محرومیت از تحصیل؛ "مجازات" صدها دانشجوی منتقد
۱۳۸۹ آذر ۱۶, سه‌شنبه
کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران به مناسبت روز دانشجو، ۱۶ آذر ۱۳۸۹، گزارش بلندی درباره دانشجویان محروم شده از تحصیل منتشر کرده است. در این گزارش لیست اسامی ۲۱۷ دانشجوی محروم شده از تحصیل با ذکر نام دانشگاهی که در آن درس می‌خوانده‌اند وجود دارد. ۲۷ دانشجوی محروم شده از تحصیل نیز در گفتوگو با کمپین بین‌المللی حقوق بشر از سازوکار محرومیت‌های تحصیلی و روند به اصطلاح ستاره‌دار شدن خود گفته‌اند.
در گزارش کمپین بین‌المللی حقوق بشر مهم‌ترین دلایل محروم شدن از تحصیل دانشجویان چنین ذکر شده است: عضویت در نشریات دانشجویی، شرکت در تظاهرات، عضویت در تشکل‌هایی سیاسی همچون دفتر تحکیم وحدت، فعالیت در زمینه حقوق زنان و البته بهایی بودن. ۸ نفر از ۲۷ دانشجویی که کمپین با آن‌ها مصاحبه کرده است بهائی هستند. این گزارش به دانشجویان محروم شده از تحصیل در ۵ سال گذشته یعنی از سال ۱۳۸۴ تا مهرماه ۱۳۸۹ می‌پردازد.
هادی قائمی، سخنگوی کمپین بین‌المللی حقوق بشر در گفتوگو با دویچه وله درباره موضع کمپین بین‌المللی حقوق بشر درباره وضعیت این دانشجویان چنین می‌گوید: « به نظر ما نکته بسیار مهم این است که محرومیت‌های تحصیلی، سیاست درازمدتی را دنبال می‌کند. تا در حقیقت کسانی که منتقد هستند و توانایی این را دارند که منتقد وضع موجود باشند، حالا چه در دانشگاه و چه در هر جای دیگری کلا از لایه‌های مدیریتی آینده کشور چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی حذف شوند. می‌خواهند در سال‌های آینده کسانی که دارای درجه‌های عالی علمی هستند شامل هیچ کدام از این معترضان نباشند. ما این را یک روند بسیار خطرناک می‌بینیم برای آینده کشور که چنین مغزهای متفکر و منتقدی که می‌توانند به شکوفایی کشور کمک کنند از این فرصت محروم شوند.»
دانشجویان ستاره‌دار
اما کمپین بین‌المللی حقوق بشر چه‌گونه توانسته نام ۲۱۷ دانشجوی محروم شده از تحصیل را باذکر جزئیاتی همچون نام دانشگاه، رشته‌ای که در آن درس می‌خوانده‌اند، دلایل محرومیت از تحصیل و... را به‌دست بیاورد؟
سخنگوی کمپین در جواب این سوال به دویچه وله می‌گوید: «این گزارش طی چهار ماه گذشته تهیه شده و منابعی که لیست ۲۱۷ نفره از آن درآمده شامل اطلاعات کمپین، اطلاعاتی که فعالین دانشجویی در ایران مهیا کردند، همچنین سازمان‌های بسیاری که در این زمینه تشکیل شدهاند، مانند "شورای دفاع از حق تحصیل" و گزارش‌هایی که سازمان‌های دیگری مانند " دفتر ادوار تحکیم وحدت" و سایت‌های دانشجویی معتبر گزارش داده بودند تهیه شده است. ما این اسامی را از ابعاد مختلف تایید کردیم و مطمئن شدیم که حداقل افرادی است که اسامی‌شان وجود دارد و تعداد بسیاری‌شان را هم مستقیما چک کردیم. باید اضافه کنم که این اسامی به هیچ وجه کامل نیست و از وقتی که گزارش منتشر شده اسامی جدیدی با مدارک برای ما فرستاده شده که به روز خواهد شد. همچنین می‌دانیم که صدها دانشجوی دیگری که از تحصیل محروم شدهاند، ترجیح می‌دهند به دلایل مختلف اسم‌شان مطرح و علنی نشود.»
عبارت "نقص پرونده" به‌جای ستاره‌ها
در گزارش کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران درباره دانشجویان محروم شده از تحصیل، به پابرجا بودن ستاره‌ها کنار اسامی فعالین دانشجویی منتها به شکل دیگری اشاره شده است. در این گزارش آمده است: « استفاده از ستاره توسط وزارت علوم، در راستای ساده کردن یک سیستم شماره گذاری از صفر تا ۵ بوده است. کد۱ مانند سه ستاره، برای یک پرونده مردود استفاده می شود. کد های صفر و ۲، مانند دو ستاره بیانگر یک "پرونده ناقص" است. کد ۳ و ۴ یعنی قبولی و کد۵ ، مانند ۱ و ۲ ستاره نشان می دهند که دانشجو باید تعهد نامه امضا کند.»
در ادامه گزارش کمپین بین‌المللی حقوق بشر درباره ستارها کنار اسامی دانشجویان آمده است: «در عمل، وزارت علوم دیگر روی کارنامه متقاضیان، ستاره چاپ نمی کند، که در واقع فقط فرم ساده تری از کدگذاری از صفر تا ۵ بود. بعضی متقاضیان که سابقه فعالیت های صنفی و دانشجویی دارند و یا بهایی هستند هنوز نامه‌هایی دریافت می کنند که در آن به آنان گفته شده است تا به وزارت علوم بروند و یا وقتی نمی توانند به کارنامه های خود روی اینترنت دست بیابند یا با عبارت "نقض پرونده" روبه‌رو شده ناچار به مراجعه به وزارت علوم می شوند.»
هادی قائمی معتقد است در روند ستاره‌دار شدن دانشجویان وزارت علوم ایران یا نهادهای علمی هیچ دخالتی ندارند. او وزارت اطلاعات ایران را مسئول ستاره‌دار شدن فعالین دانشجویی می‌داند و می‌گوید: «مهم‌ترین نکته‌ای که در گزارش کمپین به آن اشاره شده این است که تمامی این دانشجویان از نظر علمی قبول شده و واجد شرایط تحصیل بوده‌اند. نکته دوم این‌که وزارت اطلاعات این تصمیمات را می‌گیرد. یک نهادی که هیچ ربطی به مراکز علمی و سنجش ندارد. تنها و تنها به دلایل سیاسی و به دلیل فعالیت‌های دانشجویان وزارت اطلاعات است که افراد را از تحصیل محروم می‌کند. مگر این‌که در مواردی تعهدنامه بدهند ویا دانشجویان با آن‌ها همکاری کنند. در حقیقت این روند جزئی از سلطه وزارت اطلاعات بر نهادهای آموزش عالی ایران است که از طریق دستگیری‌ها و نمونه‌های دیگری هم این سیاست دنبال می‌شود.»
«وزارت اطلاعات ستاره‌ها را می‌دهد»
پویان محمودیان یکی از ۲۷ دانشجوی محروم شده از تحصیل که کمپین‌بین‌المللی حقوق بشر با آن‌ها مصاحبه کرده گفته است: «...در جلسه سوم شخصی که اطلاعات بسیار جامعی در مورد بنده داشت وارد صحبت دوستانه شد. گفت اگر تعهد کتبی برای عدم فعالیت سیاسی بدهم ممکن است مشکلی برای ادامه تحصیلم پیش نیاید. ولی می‌بایست از آن پس هیچ‌گونه موضع‌گیری پیرامون اتفاقات گذشته و بحث شکنجه‌ها نداشته باشم. همین‌طور پیشنهاد همکاری با وزرات اطلاعات را نیز مطرح کرد. گفت اگر درخواست همکاری با برادران وزارت را قبول کنی و مصداق همکاری هم در رابطه بودن و دیدارهای هفتگی با ماموران را داشتن و … عنوان کرد. می گفت صرفا می خواهیم بدانیم نظر شما در مورد فعالیت های دانشجویی چیست و…. تضمین می دهم که برای ادامه تحصیلت در مقطع فوق‌لیسانس مشکلی پیش نخواهد آمد. بنده تعهد عدم فعالیت سیاسی را پذیرفتم اما درخواست همکاری را رد کردم.»
گزارش تازه کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران بازه زمانی ۱۳۸۴ تا مهر ماه ۱۳۸۹ را در بر می‌گیرد. هادی قائمی سخنگوی کمپین درباره این‌که ستاره‌دار شدن دانشجویان در این ۵ سال چه روندی را طی کرده است، به دویچه وله می‌گوید: « در این پنج سال یعنی از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۹ روی هم رفته دو روند را مشاهده می‌کنیم. یکی همان دخالت وزارت اطلاعات است، نه تنها در مرحله کمیته‌های انضباطی و احضار دانشجویان و تعلیق‌شان از تحصیل بلکه در زمینه سنجش و امتحانات کنکور. این روند در سال‌های قبل وجود نداشته است. این‌که وزارت اطلاعات در این حد دخالت کند بی‌سابقه است. وقتی به آمار دانشجویانی که در این لیست آمده است نگاه می‌کنیم می‌بینیم که هر سال سیر صعودی داشته به‌خصوص در سال تحصیلی کنونی، تعداد دانشجویان محروم از تحصیلی که اسامی‌شان را توانسته‌ایم جمع کنیم بالاتر از ۵۰ نفر بوده است. روی هم رفته کمیت این روند رابطه مستقیمی با سرکوب‌‌هایی که در دانشگاه‌ها در این چند سال انجام شده، دارد.»
ستاره‌های دانشجویان بهائی
بسیاری از ۲۱۷ دانشجویی که اسامی‌شان در لیست کمپین بین‌المللی حقوق بشر به عنوان دانشجویان محروم از تحصیل آمده، بهائی هستند. هادی قائمی معتقد است روند محرومیت از تحصیل برای دانشجویان بهایی بسیار شبیه دیگر فعالین دانشجویی است و ادامه می‌دهد: «دانشجویان بهائی که از تحصیل محروم شدهاند یا در مرحله کنکور بوده است که به آن‌ها گفته شده پرونده ناقص است و حق ثبت‌نام ندارند یا این‌که اگر در حین تحصیل در دانشگاه بوده‌اند، شناسایی و بلافاصله اخراج شدهاند.»
حسین کرمانی
تحریریه: فرید وحیدی