سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه روز دوشنبه، ۲۱ مهر (۱۳ اکتبر) در مصاحبه‌ای با خبرنگاران رسانه‌های عربی در مسکو گفت که از ابتدا معلوم بود که مکانیسم ماشه یک "دام حقوقی" برای ایران است.

در این مصاحبه خبرنگاری ضمن بیان مدعای محمدجواد ظریف که روسیه قصد داشته است در شکل‌گیری برجام مانع ایجاد کند، پرسید که این ادعا تا چه حد درست است.

محمدجواد ظریف، وزیر خارجه جمهوری اسلامی، در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی در مصاحبه‌ای با سعید لیلاز که متن آن در بهار ۱۴۰۰ به بیرون درز کرد، سرگئی لاوروف را متهم کرد که در روزهای آخر منتهی به توافق برجام در سال ۱۳۹۴ با طرح موارد و مسائلی در صدد ناکام‌گذاشتن این توافق بوده است.

این اظهارات ظریف همان زمان نیز واکنش‌ وزارت خارجه روسیه را در پی داشت.

لاوروف در پاسخ به پرسش یادشده با بیان این که روسیه "سال‌هاست که در راستای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) برای حل بحران پیرامون برنامه هسته‌ای ایران، همکاری نزدیک داشته است"، افزود: «تصمیم نهایی در مورد برجام مستقیماً توسط آقای ظریف و جان کری، وزیر امور خارجه وقت ایالات متحده، گرفته شد. سایر شرکت‌کنندگان در آن لحظه در واقع نقش "ناظر" داشتند و تنها شاهد توافق میان آمریکا و ایران بودند.»

او با متهم کردن غرب به برپایی یک "نمایش غیرقانونی" در استفاده از مکانیسم ماشه، این مکانیسم را در تصمیمات شورای امنیت "منحصربه‌فرد" توصیف کرد، چرا که " به هر یک از طرف‌های برجام اجازه می‌دهد تا به‌صورت یکجانبه، تحریم‌ها را دوباره فعال کند و هیچ‌کس نتواند آن را متوقف سازد".

به گفته لاوروف بند مکانیسم ماشه در برجام که یک "تله حقوقی" (علیه ایران) محسوب می‌شد در مرحله پایانی مذاکرات، مستقیماً میان ظریف و کری توافق شد.

روایت‌های دیگر

وزیر خارجه روسیه در ادامه گفت: «راستش را بخواهید، ما از این موضوع (توافق ظریف و کری بر سر مکانیسم ماشه) شگفت‌زده شدیم. اما وقتی که شرکای ایرانی ما این فرمول‌بندی که صادقانه بگویم، یک "تله حقوقی" محسوب می‌شد را پذیرفتند، ما هم دلیلی برای اعتراض نداشتیم.»

لاوروف در توضیح انگیزه ظریف در پذیرش مکانیسم ماشه، گفت که ایران قصد و غرضی برای نقض برجام نداشت و "در عمل هم، ایران توافق را نقض نکرد، بلکه ایالات متحده از آن خارج شد و اروپایی‌ها هم تعهدات خود را انجام ندادند".

لاوروف تاکید کرد: «از آنجا که شما نام ظریف را بردید: این "ابداع" (قبول مکانیسم ماشه) عمدتاً از سوی خود او بود.»

"مکانیسم ماشه" (Snapback mechanism) استعاره‌ای است برای فعال‌سازی بازگشت تحریم‌ها با یک شکایت رسمی، که منجر به بازگردانی خودکار تحریم‌های پیش از توافق برجام بدون نیاز به رأی‌گیری جدید در شورای امنیت سازمان ملل می‌شود.

روایت لاوروف با آنچه که علی اکبر صالحی، رئیس وقت سازمان انرژی اتمی و از اعضای تیم مذاکره‌کننده برجام عنوان کرده است تقریبا مضمون مشابهی دارد.

صالحی اوایل شهریور امسال در مصاحبه‌ای با سایت جماران گفت: « روسیه همان زمان که "مکانیسم ماشه" در برجام طراحی شد، متوجه شد که این بند به‌طور زیرکانه‌ای حق وتوی اعضای دائم شورای امنیت را دور می‌زند و هیچ کشوری، حتی مسکو و پکن، توان متوقف‌کردن آن را ندارد. هشدار آن روز لاوروف (وزیر خارجه روسیه) امروز با فعال‌شدن اسنپ‌بک علیه ایران عینیت یافته است».

محمدجواد ظریف در واکنش به این اظهارات صالحی افکار عمومی را به خواندن جلد چهارم کتاب "راز سر به مهر" رجوع داده است. "راز سر به مهر" اثری شش جلدی است در باره مذاکرات برجام که از جمله توسط ظریف و صالحی نوشته شده است. در صفحات مورد اشاره ظریف هم نکات متفاوتی از آنچه که صالحی می‌گوید دیده نمی‌شود.

ارسال سلاح‌های پیشرفته به ایران؟

ظریف در مصاحبه‌ای تازه با روزنامه النهار لبنان که روز سه‌شنبه متن آن انتشار یافت، با اشاره به انتقادهایی که در رویکرد او و دفاع او از برجام می‌شود، می‌گوید: «بسیاری از حملات و تخریب‌ها علیه من و برجام سازمان‌یافته و بی‌پایه‌اند. اما درباره علت واقعی مرگ برجام و بازگشت مکانیزم ماشه حرف‌های زیادی می‌توان زد که زمانش هنوز نرسیده.»

او با بیان این که "زمان الزاماً به نفع ایران نیست" و" ماه‌های آینده شاید برای مذاکره مناسب‌تر از امروز نباشند"، تأکید دارد که "تنها راه‌حل (مناقشه ایران و غرب)، گفت‌وگوی مستقیم و چندجانبه درباره اختلافات ایران و آمریکا است".

در مصاحبه لاوروف با خبرنگاران رسانه‌های عربی از او درباره تحویل سامانه دفاعی اس ۴۰۰ و هواپیماهای پیشرفته سوخوی ۳۵ هم سوال شد. وزیر خارجه روسیه پاسخ دقیقی به این سوال نداد و تنها گفت: «در مورد همکاری نظامی-فنی ما با ایران، پس از لغو تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، دیگر تحت هیچ محدودیتی قرار نداریم. ما در چارچوب کامل حقوق بین‌الملل، تجهیزات مورد نیاز ایران را تأمین می‌کنیم.»

در سال‌های اخیر موضع "نگاه به شرق" جمهوری اسلامی که روسیه و چین را متحد استراتژیک خود در مقایسه با غرب معرفی کرده، پیوسته حتی در خود حکومت هم مورد مناقشه بوده است. این انتقاد مطرح است که روسیه و چین بر خلاف تهران نگاه استراتژیکی به مناسبات خود با ایران ندارند و منافع و ملاحظاتشان در قبال آمریکا، کشورهای منطقه و از جمله اسرائیل فراتر از آن است که با ایران وارد چنین مناسباتی شوند و در تنش آن با غرب و منطقه، جانب ایران را بگیرند. از همین رو تمایل روسیه به ارسال سلاح‌های فوق پیشرفته به ایران هم به دیده تردید نگریسته می‌شود.