در بيمار كم‌خون تعداد دسته‌اى از سلولهاى خونى كه به گلبولهاى قرمز معروف هستند كاهش پيدا كرده است. گلبولهاى قرمز‌ از مهمترين سلولهاى تشكيل دهنده خون هستند كه در خون شناورند. وظيفه آنها حمل و نقل اكسيژن و دى اكسيد كربن است.

همه سلولهاى بدن به اكسيژن نياز دارند. اكسيژن با تنفس وارد ششها مى‌شود. سپس گلبولهاى قرمز اكسيژن را از شش‌ها تحويل مى‌گيرند و آنرا به ساير سلولهاى بدن مى‌رسانند. سلولها اكسيژن را مصرف ميكنند و دى اكسيد كربن پس مى‌دهند. دىاكسيد كربن به گلبولهاى قرمز شناور در خون مى‌چسبد و به شش‌ها برگردانده مى‌شود.

در بيمارى كم خونى به علت كاهش تعداد گلبولهاى قرمز تبادل اكسيژن و دىاسيد كربن بين سلولها و خون دچار اختلال مى‌شود. كاهش تعداد گلبولهاى قرمز ميتواند دلايل مختلفى داشته باشد.

گلبولهاى قرمز در مغز استخوانها ساخته ميشوند. اصلى‌ترين عنصر به كار رفته در ساختمان گلبولهاى قرمز، عنصر آهن است. آهن بايد از طريق مواد غذايى به بدن برسد. در نتيجه اگر آهن به مقدار كافى موجود نباشد ساخت گلبولهاى قرمز با مشكل مواجه مى‌شود.

اين نوع كم‌خونى، كم‌خونى ناشى از فقر آهن ناميده ميشود كه مهمترين علت ابتلا به بيمارى كم خونى در كشورهاى در حال توسعه است. دريافت ناكافى آهن به علت عدم دسترسى به مواد غذايى حاوى آهن‌ ساخت گلبولهاى قرمز را كاهش مى‌دهد.

مواد غذايى پروتئينى مثل گوشت قرمز، مرغ، ماهى، جگر، تخم‌مرغ، حبوبات مثل عدس و لوبيا و سبزيجاتى مثل اسفناج آهن فراوانى دارند. آهن موجود در پروتئين‌هاى حيوانى مثل گوشت قرمز بهتر توسط بدن جذب ميشوند در حاليكه جذب آهن پروتئين‌هاى گياهى مانند اسفناج كمتر است.

ويتامين c جذب آهن را افزايش ميدهد. مصرف مواد خوراكى حاوى ويتامين c مثل گل كلم، آب پرتقال و فلفل دلمه‌اى همراه مواد غذايى آهن دار به جذب آهن كمك ميكند. گاهى به علت مشكلات دستگاه گوارش يا مصرف برخى داروها آهن مواد غذايى خوب جذب نمى‌شود.

ميزان نياز بدن به عنصر آهن بر اساس سن و جنس افراد متفاوت است. افرادى كه به خون‌سازى بيشترى نياز دارند بايد آهن بيشترى مصرف كنند. زنان باردار، دختران جوان و كودكان بخصوص كودكان زير دو سال از جمله اين افراد هستند. در نتيجه مى‌توان گفت اين افراد بيشتر مستعد ابتلا به بيمارى كم‌خونى هستند. اما اين بيمارى در هر سنى ممكن است بروز كند و در هر دو جنس زن و مرد ديده مى‌شود.

علائم كم‌خونى ناشى از فقر آهن عبارتند از رنگ پريدگى پوست، خستگى زودرس، سرگيجه، سر درد، سوزن سوزن شدن دست و پا و ريزش شديد مو. مصرف مواد غذايى حاوى آهن و استفاده از مكمل‌هاى خوراكى مثل قرص و شربت آهن راه درمان اين بيمارى است. مصرف قرص يا شربت آهن ممكن است با تهوع، اسهال يا يبوست همراه باشد در نتيجه بهتر است قبل از مصرف اين مكمل‌هاى خوراكى با پزشك مشورت كرد.

بى‌توجهى به بيمارى كم‌خونى بخصوص در مورد كودكان با عواقب جبران ناپذيرى همراه است. كودكان به علت رشد سريع نياز بيشترى به خون‌سازى دارند و بايد به ميزان كافى آهن دريافت كنند. فقر آهن و كم‌خونى در كودكان باعث كاهش بهره هوشى و كاهش قدرت يادگيرى مى‌شود و به رشد مغزى كودكان صدمه مى‌زند. اين نوع آسيب‌ها را به هيچ وجه نميتوان با درمان‌هاى بعدى جبران كرد. داشتن يك رژيم غذايى مناسب بهترين راه پيشگيرى است.

آمار بالاى اين بيمارى در كشور ايران غير از گرانى گوشت مرغ و ماهى به علت مصرف چاى دقيقأ بعد از غذاست. چاى داغ جذب آهن را تا حد صفر كاهش مى‌دهد. گوشت مرغ وماهى را كه نمى‌توان ارزان كرد. اما مى‌توان عادت نوشيدن چاى بلافاصله بعد از غذا را ترك كرد.

شبنم نوريان