این ششمین سفر ظریف به مسکو طی ۱۲ ماه گذشته و ۳۳مین باری است که او برای دیدار با مقامات روسیه به آن کشور سفر می‌کند. با توجه به جابه‌جایی سیاسی در کاخ سفید، سفر اخیر وزیر امور خارجه ایران به روسیه اهمیت خاصی یافته است.
کنفرانس مطبوعاتی ظریف و لاوروف، مسکو، ۲۶ ژانویه ۲۰۲۱عکس: Russian Ministry of Foreign Affairs/TASS/dpa/picture alliance
تبلیغات
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در ابتدای کنفرانس مطبوعاتی مشترک خود با سرگئی لاوروف، همتای روسی‌اش با خنده گفته بود: «شمار سفرهایم به مسکو آن قدر زیاد بوده که عدد آن را فراموش کرده‌ام.»
سفر روز سه‌شنبه هفتم بهمن (۲۶ ژانویه) محمدجواد ظریف به مسکو، ششمین سفر او طی ۱۲ ماه گذشته و ۳۳مین سفر او در مقام وزیر امور خارجه ایران به روسیه بوده است.
ظریف در همان ابتدای کنفرانس مطبوعاتی مشترک خود با لاوروف اظهار داشت: «روابط ایران و روسیه اصیل و دوستانه است و عمر این روابط از کل حیات آمریکا بیشتر است.»
آنچه ظریف در بیان این جمله از گفتن آن سر باز زد، این بود که مناسبات روسیه و ایران همیشه دوستانه نبوده و زخم جنگ‌های ایران و روسیه همچنان بر روی جغرافیای ایران دیده می‌شود.
سفر اخیر وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی به مسکو با توجه به شرایط سیاسی در آمریکا و جنگ قره‌باغ از اهمیت خاصی برخوردار است. به سخن دیگر، این نخستین سفر ظریف به مسکو پس از شروع زمامداری جو بایدن در کاخ سفید است.
مدت گفت‌وگوی وزیران امور خارجه دو کشور ایران و روسیه در مسکو، طولانی‌تر از برخی دیگر از دیدارهای بین آن دو بوده است. ظریف علت آن را عرصه‌های متفاوت و گوناگونی می‌داند که در موردشان گفت‌وگو و مذاکره صورت گرفته است.
سرنوشت توافق هسته‌ای
یکی از محورهای اصلی مذاکرات ظریف و لاوروف، موضوع توافق هسته‌ای (برجام) با ایران بود. توافقی که نام آن پس از خروج آمریکا در سال ۲۰۱۸ به توافق ۴+۱ با ایران، تغییر کرده است. نگاه وزیران امور خارجه دو کشور ایران و روسیه نیز در ارتباط با توافق هسته‌ای متوجه کاخ سفید و ساکنان جدید آن است.
آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه بایدن رسما اعلام کرده بود که بازگشت آمریکا منوط به پایبندی ایران به تعهدات برجامی است. موضوعی که جمهوری اسلامی ایران آن را نپذیرفته و تاکید کرده که ابتدا آمریکا باید تحریم‌ها را رفع کند، تا ایران به تعهدات پیش‌بینی شده در توافق هسته‌ای عمل کند.
خبرگزاری فرانسه با انتشار گزارشی در همین رابطه به موضع روسیه و سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه این کشور پرداخته است.
لاوروف رسما از جو بایدن درخواست کرده است که با برداشتن گام نخست، راه را برای نجات توافق هسته‌ای هموار کند.
لاوروف در همراهی با مواضع جمهوری اسلامی ایران تاکید کرده است که آمریکا باید در گام نخست تحریم‌های ایران را لغو کند. ظریف نیز تاکید کرده است که در نظر گرفتن هر پیش‌شرط جدیدی برای توافق هسته‌ای می‌تواند منجر به شکست آن شود.
اشاره ظریف، به اظهارات اخیر ایوریل هینز، مدیر اطلاعات ملی آمریکا و همچنین آنتونی بلینکن است. آنها خواستار در نظر گرفتن فعالیت‌های موشکی ایران و همچنین فعالیت‌های ایران در منطقه به عنوان دیگر عرصه‌های توافق با ایران شده‌بودند.
خبرگزاری فرانسه با اشاره به اظهارات یکی از مقامات دفتر ریاست جمهوری فرانسه که خواستار فاش شدن هویت خود نشده است، اعلام کرده که دولت فرانسه با درخواست لاوروف در ارتباط با رفع تحریم‌های آمریکا به عنوان پیش‌شرط بازگشت ایران به تعهدات هسته‌ای مخالف است.
خبرگزاری فرانسه به نقل از این مقام فرانسوی نوشته است که هرگاه ایران به طور جدی خواستار مذاکره و همراهی همه کشورهای ذیربط در توافق هسته‌ای باشد، باید از اقدامات تحریک‌آمیز خودداری ورزیده و به تعهدات برجامی خود عمل کند.
یکی از خواست‌های کشورهای اروپایی فراهم کردن شرایط بازرسی کامل تاسیسات هسته‌ای ایران از سوی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام شده است.
جمهوری اسلامی ایران تهدید کرده است که هرگاه تحریم‌های این کشور از سوی آمریکا تا ماه فوریه لغو نشوند، ایران از همکاری کامل با بازرسان اجتناب خواهد ورزید و محدودیت‌هایی برای سفر و نظارت آنها ایجاد خواهد کرد.
قفقاز جنوبی
از دیگر محورهای گفت‌وگوی ظریف و لاوروف در مسکو می‌توان به "بلوک" شش کشور منطقه اشاره کرد. پیشنهاد پیمان همکاری شش کشور روسیه، ایران، ترکیه، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان ابتدا از سوی الهام علی‌اوف، رئيس جمهوری آذربایجان مطرح شده بود.
سفر ولادیمیر پوتین به تهران. لاوروف و ظریف هم حضور دارند، اول نوامبر سال ۲۰۱۷عکس: Reuters/Sputnik/Alexei Druzhinin/Kremlin
سخن از این توافق بر بستر رویارویی دو کشور آذربایجان و ارمنستان بر سر قره‌باغ شکل گرفته بود. اکنون گفته می‌شود که دو کشور ایران و روسیه در زمینه همکاریهای امنیتی به ویژه در رابطه با خاورمیانه و همچنین منطقه قفقاز جنوبی گفت‌وگو کرده‌اند.
امنیت سایبری
از سوی دیگر، رسانه‌ها از همکاری روسیه و ایران در زمینه فناوری اطلاعات و امنیت سایبری خبر داده‌اند.
خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران "ایرنا" از امضای سند همکاری ایران و روسیه در "حوزه امنیت و اطلاعات" خبر داده و آن را "نقطه عطف مهمی" در امنیت سایبری اعلام کرده است.
همکاریهای سایبری ایران و روسیه سابقه‌ای طولانی‌تر دارد. پیش از این نیز گزارش‌هایی در رسانه‌های غربی منتشر شده بود که حکایت از استفاده هکرهای روس از خاک ایران برای انجام حملات سایبری داشتند.
"خبرگزاری ایرنا" هدف از این همکاریهای سایبری را "پیگیری، کشف، مبارزه، تحقیق و پیگرد قضایی جرائم" با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات اعلام کرده است.
واکسن روسی
از سوی دیگر، محمدجواد ظریف در نشست مطبوعاتی با همتای روسی خود اعلام کرد که واکسن روسی مقابله با کرونا، واکسن "اسپوتنیک وی" از سوی "مقامات بهداشتی ایران" تایید و ثبت شده است.
وزیر امور خارجه ایران در عین حال اعلام کرد که ایران مایل به خرید این واکسن بوده و قرار بر تولید مشترک این واکسن است.
باید یادآور شد که ادعای ظریف درباره تایید و ثبت این واکسن روسی از سوی "مقامات بهداشتی ایران" در شرایطی بیان می‌شود، که تردید نسبت به موثر بودن و ایمنی این واکسن در داخل و خارج از ایران همچنان وجود دارد.
از جزئیات اسناد و توافق‌های امضا شده بین لاوروف و ظریف اطلاعات زیادی رسانه‌ای نشده است. به نظر می‌رسد که این دیدار در شرایط حاضر و با توجه به شروع زمامداری جو بایدن در آمریکا، حامل پیامی به واشنگتن بوده است.
برنامه هسته‌ای ایران به روایت تصویر
نمایندگان ایران و ۱+۵ دوم آوریل ۲۰۱۵ بر سر چارچوب برنامه‌ای به توفق رسیدند که در صورت نهایی شدن به مناقشه اتمی ۱۲ ساله ایران و غرب پایان می‌بخشد. ابعاد برنامه هسته‌ای ایران چیست و چه مراکزی برای پیشبرد آن احداث شده‌اند؟
عکس: Keyhan
توافق اتمی لوزان
دوم آوریل ۲۰۱۵ و دو روز پس از ضرب‌الاجل تعیین‌شده، سرانجام بیانیه مشترک مذاکره‌کنندگان هسته‌ای ایران و نمایندگان گروه موسوم به ۱+۵ (آمریکا، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین و آلمان) در لوزان سوئیس منتشر شد. این بیانیه چارچوب توافق نهایی است که قرار است تا پایان ژوئن ۲۰۱۵ تنظیم شود و در صورت تحقق به ۱۲ سال مناقشه هسته‌ای ایران با غرب پایان می‌دهد. ابعاد برنامه هسته‌ای ایران چیست؟
عکس: Getty Images/AFP/F. Coffrini
برنامه اتمی ایران پیش از انقلاب
محمدرضا شاه پهلوی در مراسم افتتاح کرسی انرژی اتمی در دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۲. وی هم‌زمان با تاسیس سازمان انرژی اتمی، قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر را در دی ماه ۱۳۵۳ (نوامبر ۱۹۷۴) منعقد کرد. قرار بود نیروگاه اتمی بوشهر به عنوان اولین نیروگاه اتمی ایران توسط شرکت "کرافت‌وِرک اونیون" آلمان (Kraftwerk Union AG) ساخته شود.
عکس: Keyhan
برنامه اتمی ایران پیش از انقلاب
محمدرضا شاه پهلوی در مراسم افتتاح کرسی انرژی اتمی در دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۲. وی هم‌زمان با تاسیس سازمان انرژی اتمی، قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر را در دی ماه ۱۳۵۳ (نوامبر ۱۹۷۴) منعقد کرد. قرار بود نیروگاه اتمی بوشهر به عنوان اولین نیروگاه اتمی ایران توسط شرکت "کرافت‌وِرک اونیون" آلمان (Kraftwerk Union AG) ساخته شود.
عکس: Keyhan
برنامه اتمی ایران
دانشمندان اتمی زن ایران. بریده‌ای از جراید ایران در دهه ۵۰ خورشیدی. از راست به چپ خانم‌ها دکتر مرآت، رقیه باقرزاده اکبری، دکتر مهین‌دخت رحمانی، ثریه سمیعی، ماهرو اکبرنیا، فرزانه محمدی، دکتر افسر سیار و دکتر زهره عابدین‌زاده
عکس: Creative Commons
رئیس سازمان انرژی اتمی ایران تا زمان انقلاب ۵۷
دکتر اکبر اعتماد، متولد ۱۳۱۰ در شیراز و فارغ‌التحصیل دانشگاه لوزان سوئیس. وی در سال ۱۳۴۷ به سمت اولین رئیس موسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی منصوب شد و در سال ۱۳۵۳ ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را به دست گرفت. اعتماد به خواست شاه حکم معاونت نخست‌وزیری را برای "تأمین انرژی" دریافت کرد و در این زمینه شخصا به شاه گزارش می‌داد.
عکس: PressTV
نیروگاه اتمی بوشهر
عکس قدیمی از نیروگاه نیم‌ساخته‌ی بوشهر (متعلق به حدود سال ۱۹۷۷). قرارداد ایران با شرکت آلمانی کرافت‌ورک اونیون برای احداث دو واحد نیروگاه اتمی بود. در سال ۱۳۵۷ در حالی که حدود ۷۵ درصد از واحد اول و ۶۰ درصد واحد دوم نیروگاه ساخته شده بودند، با تغییر نظام سیاسی ایران ساخت هر دو واحد متوقف ماند.
عکس: Creative Commons
نیروگاه اتمی بوشهر
نمایی از نیروگاه اتمی بوشهر
عکس: Fars
نیروگاه اتمی بوشهر
مدل نیروگاه اتمی بوشهر در غرفه ایران در اکسپوی شانگهای
عکس: Creative Commons/Bernd.Brincken
برنامه پرهزینه غنی‌سازی اورانیوم در ایران
بسیاری از کشورهایی که به لحاظ فنی قادر به تولید سوخت نیروگاه‌های اتمی هستند به دلیل با صرفه‌تر بودن ترجیح می‌دهند آن را از خارج تهیه کنند. این کشورها نیازی مشخص و برنامه‌هایی شفاف مبتنی بر محاسبات اقتصادی دقیق و مرسوم دارند که هدف آن در نظر گرفتن منافع ملی است. صرف ده‌ها میلیارد دلار برای تولید داخلی سوخت یک نیروگاه که با ۵۰ میلیون دلار قابل خریداری است نمی‌تواند گامی در جهت رشد و شکوفایی باشد.
تأسیسات نظامی پارچین
یکی از مراکز مهمی که با فعالیت‌های هسته‌ای ایران مرتبط است پایگاه نظامی پارچین واقع در جنوب شرقی تهران است. این مرکز یک پادگان نظامی و در اختیار سپاه پاسداران جمهوری اسلامی است، اما آژانس احتمال می‌دهد که ایران در این مکان دست به آزمایش انفجار هسته‌ای زده باشد.
عکس: DigitalGlobe/ISIS via dapd
تأسیسات نظامی پارچین
در نیمه نخست سال ۲۰۱۲ آژانس بین‌المللی از انجام عملیات گسترده خاکبرداری و پاکسازی احتمالی در پارچین خبر داد که مستند به تحلیل عکس‌های هوایی بود. اما ایران دیگر اجازه بازدید از پارچین را به بازرسان آژانس نداد.
تأسیسات پرهزینه غنی‌سازی اورانیوم
تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم در نطنز. ایران در بهمن ۱۳۸۵ رسما خبر راه‌اندازی دو آبشار ۱۶۴ تایی در تاسیسات زیرزمینی نطنز را اعلام کرد. در سال‌های بعد تعداد سانتریفوژهای این مرکز به چند هزار افزایش داده شد. راه‌اندازی و نگهداری تاسیسات این بخش، به دلیل ویژگی دستگاه‌ها و پیچیدگی ساخت آنها یکی از پرهزینه‌ترین قسمت‌های چرخه‌ی سوخت هسته‌ای است. ده‌ها میلیارد دلار هزینه برنامه غنی‌سازی شده است.
عکس: Fars
تأسیسات پرهزینه غنی‌سازی اورانیوم
در فروردین سال ۱۳۸۶ محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور ایران برای نخستین‌بار از نصب و راه‌اندازی سه هزار دستگاه سانتریفوژ در نطنز خبر داد. رسانه‌های ایران نوشتند که این دستگاه‌ها از نوع نسل جدید سانتریفوژهاست که توسط خود ایران ساخته شده‌اند. در آخرین گزارش‌های رسانه‌ها، تعداد سانتریفوژ نصب شده در نظنز تا ۶ هزار نیز قید شده است.
عکس: AP
تأسیسات هسته‌ای
تاسیسات پرهزینه غنی‌سازی اورانیوم نطنز در نزدیکی شهر نطنز در شمال اصفهان قرار دارد. زمان آغاز ساخت تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم نطنز روشن نیست. اما بخش اصلی این تاسیسات که محل استقرار سانتریفوژهاست، در زیرزمینی به عمق ۳۰ متر قرار دارد.
عکس: picture-alliance/ dpa
تأسیسات هسته‌ای
مرکز کنترل تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم در نطنز
عکس: REUTERS
تأسیسات اتمی
میله‌های سوختی
عکس: picture-alliance/dpa
تأسیسات اتمی
در سال ۲۰۱۱ و پس از گذشت ۱۵ سال پیمانکار روسی اعلام کرد که واحد اول نیروگاه بوشهر به مرحله راه‌اندازی آزمایشی رسیده است. مدت زمان ساخت یک نیروگاه مشابه بوشهر در کشورهای پیشرفته صنعتی حداکثر ۷ سال و در کشورهای مشابه ایران حداکثر ۸ سال طول می‌کشد.
عکس: AP
تأسیسات فردو
خبر احداث تأسیسات زیرزمینی غنی‌سازی فردو در اطراف قم در بحبوحه مناقشه هسته‌ای ایران و غرب (۲۰۰۹) منتشر شد. غرب خواستار برچیدن این تأسیسات و جمهوری اسلامی خواستار ادامه فعالیت آن بود. بر اساس بیانیه مشترک لوزان، فردو به مرکز تحقیقات هسته‌ای و فیزیک پیشرفته تبدیل می‌شود و هزار سانتریفوژ در آن فعال خواهند بود؛ اما غنی‌سازی اورانیوم در این تأسیسات متوقف شده و ماده شکاف‌پذیری نیز در آن تولید نمی‌شود.
عکس: picture-alliance/dpa
مذاکرات اتمی میان ایران و غرب
مذاکرات اتمی میان نمایندگان ایران و کشورهای شش‌گانه‌ی آمریکا، فرانسه، بریتانیا، روسیه، چین به انضمام آلمان به سرپرستی کاترین اشتون، مسئول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا در استانبول، آوریل ۲۰۱۲. پیش از روی کار آمدن دولت حسن روحانی، سعید جلیلی (تصویر) سرپرستی تیم مذاکره‌کننده ایران را بر عهده داشت.
عکس: Reuters
تأسیسات هسته‌ای آب سنگین اراک
پروژه‌های آب سنگین در چارچوب قرارداد منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای قرار می‌گیرد و باید زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشند.
عکس: aeoi.org.ir
تأسیسات هسته‌ای آب سنگین اراک
آنچه سبب حساسیت آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای به رآکتورهای آب سنگین شده، تولید پلوتونیوم به عنوان محصول فرعی است. از این پلوتونیوم می‌توان مستقیم و بدون نیاز به غنی‌سازی اورانیوم، سلاح‌های اتمی ساخت. بر اساس توافق اتمی لوزان، رآکتور تحقیقاتی اراک آب سنگین باقی می‌ماند اما با بازطراحی روزآمد می‌شود و از میزان پلوتونیوم تولیدی آن نیز کاسته می‌شود.
عکس: aeoi.org.ir
تأسیسات فرآوری اورانیوم اصفهان
"تأسیسات فرآوری اورانیوم اصفهان" (Uranium Conversion Facility – UCF) مرکزی برای تبدیل کیک زرد به گاز هگزا فلوراید است. این گاز سپس در سانتریفوژها تزریق می‌شود تا اورانیوم قابل استفاده آن افزایش یابد. فکر ایجاد تاسیسات اصفهان به پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران باز میگردد که به عنوان گزینهای برای تکمیل چرخه سوخت نیروگاه اتمی بوشهر پیشنهاد شد.
عکس: aeoi.org.ir
"کیک زرد"
یکی از وظایف مهم تاسیسات UCF اصفهان تولید "گاز هگزا فلوراید اورانیوم" (UF6) است. برای تولید این گاز ابتدا كیك زرد (سنگ اورانیوم پودر شده با درجه خلوص بیشتر) را در اسید نیتریك حل می‌كنند. بر اثر این عمل، ماده‌ای به نام نیترات اورانیوم تولید می‌شود. پس از یک رشته فعل و انفعالات گاز هگزا فلوراید اورانیوم تولید می‌شود. این همان گازی است كه برای غنی‌سازی در دستگاه‌های سانتریفوژ تزریق می‌شود.
عکس: aeoi.org.ir
رآکتور تحقیقاتی تهران
رآکتور تـحقیقاتی آب سبک تهران یکی از انـواع راکـتورهای چند منظوره و در نوع خود از کارآترین انواع راکتورهای دنیا در زمینه علمی و صنعتی است. این رآکتور با ظرفیت ۵ مگاوات در سال ۱۹۶۷ توسط آمریکا در مرکز تحقیقات اتمی تهران وابسته به دانشگاه تهران ساخته شد. آمریکا برای مدت ۲۰ سال سوخت مورد نیاز رآکتور تحقیقاتی تهران را تامین کرد.
عکس: aeoi.org.ir
رآکتور اتمی تهران
در سال ۲۰۱۰ ایران اعلام کرد سوخت رآکتور تهران در حال اتمام است و از طریق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواستار تامین سوخت ۲۰ درصد برای این رآکتور شد. اما این درخواست با دیگر مسائل مناقشه‌ی اتمی ایران پیوند خورد و موضوع آن‌طور که ایران مایل بود، حل‌وفصل نشد.
