دویچه‌وله: آقای دکتر لاهیجی! دومین گزارش احمد شهید در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران منتشر شد. این گزارش در حالی تهیه شده که تا کنون اجازه‌ی ورود به ایران به احمد شهید داده نشده و او نتوانسته با هیچ کدام از زندانیان سیاسی و یا خانواده‌های آنان در داخل ایران دیدار کند. با توجه به این که این گزارش دورادور نگاشته شده، اهمیت‌اش را چه طور ارزیابی می‌کنید؟

بشنوید: گفت و گو با عبدالکریم لاهیجی

دکتر عبدالکریم لاهیجی: توجه داشته باشید که این نخستین گزارش کاملی‌ست که آقای احمد شهید می‌دهد. برای این که در اولین گزارشش که خطاب به مجمع عمومی بود، گفته بود که با توجه به این که بیش از دو ماه از شروع مأموریتش نمی‌گذرد، بنابراین این گزارش موقتی ا‌ست.  جمهوری اسلامی تصور می‌کرد که با عدم صدور ویزا برای احمد شهید، او نتواند گزارشی از وضعیت حقوق بشر در ایران تهیه کند، اما این گزارش نشان می‌دهد که آن‌ها در تحلیل‌های خودشان اشتباه کردند، به چند دلیل: نخست این که وضعیت حقوق بشر در ایران به قدری وخیم است که حتی ما مدافعان حقوق بشر هم که متأسفانه ناگزیر از اقامت در خارج ازایران هستیم، طی سال‌های گذشته ثابت کرده‌ایم که دادن گزارشی نسبی از وضعیت حقوق بشر در ایران به مجامع بین‌المللی کار بسیار سختی نیست.

صدور حکم محکومیت ۱۸ ساله برای عبدالفتاح سلطانی و محکومیت شش ساله برای نرگس محمدی، که جرمی به غیر از مبارزه برای حقوق بشر در ایران ندارند، دیگر جای سئوالی باقی نمی‌گذارد که وضعیت حقوق بشر در ایران به چه شکل و به چه گونه‌ای هست. سازمان‌های حقوق بشر طی این مدت گزارش‌های جامعی از وضعیت حقوق بشر به احمد شهید داده‌اند. احمد شهید خودش در شهرها و کشورهای مختلف در ژنو، پاریس، آلمان، بلژیک با بسیاری از شاهدان نقض حقوق‌بشر صحبت کرده و در این گزارش خودش می‌گوید با ۸۰ تن از شاهدان عینی نقض حقوق بشر گفت‌وگو کرده است. بنابراین نه او مدعی‌ست و نه ما چنین ادعایی داریم که گزارش آقای احمد شهید گزارش کاملی‌ست. ولی تا آن حد که می‌توانسته گزارش بسیار جامعی به شورای حقوق بشر سازمان ملل داده است.

خبر صدور احکام و برخی موارد دیگر بدیهی‌ست که همه جا منتشر می‌شود. ولی مثلاً در مورد مسئله تجاوز در زندان‌ها، وضعیت داخلی زندان‌ها، اعدام‌های پنهانی، این‌ها چیزهایی‌ست که آقای احمد شهید خودش نتوانسته برود و در موردشان مستندات جمع کند. با توجه به این مسئله چه قدر این گزارش می‌تواند برای جامعه بین‌المللی مستدل برآورد شود؟

در مورد اعدام‌های پنهانی‌ گزارش آقای احمد شهید متکی‌ست بر گزارش‌هایی که ما داده‌ایم. گزارش‌های ما متکی‌ست بر شهادت بعضی از زندانیانی که آن موقع در زندان مشهد بودند. در ارتباط با شکنجه و تجاوز، آقای احمد شهید می‌گوید با ۸۰ تن از کسانی که پس از وقایع انتخابات در ایران بودند گفت‌وگو کرده. بنابراین مسلم است که اظهارات آن‌ها مستند بر مشاهدات‌شان است. آن‌ها چیزی را جعل نکرده‌اند.

علاوه براین اگر احمد شهید هم به ایران برود و شهادت برخی از شاهدان نقض حقوق بشر را بازتاب دهد، باز هرکسی می‌تواند بگوید او دروغ گفته است. می‌خواهم بگویم ارزیابی شهادت شاهدان نقض حقوق بشر و به طور کلی ارزیابی شهادت در صلاحیت قاضی است یا آن مراجعی که به این شهادت‌ها رسیدگی می‌کنند. بنابراین، با توجه به این که شورای حقوق بشر کارش را آغاز کرده و قرار است آقای احمد شهید در روز دوشنبه آینده در شورای حقوق بشر درباره‌ی این گزارش صحبت کند، از الان می‌شود گفت که شورای حقوق بشر که مرجع رسیدگی به این گزارش است چه تصمیمی خواهد گرفت.

ولی یک موضوع را هم من به‌عنوان وکیل دادگستری عرض می‌کنم. اگر جمهوری اسلامی ریگی به کفش‌اش نبود، اگر مقامات جمهوری اسلامی مدعی بوده و هستند که گزارش آقای احمد شهید متکی بر اسناد و مدارک نیست، چرا از صدور ویزا برای احمد شهید خودداری کرده‌اند؟ چرا نگذاشته‌اند و نمی‌گذارند که احمد شهید به ایران برود تا از نزدیک موارد نقض حقوق بشر را رسیدگی کند و به ادعاهای مقامات جمهوری اسلامی هم گوش دهد؟ احمد شهید اگر به ایران برود، دیدارهای او یکطرفه نخواهد بود. اول مقامات جمهوری اسلامی هستند که او را دعوت می‌کنند و بنابراین به او اطلاعات کافی را خواهند داد. طرف دیگر قضیه قربانیان نقض حقوق بشر و مدافعان حقوق بشر هستند. به همین دلیل طی شش سال گذشته هیچ یک از گزارشگران موضوعی نتوانسته‌اند به ایران بروند. بنابراین وقتی درهای ایران را بر روی گزارشگران حقوق بشر به طور کلی می‌بندند، این نشان می‌دهد که وضعیت حقوق بشر در ایران در چه سطحی هست.

در اولین واکنش رسمی‌ای که ایران داشته، سخنگوی کمیته حقوق بشر مجلس گفته است که این گزارش از کمترین ازرش حقوقی و قانونی هم برخوردار نیست. از نظر عملی هم ما می‌بینیم که مثلاً به طور مشخص در این گزارش آقای احمد شهید به مصونیت قضایی آقای قاضی مرتضوی اعتراض کرده ولی از طرف دیگر ما می‌بینیم که آقای مرتضوی را بر صندلی ریاست سازمان تأمین اجتماعی نشانده‌اند. یعنی این که انگار اصلاً این گزارش برای ایران مهم نیست. درست است؟

اولا این خیلی جالب است که در جمهوری اسلامی هر ارگانی یک مسئول حقوق بشر دارد. محمدجواد لاریجانی سخنگوی قوه قضاییه شخص واقعاً وقیحی است. او در حضور من در شورای حقوق بشر گفت که سنگسار شکنجه نیست. خب، وقتی آدم بی‌آزرمی در مقام رسمی سخنگوی قوه قضایی‌ قرار بگیرد، دیگر پاسخی را برای من و دیگر مدافعان حقوق بشر نمی‌گذارد. همین وضع را برادر او به‌عنوان رئیس قوه قضاییه هم دارد که او هم دیدید چه مسائلی را عنوان کرده بود و حالا مسئول حقوق بشر قوه مقننه موضوع‌هایی را می‌گوید.

براساس گزراش‌های روزنامه‌های داخلی در ایران به طور متوسط روزی دو نفر اعدام می‌شوند و ایران در ارتباط با اعدام اولین کشور در دنیا است، حتی می‌توانم بگویم در چین هم وضع به این صورت نیست که یک وکیل دادگستری را به اتهام یا به جرم دفاع از زندانیان سیاسی به ۱۸ سال زندان محکوم کنند. بنابراین مسلم است که آن‌ها می‌گویند گزارش احمد شهید ارزش و اعتباری ندارد. برای این که اگر بگویند اعتبار دارد، باید فردایش عبدالفتاح سلطانی، سیف‌زاده و ۴۲  روزنامه‌نگار همکار شما را که الان زندانی هستند آزاد کنند. ما در روز جهانی حقوق زن هستیم. همکار من نسرین ستوده، بهاره هدایت و ده‌ها زن دیگر به جرم دفاع از حقوق زن و درخواست حقوق برابر مثل جنایتکاران در زندان‌های ایران هستند. اگر بخواهند گزارش آقای احمد شهید را بپذیرند، این اعمال‌شان را چه طوری توجیه کنند؟ بنابراین در مقابل یک چنین واقعیت‌های سنگینی خب مسلم است که باید گزارش احمد شهید را رد کنند.

قدم بعدی در شورای حقوق بشر یا در مجمع عمومی چه خواهد بود؟ آیا این گزارش آخرین گزارش است یا گزارش‌های بعدی قرار است منتشر شود؟

همان طور که گفتم دوشنبه (۱۲ مارس، ۲۲ اسفند) قرار است که آقای احمد شهید در شورای حقوق بشر درباره‌ی گزارشش صحبت کند. ما مدافعان حقوق بشر هم آنجا هستیم، یعنی سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشر و ما هم توضیحات خودمان را خواهیم داد و بعد اتخاذ تصمیم با شورای حقوق بشر است و به احتمال قریب به یقین شورای حقوق بشر مأموریت آقای احمد شهید را تجدید خواهد کرد. به لحاظ این که احمد شهید نتوانسته به ایران برود، این گزارش جامع و کامل نیست.

نه فقط احمد شهید، ما هم نمی‌دانیم که در زندان‌های جمهوری اسلامی چه می‌گذرد. ما هم به تمام مسائل و ابعاد نقض حقوق بشر آگاهی نداریم. بیشتر توجه ما مثلاً به تهران است، به زندان اوین تهران است. ما نمی‌دانیم در شهرستان‌ها چه می‌گذرد. وقتی می‌گویند نقض حقوق بشر در ایران، منظور همه‌ی ایران است. در ارتباط با وضعیت اقلیت‌های قومی ما واقعاً نمی‌دانیم در کردستان و بلوچستان که نقطه فشار جمهوری اسلامی است چه می‌گذرد. بنابراین مسلم است که شورای حقوق بشر برای این که گزارشگر ویژه بتواند ابعاد نقض حقوق بشر در ایران را تعیین کرده و گزارش کامل‌تری بدهد، به احتمال قریب به یقین باید مأموریت آقای احمد شهید را تجدید کند و آقای احمد شهید بتواند در دوره‌ی جدید مأموریتش  گزارش کاملتری به مجمع عمومی سازمان ملل در ماه دسامبر آینده تسلیم کند.

مصاحبه‌گر: میترا شجاعی
تحریریه: جواد طالعی