تمام مدارس ایران باید تا پایان برنامه پنجم توسعه "هوشمند" شوند. ورود رایانه و نرم‌افزارهای آموزشی به کلاس‌های درس، خداحافظی با گچ و تخته‌سیاه و استفاده از امکانات آموزشی برخط (آن‌لاین) از جمله ره‌آوردهای این طرح برشمرده می‌شوند. اما این طرح چقدر عملی است و مدارسی که تا کنون هوشمند شده‌اند از چه امکاناتی برخوردارند؟

محمدرضا نیک‌نژاد، عضو انجمن صنفی معلمان، این طرح را "کاریکاتور گونه، طنز و یک شوخی" می‌داند. به اعتقاد او «هیچ یک از مولفه‌های واقعی هوشمندشدن در مدارس هوشمند وجود ندارد».

حمیدرضا حاجی‌بابایی، وزیر آموزش و پرورش جمهوری اسلامی، دی‌ماه ۱۳۹۱ از "هوشمندسازی موفقیت‌آمیز ۳۰ هزار مدرسه" خبر داد. محمدرضا نیک‌نژاد چندی پیش به خبرگزاری کار ایران (ایلنا) گفت: «به عنوان نمونه در مدرسه ما که هوشمند معرفی شده است، از ۱۹ کلاس تنها در یکی از آن‌ها ویدیو-پروژکتور با یک کامپیو‌تر قدیمی گذاشته‌اند و با این امکانات می‌گویند که نه یک کلاس بلکه یک مدرسه ‌هوشمند شده است!»

سخت‌افزار لازم برای هوشمندسازی هر کلاس درس بین ۷ تا ۱۰ میلیون تومان هزینه دارد. اگر هدف هوشمندسازی همه کلاس‌ها باشد، باید این هزینه را در تعداد کلاس‌های درس کل کشور ضرب کرد. به این مبلغ باید هزینه نرم‌افزارهای آموزشی، زیرساخت اتصال مدارس به مجتمع‌های آموزشی، آموزش معلمان، استخدام کادر فنی و ... را هم افزود.

پایگاه اینترنتی تابناک آذر ماه ۱۳۹۱ نوشت که «والدین در برخی مدارس دولتی ملزم به پرداخت سالانه ۱۰۰ هزار تومان و در برخی موارد ۱۲۰ هزار تومان برای هوشمندسازی مدارس به صورت نقدی و یا اقساط شده‌اند. این در حالی است که ۴۰ میلیارد تومان برای هوشمندسازی مدارس از محل اعتبارات قانونی اختصاص داده شده است».

‌به گفته محمدرضا نیک‌نژاد، عضو انجمن صنفی معلمان ایران، آموزش و پرورش مجوز دریافت کمک مالی از والدین را رسما صادر کرده است. خبرگزاری مهر نیز چندی پیش به نقل از "مدیر مدرسه‌ای از مناطق محروم استان قم" نوشت که سرانه آموزش و پرورش به مدارس تنها هزینه آب و برق و گاز را تامین می‌کند.

روزنامه اعتماد روز ۲۱ اسفند ۱۳۹۱ مقایسه تأمل‌برانگیزی در مورد بودجه آموزشی ایران، کشور فقیر کوبا و کشور توسعه‌یافته ژاپن منتشر کرد. بر این اساس، کوبا در سال ۲۰۱۰ دوازده درصد از تولید ناخالص ملی خود را صرف آموزش کرده که بیش از دو برابر متوسط جهانی است. در همین سال بودجه آموزشی ژاپن ۲۲ برابر بودجه آموزشی ایران بوده است.

به نوشته اعتماد، «بودجه اندک آموزش و پرورش ایران، فقط کفاف این را می‌دهد که اتاقی را تبدیل به کلاس کنیم و ۳۰ -۴۰ دانش آموز را روی نیمکت‌های چوبی بنشانیم و معلمی آموزش ندیده، بی‌انگیزه و فقیر را سرکلاس بفرستیم. در چنین شرایطی بیش از ۹۲ درصد بودجه جاری آموزش و پرورش صرف پرداخت حقوق و مزایای پرسنل [...] می‌شود و پول چندانی برای هزینه‌کردن در بخش سایر فصول و کیفیت بخشی باقی نمی‌ماند».

بر اساس اخبار منتشر شده در منابع مختلف، نرم‌افزارهای مورد نیاز در بسیاری از "کلاس‌های هوشمند" یا اصلا وجود ندارند یا آموزگاران با نحوه استفاده از آن‌ها آشنا نیستند. این موضوع موجب شده که در مواردی حتی دانش‌آموزان معلمان را مسخره کنند. در این‌جا پرسش دیگری نیز مطرح است: به راستی چند درصد از "مدارس هوشمند" مدیر فنی برای رفع مشکلات فنی احتمالی را دارند؟

پایگاه اطلاع‌رسانی دولت ایران در آذرماه ۱۳۹۱ به نقل او وزیر آموزش و پرورش نوشت: «هوشمندسازی مدارس به یک مطالبه عمومی تبدیل شده است». اما آیا در مناطق دوردستی که گاه حتی کمبود فضای آموزشی وجود دارد، با آمدن نام "مدرسه هوشمند" تصور مشخصی بر ذهن خانواده‌ها و دانش‌آموزان نقش می‌بندد؟

آیا دانش‌آموزان مناطق محروم آموزش‌های رایانه‌ای دیده‌اند یا اساسا می‌توانند هزینه خرید یک رایانه را تأمین کنند؟

عضو انجمن صنفی معلمان ایران طرح یادشده را "صوری" می‌داند. به نظر محمد نیک‌نژاد، «وزیر آموزش و پرورش دنبال کارهای تبلیغاتی با عناوین پرطمطراق همانند هوشمند کردن مدارس است».

برخی از منتقدان ساختمان بسیاری از مدارس در ایران، حتی در بسیاری از نقاط پایتخت، را برای دانش‌آموزان ایمن نمی‌دانند. در این میان این پرسش به ذهن خطور می‌کند که در صورت وجود منابع مالی برای تحقق طرحی چنین پرهزینه، آیا باید رایانه و ویدئو-پروژکتور و تخته‌های دیجیتال به کلاس‌ها آورد یا دیوارها را مقاوم کرد و بخاری‌های نفتی را از کلاس‌ها بیرون برد؟

به خلاف برخی تحلیل‌گران که عقب‌نشینی روحانی را پس از هشدار خامنه‌ای محتمل می‌دانستند، او در این مناظره رادیکال و صریح‌تر از قبل ظاهر شد. قالیباف آمده بود که اصطلاح "سرهنگ" و "حمله گازانبری" را تلافی کند اما روحانی کوشش‌های مشابه و پیشین در سرکوب‌گری را به رخ او کشید.

روحانی در دقایق پایانی مناظره، کارت جدیدی علیه قالیباف رو کرد و گفت: طرح داشتید که دانشجویان را ظرف یک ساعت لوله کنید و اگر گذاشته بودیم الان دانشگاه‌ها پر از لوله بود. روحانی افزود: «پرونده سال ۸۴ شما دست من بود و اگر مردانگی نکرده بودم شما اینجا ننشسته بودید.» پرسش روز: روحانی چرا قانون را به خاطر "مردانگی" دور زده است.

شهردار تهران رئیس دولت و معاون او را "دروغگو" خواند و با متهم کردن بستگان روحانی به رانت‌خواری، دلیل تسامح با این پدیده را بهره‌مندی شخصی رئیس جمهور دانست. او اسنادی را نیز رو به دوربین گرفت و به جهانگیری گفت: «از آنجایی که جنابعالی حدود ۸۰۰متر زمین به متری سه هزار تومان در سال هفتاد گرفتید ، شجاعت برخورد با متخلف را نخواهید یافت.»

افشاگری کاندیداها علیه دیگری، با رعایت برخی خطوط قرمز و حفظ اسرار مگو همراه بود. جهانگیری به میرسلیم گفت: «این همه نگویید اصل ۴۴ را رعایت نکردید. در این دولت هر چه واگذار کردیم به بخش خصوصی بود. رفقای شما در دولت قبل واگذار نکردند. ما می‌خواستیم از دست بعضی‌ها پس بگیریم اما نتوانستیم. اسم نمی‌‌آورم.»

رئیسی در جمع‌بندی از مناظره گفت جناب آقای روحانی شما نبودید که زبان کردی برای کردها را آزاد کردید، خدا کرد و قانون اساسی کرد. روحانی در مناظره دوم از رئیسی پرسیده بود شما از مسائل هسته‌ای چه می‌دانید که قضاوت می‌کنید. رئیسی این یادآوری را تحقیر خود خواند و گفت : «غیر از برجام، اطلاعاتم در مسايل خارجی از شما و آقای جهانگیری کمتر نیست.»

قالیباف رفتار دولت را به دوران قاجار تشبیه کرد و خطاب به روحانی و جهانگیری گفت دولت قبل خودتان هستید: «فولاد، بانک‌ها، پتروشیمی، خام‌فروشی‌ها دست کیست؟ حتما وقتی شما اعتماد به منابع داخلی ندارید و امنیت سپرده‌گذار مثل کاسپین را نمی‌توانید تامین کنید چنین می‌شود.» او در جمعبندی با متهم کردن دولت به فساد گفت: «هر چه بگندد نمکش می‌زنند وای به روزی که بگندد نمک.»

اسحاق جهانگیری به رسانه‌ها گفته بود که افت حضورش در مناظره دوم، تغییری تاکتیکی بود تا "دوستان یک دفعه موتور نسوزانند." او به قالیباف که روی اصطلاح چهاردرصدی‌ها مانور داد گفت: «شما طلبکار هم شده‌اید؟ وقتی مردم در سال ۱۳۹۱ دنبال دارو می‌گشتند شما در برج میلاد بستنی طلای ۴۰۰ هزار تومانی عرضه می‌کردید.»

جهانگیری در بخش جمعبندی به قالیباف گفت: «دوازده سال است شهردار هستی. فکر می‌کنی مردم تهران از ترافیک، زباله، محیط زیست یا گداها در سر چهارراه‌ها راضی‌تر هستند؟» او آرای ۷۰۰هزار تایی قالیباف در انتخابات ۹۲ را به یادش آورد و گفت: «به خودت بیا. نفر آخر انتخابات مجلس در تهران یک میلیون رای آورد.»

لحن روحانی در روزهای گذشته رادیکال‌ شده بود. برخی گفته بودند خطاب هشدار خامنه‌ای در پرهیز از درگیری کاندیداها روحانی است. او در مناظره سوم بسیار فراتر و صریح‌تر از پیش‌بینی‌ها حرف زد. از جمله به یاد رئیسی آورد که سعید مرتضوی از دوستان او بود. رئیسی هفته قبل گفته بود خوب است روحانی و احمدی‌نژاد با هم مناظره کنند. روحانی گفت با خودتان مناظره می‌کنیم چون ستادتان همان افراد دولت قبلی هستند.

نقطه عطف سخنرانی‌های هفته گذشته روحانی، در ورزشگاه شیرودی تهران بود. در همایشی که شعارهای آن در باره رفع حصر، آزادی زندانیان سیاسی و توقف گشت ارشاد بود، روحانی تاکید کرد که تبعیض جنسیتی و فضای امنیتی را قبول ندارد. او خطاب به رقیبان اصولگرای خود گفت ۸۶۰ هزار زن را بیکار کردید و دم از اشتغال می‌زنید؟ او از آنها پرسید اشتغال اهل سنت را قبول دارند؟

ابراهیم رئیسی در هیچ‌یک از سخنرانی‌هایش چیزی در باره عملکرد دولت هشت ساله احمدی‌نژاد نگفته و مسئولیت مشکلات موجود را به دوش دولت روحانی انداخته است. ستاد انتخاباتی ابراهیم رئیسی در اختیار وزیران و مدیران احمدی‌نژاد است. اصلاح‌طلبان و رسانه‌هایشان او را به پوپولیسم و مانور روی موضوع فقر متهم می‌کنند. جهانگیری در مناظره گفت عزت مردم را حفظ کنید و عکس فقرا را برای استفاده تبلیغاتی پخش نکنید.

محمدعلی ابطحی، معاون خاتمی در دولت ششم، مناظره سوم را نقطه عطفی در تاریخ ارتباطات ایران خوانده و گفته است: «به رغم نظر بعضی‌ها، این مناظره نه نظام را تضعیف کرد و نه اثر منفی داشت.» به اعتقاد ابطحی بیشتر کسانی که تصمیم نداشتند رای بدهند با دیدن مناظره قانع شدند که به پای صندوق‌های رای بیایند و به یکی از نامزدها رای دهند.