سرپناه بخصوص در شب از دست داده‌اند. فقرا، معتادان يا كودكان فرارى و خيابانى و همينطور مهاجرين و كارگران فصلى كه در آخرين مراحل مجبور می‌شوند شب بدون سرپناه باشند. الان بخصوص كه هوا سرد است اينها در تهديد‌هاى جانى قرار دارند“.
”بر اساس امار رسمى در كشور ما دوازده ميليون نفر زير خط فقر مطلق قرار دارند و اين معناى آنست كه اين افراد فاقد توانايى ايجاد يك سرپناه برای خود هستند. ما حداقل چهار ميليون معتاد در جامعه داريم كه هر كدام در مراحلى از اعتياد هستند. با افزايش روز افزون كودكان فرارى و خيابانى و مخصوصا دختران طبيعى، است كه آثار و عوارض بعدی اين مشكلات يكى‌اش هم كارتن خوابی است كه اساسا از قطع ارتباط‌هاى خانوادگی و فقر می‌آيد“.
از سوى شهردارى تهران اعلام شده كه در گرمخانه‌ها يا سرپناه‌هاى بی‌خانمان‌ها هيچ زنى نگهدارى نمی‌شود. آيا كارتن خواب‌ها همه مذكرند و اگر نه، پس به زنان و دختران بی‌خانمان و كارتن خواب چه توجهى می‌شود؟ سعيد مدنى آمار اعلام شده و رسمى زنان كارتن خواب را ۲ درصد كل اين افراد ذكر می‌كند و می‌افزايد:
”تا آنجا كه من اطلاع دارم يك گرمخانه در تهران توسط يك مركز غير دولتى اداره می‌شود كه به زنان و دختران كارتن خواب اختصاص دارد اما با توجه به گستره جغرافيايى وسيع تهران دسترسی به يك مركز براى همه مشكل است و تنها معدودی می‌توانند از اين امكان استفاده كنند“.
كارتن خوابى كه به گفته سعيد مدنى غير از تهران در كلان‌شهر‌هايى چون مشهد، تبريز، شيراز ، اصفهان يا اهواز نيز مشاهده می‌شود، از توسعه نامتوازن كل جامعه ايران در سالهاى اخير ناشى می‌شود و پديده‌هايى چون حاشيه‌نشينى، اعتياد، مهاجرت، فرار از خانه، بيكارى و بی‌برنامگى، نوعى بی‌هنجارى ارزشى در سطح اجتماع ايجاد كرده است. آيا كارتن خوابى، تنها مختص رده سنى خاصى است؟ آيا آمارى دراين زمينه در ايران وجود دارد؟
”برخی اظهارات در سالهاى ۸۲ و ۸۳ حاكی از اين است كه متوسط سنى اينها ۲۵ تا ۴۵ سال است اما واقعيت اين است كه افراد جمع آورى شده لزوما كل كارتنخوابها را نمايندگى نمی‌كنند. بخصوص اينكه ما در ايران با پديده‌ای مواجه هستيم كه تعدادى از كارتنخوابها اوايل پاييز يا زمستان براى حفظ جان خود سعى می‌كنند جرم‌هاى كوچكی انجام دهند تا آنها را به زندان ببرند و به اين وسيله دستكم از فضای گرم و غذا بهره‌مند باشند. در زندان‌هاى ايران هم ميانگين سنى ۲۱ تا ۲۵ است. به اعتقاد من می‌توان گفت مجموعه كارتن خواب‌ها يك فاصله سنى ۱۵ تا ۴۵ سال را تشكيل می‌دهند. خوشبختانه تعداد موارد سالمندان كارتن خواب كمتر گزارش می‌شود“.
بايد گفت در گرمخانه يا همان سرپناه موقتى كارتنخوابها، به كارگران فصلى و ساختمانى كه از استانها و مناطق محروم مثل كردستان، لرستان يا كرمانشاه و چهارمحال بختيارى به تهران می‌آيند و در زمستان بی‌كارند، جا داده می‌شود. گفته می‌شود برخی شب‌های زمستان تا ۱۸ هزار كارگر فصلى در گرمخانه‌هاى تهران پذيرش می‌شوند. اما آيا رانده‌شدگان به اعماق اجتماع، بيكاران و معتادان و فراريان به خدمات بهداشت روانى نياز ندارند؟ مگر نه اينكه طبق آمار ، اكثر آنها دچار مشكلات جدى روحى هستند؟ بايد گفت در مراكز موجود خدمات مددكارى يا اصلا وجود ندارند يا بسيار محدودند.
رسول خادم رييس كميسيون فرهنگی شورای شهر تهران می‌گويد تعدادى از كارتن خواب‌ها دچار بيماری‌هايى همچون هپاتيت و ايدز هستند اما بيمارستان‌های وزارت بهداشت به دليل عدم اعتبار، آنها را پذيرش نمی‌كنند.
رييس سراى احسان كهريزك می‌گويد همه نوع بيمارى را می‌توان ميان كارتن خواب‌ها پيدا كرد. از گال و شپش گرفته تا ايدز و هپاتيت. نصرت‌الله داهى می‌افزايد در حال حاضر ۷ مورد بيمار ايدزى در مركز وجود دارد. اكثر مددجويان منتقل شده به اين نهاد نيازمند درمان ارتوپدى و جراحى هستند كه به بيمارستان‌هاى شهر منتقل می‌شوند و هزينه‌ها نيز يا توسط سراى احسان كهريزك يا كمك نيكوكاران پرداخت می‌شود.
آيا كارتن خوابى جرم است و مجازات دارد؟
در جايى كه بی‌خانمان‌ها نياز به حمايت و ريشه يابى علت بی‌خانمانى دارند، گاه آنها را بعنوان ولگرد دستگير هم می‌كنند. آيا كارتن‌خوابى يا خيابان‌خوابى جرم است؟ محمد علی دادخواه وكيل عضو كانون مدافعان حقوق بشر می‌گويد:
”از نظر قانون اين جرم محسوب نمی‌شود چون تكاليف دولت‌هاست كه بايد در خصوص تامين امنيت و بهداشت و فرهنگ افراد جامعه اقدام كنند و اين برمی‌گردد به عدم اجراى تكاليف دولتها. مضاف بر اين كه برابر اصل قانونى بودن جرم و مجازات ما جرمى بنام كارتن‌خوابى نداريم“.
اما در سطح شهر وقتى گشت‌هاى شهردارى اقدام به جمع آوری خيابان‌خواب‌ها و بی‌خانمان‌ها می‌كنند، مستمسك‌شان چيست؟ آقاى دادخواه می‌گويد:
”دو بهانه براى اينكار هست. يكى اينكه به آنها كمك كنند تا در وضعيت بهترى قرار گيرند و ديگر اينكه برخى از آنها را ولگرد تلقى می‌كنند . ذات ولگردى در نهايت بعنوان كسى كه شغل و اقامتگاه مشخصى ندارد، قابل تعقيب است اما كارتن‌خواب كسى است كه اجتماع نتوانسته شغل برايش تامين كند و اين چيزى نيست كه قابل تطبيق با مورد ولگردى باشد“.
مطابق مواد ۲۲ و ۲۳ اعلاميه حقوق بشر، هر عضو جامعه حق امنيت اجتماعى دارد و مجاز است به وسيله مساعى ملى و همكاری بين‌المللى، حقوق اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى خود را كه لازمه مقام و نمو آزادانه شخصيت اوست، به دست آورد. حق سرپناه، حق بازيافتن كرامت انسانى و حق تلاش برای بازگشت به هنجارهاى اجتماعى براى بی‌خانمان‌ها و كارتنخوابها نيز از اين جمله‌اند.