محمدعلی سپانلو شاعر، منتقد ادبی و مترجم ایرانی روز ۲۱ اردیبهشت سال ۱۳۹۴ (۱۱ مه ۲۰۱۵ میلادی) در سن ۷۵ سالگی در بیمارستان سجاد تهران در اثر بیماریریوی و تنفسی درگذشت.
عکس: privat
تبلیغات
«من در آبان به دنیا آمدم - نوزده سال پس از آغاز قرن خورشیدی ما - آبان، فرشته آب و فراوانی، اما حداقل دو کتاب از پانزده کتاب شعر و بسیاری از سطرهای من، از نام و فضای بیابان غبارآلود شده است. در جستوجوی رابطهای میان روح و خاک، تا شاید شورهزار شکوفا شود، از کویر ستایشها نوشتم و بارها از خود پرسیدم: آیا کسی که زاده آبان است/ آیینهدار عکس بیابان است؟»
اینها چند سطری از نوشتهی "آبان و بیابان" در مقدمه گزینه اشعار سپانلوست در چاپ اول آن در سال ۱۳۸۳. شاعر زاده آبانماه که در سال ۱۳۴۲ نخستین مجموعه شعر او با نام "آه ... بیابان" منتشر شد، در پنج دهه فعالیت ادبی خود بیش از ۶۰ اثر از جمله کتاب شعر، ترجمه، نقد و پژوهش ادبی منتشر کرد.
از مجموعههای شعر او میتوان به "رگبارها"، "پیادهروها"، "نبض وطنم را میگیرم"، "تبعید در وطن"، "ساعت امید"، "فیروزه در غبار"، "پاییز در بزرگراه" و "قایقسواری در تهران" اشاره کرد. آخرین مجموعه شعر سپانلو "افسانه شاعر گمنام" نام دارد که در سال ۱۳۹۱ منتشر شد.
یکی از ویژگیهای آثار سپانلو اشارههای مکرر او به مکانهایی در شهر تهران است که در شعر به واقعیتی اسطورهای تبدیل میشوند. او را "شاعر تهران" میخوانند، اما در برخی از آثارش تهران شهری است که میتواند در هر گوشهای از جهان باشد.
سپانلو برگردان آثار نویسندگان مطرحی چون آلبر کامو و ژان پل سارتر را نیز در کارنامه خود دارد. از برخی از این آثار میتوان به برگردان"آنها به اسبها شلیک میکنند" (هوراس مککوی)، "مقلدها" (گراهام گرین)، "عادلها" (آلبر کامو)، "کودکی یک رئیس" (ژان پل سارتر)، "دهلیز و پلکان" (شعرهای یانیس ریتسوس) و "گیوم آپولینر در آیینه آثارش" (شعرها و زندگینامه گیوم آپولینر) اشاره کرد.
محمدعلی سپانلو تجربه نقشآفرینی در فیلم را هم در کارنامه خود دارد. او که در سالهای دور تجربه حضور در فیلمهای "آرامش در حضور دیگران" (ناصر تقوایی ۱۳۵۱)، "ستارخان" (علی حاتمی ۱۳۵۱) و "شناسایی" (محمدرضا اعلامی ۱۳۶۶) را داشت، در سال ۱۳۸۰هم در فیلم "رخساره" امیر قویدل به ایفای نقش پرداخت.
سپانلو در گفتگویی با خبرگزاری ایسنا در مورد علت بازی در چند فیلم گفته بود: «در بعضی موارد انگیزه کنجکاوی بود به یک مدیوم هنری و در بعضی موارد بهخاطر بعضی مسائل مثلا مشکل در انتشار کتاب و برای گذران زندگی.» سپانلو به ویژه در سالهای آخر فعالیت، محدودیتهایی برای نشر برخی از آثار خود در ایران داشت.
نه بیمهریهای زمانه، نه بیماری طولانی و محدودیتهای ایجاد شده برای انتشار آثارش، هیچکدام باعث نشدند که سپانلو از فعالیت دست بکشد. او بارها گفته بود قضاوت نهایی را زمان میکند و داوری زمانه همیشه قابل پیشبینی نیست.
نگاهی به آثار محمدعلی سپانلو و جایگاه او در شعر معاصر • گفتوگو
This browser does not support the audio element.
عکس: ISNA
محمد علی سپانلو، از دریچه دوربین
محمدعلی سپانلو شاعر پرآوازه، منتقد ادبی و مترجم ایرانی در سن ۷۵ سالگی چشم از جهان فروبست. او به ویژه در آخرین سالهای فعالیتش محدودیتهایی برای نشر برخی از آثار خود در ایران داشت. نگاهی به "شاعر تهران" از دریچه دوربین.
عکس: Behzad Keshmiripour
محمدعلى سپانلو از شاخصترين چهرههاى ايام رونق شعر معاصر ايران، دهههاى چهل و پنجاه خورشيدى بود. او همچنين يکى از پرتلاشترين شاعران آن دوران بود و افزون بر شعر در زمينههاى گوناگون ادبى، نقد داستان، ترجمه، مقالهنويسى، روزنامهنگارى و تصحيح متون کهن نيز کارهاى ارزندهاى ارائه داد.
عکس: Behzad Keshmiripour
سپانلو در سال ۱۳۱۹ به دنیا آمد. او را میتوان یکی از شهریترین شاعران معاصر دانست؛ شاعری که حضور شهر تهران، در بسیاری از شعرها و منظومههایش حکایت از پیوندی عمیق میان او و زادگاهش دارد.
عکس: Isna
محمد علی سپانلو از ۱۳۴۲ که نخستین مجموعه شعرش "آه ... بیابان" منتشر شد، در طول بیش از نیم قرن فعالیت ادبی خود بیش از شصت کتاب شعر، ترجمه، نقد و پژوهش ادبی منتشر کرد.
عکس: Mehr
تهران، به منزلهی شهر شهرها و نماد شهرنشینی، در شعر سپانلو حضوری برجسته دارد و به کرات موضوع شعر او شده. اما تهران شاعر چیزی است فراتر از محل تولد؛ این شهر هم زادگاه سپانلو بود و هم زایندهی اشعار او.
عکس: ISNA
"رگبارها"، "پیادهروها"، "نبض وطنم را میگیرم"، "تبعید در وطن"، "ساعت امید"، "فیروزه در غبار"، "پاییز در بزرگراه" و "قایقسواری در تهران" از جمله مجموعههای شعر محمد علی سپانلو هستند. آخرین مجموعه شعر او با عنوان "افسانه شاعر گمنام" در سال ۱۳۹۱ انتشار یافت.
عکس: Behzad Keshmiripour
محمدعلی سپانلو طعم بازیگری جلوی دوربین را نیز چشید، از جمله در فیلم "آرامش در حضور دیگران" (محصول ۱۳۵۱) به کارگردانی ناصر تقوایی که از آثار مهم موج نوی سینمای ایران محسوب میشود. "ستارخان" (۱۳۵۱) به کارگردانی علی حاتمی، "شناسایی" (۱۳۶۶) به کارگردانی محمدرضا اعلامی و "رخساره" (۱۳۸۰) به کارگردانی امیر قویدل از فیلمهایی هستند که سپانلو در آن نقشآفرینی کرده است.
عکس: Behzad Keshmiripour
چند اثر نیز به ترجمه محمد علی سپانلو منتشر شدند که با گذر زمان از دریافت مجوز تجدید چاپ محروم ماندند. "آنها به اسبها شلیک میکنند"، اثر هوراس مککوی، "مقلدها"، اثر گراهام گرین، "شهربندان" و "عادلها"، نوشته آلبر کامو، "کودکی یک رئیس"، اثر ژان پل سارتر، "دهلیز و پلکان" و شعرهای یانیس ریتسوس از جمله آثاری هستند که به ترجمه او روانه بازار کتاب شدند.
عکس: Isna
محمد علی سپانلو (راست) در کنار محمود دولت آبادی (چپ)، رماننویس معروف ایرانی و الن لنس، شاعر فرانسوی (نفر وسط).
عکس: Behzad Keshmiripour
درخور توجه آنکه گزینهای از اشعار خود سپانلو نیز به زبان فرانسوی منتشر شده است. نشان شوالیه آکادمی فرانسه و جایزه شعر ماکس یاکوب از جمله افتخارت بینالمللی است که به محمد علی سپانلو اهدا گردید.
عکس: picture-alliance/Gattoni/Leemage
سپانلو در گفتوگویی با دویچه وله به مناسبت انتشار اشعارش به زبان فرانسه به ماهیت شعر پرداخته و از جمله گفته بود: «شعر بايد از خودش دفاع کند و به زمان هم تعلق نداشته باشد. ضمن اين که شعر سخنگوى زمان است ولى در عين حال زمانگريز است، يعنى اگر شعر موفق باشد میتواند برفراز زمان حرکت کند.»