روزنامه "ایزوستیا" چاپ مسکو در اواخر ماه اوت از رزمایش مشترک ایران و روسیه در خزر خبر داده بود. این مانور انجام شد، ولی ایران در آن مشارکتی نداشت. روزنامه​های روسیه اما از قول بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه ایران نوشتند که طی چند روز آینده کشتی​های نظامی روسیه وارد بندر انزلی خواهند شد. هدف این ماموریت "دیدار دوستانه" و "گردش دریایی" اعلام شده است. بر اساس منابع روسی دو رزمناو "تاتارستان" و ناوچه موشکی "گرادسوژیاسک" روسیه قرار است اوایل اکتبر در بندر انزلی لنگر بیاندازند.

بیشتر بخوانید: روسیه از دریای خزر مواضع مخالفان اسد را بمباران کرد

دریای خزر علاوه بر روسیه به چهار کشور دیگر ایران، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان هم تعلق دارد. وضعیت رژیم حقوقی آن با گذشت دو دهه از سقوط شوروی هنوز لاینحل مانده است. خزر از آلودگی​های نفتی، خانگی و میکربی رنج می​برد. ماهیان خاویاری آن در معرض انقراض قرار دارند و نیمی از فک​های آن نابود شده‌اند. اکنون مانور نظامی ارتش روسیه و پرتاب موشک از این دریا به خاک سوریه نیز به مشکلات این دریا افزده است.

هدف مانور: نمایش قدرت روسیه در خزر

آرزو نقی​ یف، کارشناس سیاسی آذربایجانی که در امور دریای خزر هم تحقیق می​کند، به دویچه وله می​گوید: «مانورهای روسیه در آب​های تحت کنترل خود این کشور انجام می​شود، چرا که هنوز رژیم حقوقی دریای خزر تعیین نشده است. البته این مانورها می​تواند در آب​های ساحلی ایران نیز انجام شود، چرا که هر دو کشور به نظر می​رسد که می​خواهند اتحاد خود را به رخ کشورهای منطقه و غرب بکشند. اما ناگفته پیداست که هدف روسیه نمایش قدرت خود در خزر و ارسال این پیام به کشورهای ساحلی و غرب است که این منطقه زیر نفوذ روسیه است.»

بیشتر بخوانید: ورود فاضلاب بیمارستانی به آب‌های خزر

این کارشناس مقیم باکو معتقد است روسیه به رغم اینکه به دفعات از لزوم غیرنظامی کردن دریای خزر صحبت کرده، خود به نظامی سازی خزر دست می​زند. وی تاکید می​کند: «هم کشورهای ساحلی خزر تحرکات روسیه را در زیر نظر دارند و هم برخی کشورهای عضو ناتو که پروژه​های بزرگ انرژی در خزر یا کشورهای ساحلی دارند، این موضوع را زیر ذره​بین دارند و البته در مذاکرات دوجانبه با روسیه هم این موضوعات مطرح می​شود.»

خطر کاهش سرمایه گذاری با مانور نظامی روسیه

اما انجام مانور نظامی روسیه در تولید نفت و گاز دریای خزر تا چه حد تاثیر گذاشته است؟

آذربایجان در حال حاضر ۶۵۰ هزار بشکه در روز نفت تولید می​کند. تولیدات ترکمنستان به ۱۰۰ هزار بشکه و استخراج نفت قزاقستان حتی قرار است به ۳۵۰ هزار بشکه در روز برسد. روسیه فقط ۲۰ هزار بشکه در روز نفت تولید می​کند و ایران فعلا از خزر نفت استخراج نمی​کند، اما قصد دارد توسعه ۳ بلوک دریای خزر به همراه میدان نفتی "سردار جنگل" را به مناقصه بگذارد.

به گفته کارشناسان، نظامی​گری روسیه در دریا، آینده این پروژه​ها را با مشکل مواجه می​کند، چون توسعه این پروژه​ها در گرو سرمایه، تکنولوژی و همکاری شرکت​های غربی هست.

دالغا خاتین اوغلو تحلیل​گر حوزه انرژی و مدیر اخبار ایران بخش انگلیسی خبرگزاری "ترند" به دویچه وله می​گوید، به غیر از مسائل سیاسی و "قدرت​نمایی روسیه"، هم اکنون پروژه​های ده​ها میلیارد دلاری انرژی در دریای خزر و کشورهای ساحلی توسعه می​یابد که نیاز حیاتی به امنیت و فضای آرام دارد.

این کارشناس تاکید می​کند: «برخی از پروژه​ها چشم به راه سرمایه​گذاری​های خارجی هستند. برخی از این پروژه​ها به شدت انحصار روسیه در صادرات گاز به اروپا را تحت تاثیر قرار داده است. برای نمونه پروژه ۴۰ میلیارد دلاری "کریدور گاز جنوبی" که با توسعه میدان "شاه دنیز" آذربایجان و احداث خط لوله ۳۵۰۰ کیلومتری می​خواهد تا سال ۲۰۲۱ حدود ۱۶ میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه و اروپا بفرستد، عملا انحصار روسیه را خواهد شکست. اخیرا روابط ترکمنستان و روسیه نیز به شدت آسیب دید. روسیه که تا چند سال قبل سالانه ۱۵ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان را می خرید الآن نه تنها واردات گاز از این کشور را متوقف کرده، بلکه با اتهام گران فروشی گاز، یک پرونده ۵ میلیارد دلاری نیز علیه عشق آباد باز کرده است.»

به گفته خاتین اوغلو ترکمنستان گزینه​های انتقال گاز به آذربایجان و از آنجا به اروپا را بصورت دائمی با باکو مذاکره می​کند. از طرفی قزاقستان هم قرارداد توسعه میدان "تنگیز" به ارزش ۳۷ میلیارد دلار را با کنسرسیومی به رهبری شرکت آمریکایی "شورون" را امضا کرد و ماه آینده "کاشاغان"، اولین میدان عظیم نفتی خود در دریای خزر را راه​اندازی خواهد کرد. همه این پروژه​ها مستلزم جذب سرمایه​های غربی و امنیت است که به گفته خاتین اوغلو "با شاخ و شانه​ کشیدن نظامی روسیه" در معرض تهدید قرار می​گیرد.

انفجارهر بمبی خزر را تهدید می​کند

مانور نظامی روسیه و اقدامات نظامی این کشور در دریای خزر سبب "دغدغه" فعالین زیست محیطی ایران هم شده است. حامد مشیری، مدیر عامل انجمن زیست محیطی "طرح سرزمین" که یک تشکل غیردولتی است به دویچه وله می​گوید: «تحقیقات زیست محیطی نشان می​دهند که مانور نظامی گونه​های آبی و جانداران دریا را تهدید می​کند. حالا فرقی نمی​کند این مانور در خزر باشد، خلیج فارس یا دریای عمان. هر بمبی که منفجر می​شود تاثیر بدی روی تنوع زیستی آن منطقه از دریا دارد.»

مدیر عامل انجمن طرح سرزمین تاکید می​کند: «به دلیل انفجارها و تولید امواج جانداران بیشتر صدمه می​بینند. مواد منفجره ماهیان و گونه​های آن منطقه را نابود می​کند. آسیب​های زیست محیطی بستگی مثلا به آن دارد که انفجار در دریا انجام می​گیرد و یا در خشکی. مثلا وقتی از خزر شلیک می​کنند و در خاک سوریه منفجر می​شود میزان تاثیرش متفاوت هست با انفجار در مانورهایی که انفجارها در محیط آبی انجام می​گیرد.»

به نظر بهروز عبدالوند، از دانشگاه برلین که درباره دریای خزر و حوزه انرژی آن تحقیق می​کند، جنبه سیاسی رزمایش ارتش روسیه در خزر بیشتر از پیامدهای زیست محیطی آن هست. وی بر این باور هست که تغییر هژمونی در خاورمیانه اتفاق می​افتد و خزر بخشی از سیستم سیاسی جدید خاورمیانه است که از یمن شروع می​شود و در شمال از خزر، از افغانستان تا دریای مدیترانه ادامه دارد.

عبدالوند اضافه می​کند: «هژمونی این منطقه را آمریکا عملا به ایران و روسیه سپرده است، بنابراین مانور در خزر را به عنوان بخشی از تبدیل سیستم تک قطبی به سیستم چند قطبی دید. به زودی هم شاهد حضور کشتی​های جنگی روسی در بنادر شمال کشور خواهیم بود. ما در آینده شاهد مانور ایران، روسیه و چین در خلیج فارس هم خواهیم بود که نشان می​دهد ساختار قدرت در منطقه در حال تغییر است.»



به گفته عبدالوند روسیه با انجام مانور نظامی این پیام را می​دهد که این کشور عنصر تعیین کننده در دریای خزر است. این کارشناس در ادامه اما به این نکته هم اشاره می​کند که فعلا نباید منتظر نظام حقوقی جدید در دریای خزر بود.