هفته‌نامه‌ها‌ی مستقل"فرج"، "نگاه"، "پیکان" و برخی از سایت‌های اینترنتی، از جمله "اوستا"، "تاج‌نیوز"، "سنترال ایشیا رو" بسته شدند. مقام‌های دولتی تاجیکستان گفتند، دستور توقیف یا ممنوعیت این رسانه‌ها را صادر نکرده‌اند. اما چاپخانه‌های خصوصی و دولتی کشور به بهانه‌ی مشکلات فنی از چاپ این رسانه‌ها سرباز زدند.

محدودیت آزادی مطبوعات مایه‌ی نگرانی محافل مطبوعاتی تاجیکستان و همچنین نهادهای بین‌المللی دفاع از آزادی مطبوعات شد. فشار بر مطبوعات مستقل در تاجیکستان حتی اعتراض سفرای کشورهای غربی در تاجیکستان را نیز برانگیخت. تاجیکستان به لحاظ اقتصادی کشوری ضعیف است و به کمک‌های اقتصادی غرب و آمریکا نیاز دارد.

دلیل واقعی ممنوعیت‌ها چیست؟

بنظر رحمت‌کریم‌دولت، روزنامه‌نگار مقیم دوشنبه، محدودیت‌ها بر رسانه‌های تاجیکستان به دلیل مسائل امنیتی بوده است. وی ضمن اشاره به بیانیه‌ی وزیر دفاع تاجیکستان که پس از اقدامات تروریستی اخیر در شرق این کشورصادر شده بود، می‌گوید: «گزارش و اخبار مربوط به حملات تروریستی علیه کاروان وزارت دفاع و کشته شدن ۲۵ تن، بازتاب وسیعی در رسانه‌های تاجیک یافت. این رسانه‌ها واکنش نشان دادند و پرسیدند، خون‌بهای سربازان کشته شده بر دوش کیست و چرا این عده کشته شدند و گروه‌های مهاجم چه ماهیتی دارند. بازتاب وسیع حوادث شرق کشور دررسانه‌ها سبب واکنش تند و خشن وزیر دفاع شد و فشار بر رسانه‌های مستقل را تشدید کرد.»

«علیرغم انتشار مجدد هفته‌نامه‌ها سانسور ادامه دارد»

اما اعتراض نهادهای بین‌المللی سبب شد انتشار برخی از هفته‌نامه‌ها از نو آغاز شود. سردبیران نشریه‌های "فرج" و "نگاه" انتشار دوباره این نشریات را پیروزی دانستند و آن را به جامعه‌ی مطبوعاتی تاجیکستان تبریک گفتند.

در شماره‌های جدید این نشریات درباره‌ی آزادی بیان، حکومت قانون و حقوق شهرندان توضیح داده می‌شود. علیرغم انتشار مجدد برخی از هفته‌نامه‌های تاجیکستان، به قول برخی از کارشناسان محلی، فشار بر رسانه‌ها و اعمال سانسور همچنان در تاجیکستان ادامه دارد.

رحمت کریم دولت، روزنامه‌نگار مقیم دوشنبه، در این رابطه می‌گوید: «محدویت‌ها سبب شده است، رسانه‌های تاجیکستان محتاط ترعمل کنند و مسائل کشور را دیگر با شیوه‌های قبلی به صراحت و شفافیت انعکاس ندهند.»

رشد پرشتاب اینترنت در تاجیکستان

براساس آمار سایت "اینترنت ورلد‌ستات" در سال ۲۰۱۰ حدود ۱۰ درصد از شهروندان تاجیک به اینترنت دسترسی دارند. این درحالی است که در ۱۰ سال پیش این تعداد حدود ۲ هزار نفر بوده است.

میزان رشد تعداد کاربران اینترنت در تاجیکستان در قیاس با دیگر همسایه‌های این کشور نیز شتابان بوده است. بسیاری از سایت‌های خبررسانی که پس از اقدامات تروریستی در شرق این کشور بسته شدند نیز اکنون دوباره به فعالیت خود ادامه می‌دهند.

در تاجیکستان سایت‌های سیاسی ممنوع نیست، اما دولت از نفوذ و تاثیر سایت‌های دینی و بخصوص از تارنماهای هوادار گروه‌های افراطی و تروریستی دخیل در حوادث شرق این کشور برای تاثیرگذاری بر جامعه‌ی تاجیکستان بیم دارد.

وابستگی تاجیکستان به کمک مالی کشورهای غربی

تاجیکستان عضو "سازمان امنیت و همکاری در اروپا" است و به دلیل ضعف اقتصادی به کمک‌های اتحادیه اروپا و آمریکا نیاز دارد. به قول کارشناسان، محدود کردن روزنامه‌ها و اینترنت از سوی دولت تاجیکستان با مخالفت این کشورها مواجه می‌شود.

آلکساندر راهر، کارشناس شورای روابط خارجی آلمان و آگاه به مسائل آسیای میانه، در گفتگو با دویچه وله می‌گوید: «ازنقطه نظر آلمان و دیگر کشورهای اروپائی نمی‌توان دمکراسی را به کشورهایی مثل تاجیکستان و دیگر کشورهای آسیای میانه صادر کرد. این کشورها بایستی خود در جهت نزدیکی به اروپا و استقرار دمکراسی گام بردارند.»

این کارشناس آلمانی معتقد است که اتحادیه‌ی اروپا و آمریکا مخالف اعمال محدودیت بر رسانه‌ها هستند و تلاش می‌کنند برای استقرار دمکراسی در تاجیکستان بیشتر تاثیر بگذارند.

از جنگ داخلی به آزادی مطبوعات

حدود دو دهه از استقلال تاجیکستان سپری می‌شود. در سال‌های نخست استقلال، این کشور جنگ داخلی ویرانگری را پشت سرگذاشت. در دوره‌ی پس از جنگ فعالیت رسانه‌ها و گروه‌های مستقل غیر دولتی افزایش یافت. حال آیا کنترل و ممنوعیت رسانه‌ها و سایت‌ها اقتدار سیاسی امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور، و خانواد‌ه‌ی او را در تاجیکستان تقویت خواهد کرد؟

آقای کریم دولت، روزنامه‌نگار مقیم دوشنبه، به این سئوال دویچه وله چنین پاسخ می‌دهد: «تاجیکستان مثل همسایه‌های خود ترکمنستان و ازبکستان به چنین راهی نخواهد رفت. سلیقه‌ها و پیشینه‌ی فرهنگی و تاریخی این ملت‌ها با هم فرق می‌کنند. انتشار دوباره‌ی هفته‌نامه‌های تاجیک و برداشته شدن محدودیت‌های سایت‌های اینترنتی نشان می‌دهد که در تاجیکستان استقرار یک نظام استبدادی امکان‌پذیر نیست.»

الکساندر راهر، کارشناس آلمانی، از تاثیر مثبت اتحادیه اروپا و آمریکا بر تاجیکستان صحبت می‌کند. رحمت‌کریم دولت روزنامه نگار مقیم شهر دوشنبه نیز در مصاحبه‌ی خود استقرار جامعه شهروندی و نفوذ افکار آزادیخواهانه در میان تاجیک‌ها را مثال می‌آورد. وی خاطرنشان می‌کند: «در سال ۲۰۰۴ موج ممنوعیت‌ها آغاز شد، ولی پس از دو سال برچیده شد. اما اینبار محدودیت‌ها کمتر از دوماه طول کشید. بنابراین جامعه‌ی شهروندی و نفوذ اندیشه‌های دمکراتیک در تاجیکستان قوی است. من فکر نمی‌کنم در تاجیکستان فشار و سرکوب آزادی به سطح ترکمنستان و ازبکستان برسد.»

طاهر شیرمحمدی

تحریریه: کیواندخت قهاری