رجب طیب اردوغان پس از شرکت در نشست امنیت هسته‌ای در کره‌جنوبی، روز چهارشنبه نهم فروردین ۱۳۹۱ وارد تهران شد. وی با محمود احمدی نژاد و علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی مذاکره خواهد کرد. مناسبات دوجانبه، آخرین تحولات سوریه و ادامه‌‌ی مذاکرات هسته‌ای ایران با ۵ کشور عضو شورای امنیت سازمان ملل (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا) به اضافه‌ی آلمان در استانبول محور اصلی این گفتگوها خواهد بود.

نخست وزیر ترکیه پیش ازسفر به تهران در سئول با باراک اوباما دیدار کرد. اوباما در این دیدار گفت، اگرچه هنوز برای حل‌وفصل مسئله هسته‌ای ایران از طریق دیپلماسی فرصت باقی است، اما چنین فرصتی رو به پایان است. به گفته‌ی آقای اوباما «پنجره‌ای از زمان برای حل دیپلماتیک این موضوع وجود دارد، اما این پنجره در حال بسته شدن است.»

ترکیه نقشی در روند مذاکرات نخواهد داشت

چهارده ماه پس از مذاکرات پیرامون مسئله‌ی هسته‌ای ایران در استانبول، اکنون اردوغان بار دیگر تلاش می‌کند، نمایندگان ایران و کشورهای پنج به‌علاوه یک را بر سر میز مذاکره گردآورد.

آرتوم دینچ‌، کارشناس مسائل ایران و ترکیه به ویچه وله می‌گوید، کشورهای غربی و ایران بر سر ضرورت انجام این مذاکرات توافق دارند. این کارشناس بر این باور است که خود ترکیه نقشی در مذاکرات نخواهد داشت، اما کشورهای ۵ به‌علاوه یک با توجه به موفقیت یا عدم موفقیت تماس‌های ترکیه با ایران به این کشور نقش خواهند داد و این کشور اهمیت ویژه‌ای پیدا خواهد کرد.

انگیزه‌‌ی میانجی‌گیری ترکیه در مناقشات اتمی ایران

بنظر آرتوم دینچ، توان اعتمادسازی ترکیه در این روند تاکنون آزمایش نشده است. وی در این زمینه می‌گوید: «ترکیه تا آنجایی که مقدور است برای جلب اعتماد ایران تلاش خواهد کرد. سیاست خارجی کنونی ترکیه بر منبای صلح در منطقه و جلوگیری از بروز هرگونه حادثه ‌و رودررویی نظامی است، بنابراین اقدام نظامی علیه ایران منافع ترکیه را به خطر می‌اندازد».

این کارشناس می‌افزاید: «حدود ۳۰ درصد از نیازهای گازی ترکیه توسط ایران تامین می‌شود. بانک‌های خصوصی ترکیه هم به‌رغم تحریم‌ها ارتباط خود را با ایران قطع نکرده‌اند و با بانک‌های ایران همکاری دارند. »

این کارشناس در ادامه صحبت‌های خود به ثبت تعداد زیادی از شرکت‌های ایرانی در استانبول و دیگر شهرهای ترکیه اشاره می‌کند و می‌گوید: «تاکنون بیش از هزار شرکت ایرانی در ترکیه افتتاح شده و ایرانی‌ها در میان خارجیانی که بیشترین تعداد شرکت را در ترکیه باز کرده‌اند، مقام اول را دارند».

"دیدار با افراد نزدیک به رهبر ایران مهم است"

به نظر گونتر زویفرت، کارشناس "بنیاد علم و سیاست" در برلین، توسعه مناسبات اقتصادی ترکیه و ایران بویژه در ۵ ساله‌ی اخیر مورد انتقاد کشورهای غربی و آمریکا قرار گرفته است.

وی در این رابطه به دویچه وله می‌گوید: «اردوغان در سفر به تهران نیازی به همراهی هیئت اقتصادی ندارد، زیرا مناسبات تجاری دو کشور در حال شکوفایی است به همین دلیل اردوغان اکنون از سوی اوباما تحت فشار قرارگرفته است. اردوغان تلاش می‌کند به عنوان کشوری همسایه‌‌ی ایران که از موقعیت ویژه‌ای در منطقه برخوردار است، درلیست سیاه آمریکا قرارنگیرد و یک بند اضافی در قوانین مربوط به تحریم‌های این کشور علیه ایران برای ترکیه در نظر گرفته شود.»

این کارشناس بر این باوراست که در مسئله‌ی هسته‌ای ایران تصمیم گیرنده‌ی اصلی آیت‌الله خامنه‌ای رهبر دینی این کشور است و دیدار اردوغان با نزدیکان رهبر دینی ایران از این جنبه اهمیت دارد. وی در این زمینه توضیح می‌دهد که علی لاریجانی در غرب به عنوان سیاستمداری نزدیک به آیت‌الله خامنه‌ای شناخته می‌شود و دیدار اردوغان با او از این جنبه هم اهمیت دارد.

کارشناس آلمانی: ناکامی میانجی‌گری ترکیه تا کنون

زویفرت که سال‌ها در استانبول کار کرده به دویچه وله می‌گوید: «سیاست ترکیه بر این مبنا استواراست که مشکلات را در خود منطقه حل کند. این سیاست تاکنون با شکست مواجه شده و ترکیه نهایتا مجبور شده با آمریکا و ناتو همراه شود. به‌رغم آن اردوغان برای یک راه حل دیپلماتیک تلاش می‌کند.»

زویفرت می‌افزاید: «آمریکا به یک ترکیه قدرتمند در منطقه نیاز دارد و فشار به این کشور تا مرز مشخصی ادامه خواهد داشت. آمریکا این کشور را مجبور نخواهد کرد که در تحریم‌های یک جانبه شرکت کند، زیرا به ترکیه قدرتمند در خاومیانه نیازد دارد و بدون ترکیه اقدامات غرب در این منطقه موفقیتی نخواهد داشت».

مخالفت ترکیه با تحریم‌های یک جانبه علیه ایران

عارف کسگین، کارشناس امور ترکیه و ایران می‌گوید، ترکیه مصوبات مربوط به تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را اجرا می‌کند، اما تحریم‌های یک جانبه از سوی آمریکا و اروپایی‌ها را اجرا نخواهد کرد. وی در گفت‌وگو با دویچه وله تاکید دارد: «سئوال مهم این است که اگر ترکیه آن را اجرا نکند چه ضرری می‌بیند و اروپا و آمریکا چه اقدامی علیه ترکیه انجام خواهند داد؟»

آقای کسگین خود به این سئوال چنین پاسخ می‌دهد: «اگر مناسبات اقتصادی ترکیه با ایران به روابط اقتصادی این کشور با اروپا و آمریکا ضرر برساند یعنی اگرخسارت شرکت‌های ترک زیاد باشد، به احتمال قوی ترکیه در سیاست خود نسبت به ایران تغییر ایجاد خواهد کرد.». این کارشناس نتیجه می‌گیرد که ترکیه نه سیاست آرمان‌گرایانه بلکه یک سیاست عمل‌گرایانه در قبال ایران اتخاذ می‌کند.

گونتر زویفرت از بنیاد علم و سیاست در برلین هم می‌گوید، ترکیه مخالف تحریم‌ها نیست اما به دلیل همسایگی با ایران از وضعیتی استثنایی برخوردار است و قصد ندارد از منافع خود در ایران دست بکشد.

کارشناسانی که با دویچه وله صحبت کردند همچنین معتقدند دیداراردوغان از تهران برای رفع اختلافاتی که اخیرا میان دو کشور پیرامون مسئله‌ی عراق و سوریه بوجود آمده نیز مهم است. اما تلاش نخست وزیر ترکیه بویژه در میانجی‌گری بین ایران و غرب و نشست نمایندگان ایران با کشورهای ۵ بعلاوه یک دراستانبول، آن هم در شرایطی که جنگ جدیدی منطقه را تهدید می‌کند مانند تلاشی است برای بازنگاه‌داشتن پنجره‌ی ‌گفتگوها.

طاهرشیرمحمدی
تحریریه: بهمن مهرداد