حدود بیست سال قبل، مادری که کودکش مبتلا به سرطان بود، تصمیم گرفت پس از بهبودی فرزند، با کمک کسانی که او را در این مسیر سخت همراهی کرده بودند، مرکزی برای حمایت از کودکان بیمار دایر کند. این موسسه با نام "محک" در سال ۱۳۷۰ با مشارکت افراد داوطلب و هیات امنایی ۱۶ نفره به ثبت رسید.

محک، کار خود را نخست به صورت خیریه در بخش‌اطفال بیمارستان‌های دولتی دانشگاهی آغاز کرد. این موسسه هم اینک دارای ۶۳ کارمند تمام وقت، ۲۰۰ داوطلب فعال و دفاتری در چند نقطه تهران است. حال، ۳۲ بیمارستان دارای بخش خون و اطفال، مورد حمایت این موسسه قرار دارند. منابع مالی محک، تماما از محل کمک‌های مردم یا شرکت‌های خصوصی تامین می‌شود. این موسسه، در سراسر دنیا، بالغ بر ۲۰ هزار نفر عضو دارد.

انگیزه تشکیل موسسه

تاسیس محک، نتیجه مواجهه مستقیم یک مادر ایرانی با بیماری سرطان کودک بود. خانم سعیده قدس بنیان‌گذار محک بیاد می‌آورد که در آغاز دهه هفتاد، والدین کودکان بیمار، تنها و بی‌پول، بچه‌های تب‌دار و سرطانی خود را به دوش کشیده و در بیمارستان‌ها به این سو و آن سو می‌دویدند. سعیده قدس، برای مداوای فرزند خود به آلمان می‌رود و آنجا با پدر و مادرانی آشنا می‌شود که فرزندان بیمار داشتند و تشکلی برای حمایت از کودکان سرطانی تشکیل داده بودند. سعیده قدس در بازگشت، تصمیم می‌گیرد چنین گروهی را در ایران به راه اندازد.

بسیج امکانات و حمایت‌ها

طبق آمار جهانی، ۷۵ درصد کودکان سرطانی نجات پیدا می‌کنند و این البته در گرو رسیدگی‌های پیشرفته و به‌موقع به بیماران است.

آقای آراسب احمدیان مدیرعامل محک، زنجیره کمک‌های محک به کودکان سرطانی را چنین بر می‌شمرد: « این بچه ها در صورتی که بیمه نباشند، هنگام درمان در بیمارستان‌ها و مراکز دانشگاهی توسط محک بیمه می‌شوند. هزینه‌های دارو، درمان، تشخیص طبی، شیمی درمانی، تامین هزینه رفت و آمد در سطح تهران یا از شهرستان ها به تهران ، سالی چهار نوبت لباس، کمک تغذیه، کمک‌های روانشناسی و خدمات مشاوره‌ای، بخش‌هایی از حمایت‌های محک از بیماران را تشکیل می‌دهند».

موسسه محک امروز دارای یک بیمارستان فوق تخصصی سرطان اطفال در تپه‌های دارآباد تهران است که مساحت آن به ۱۸ هزار متر مربع می‌رسد. این بیمارستان ۱۲۰ اتاق و امکانات کلینیکی و پاراکلینیکی بسیار پیشرفته‌ای دارد. موسسه محک، در سال ۲۰۰۶، کنگره سرطان اطفال را نیز برگزار کرد که ۳۵ متخصص بین‌المللی در آن شرکت داشتند.

دیدگاه‌ها و شعارهای مدرن

مدیرعامل محک، راز رشد این تشکل را در نگاه مدرن و معطوف به توسعه‌ی دست اندرکاران آن می‌داند و می‌گوید: « در سال ۹۱ که بنیان‌گذاران محک کار خود را شروع کردند، شاید بسیاری ابا داشتند که تقویم‌های محک را کنار دفتر تلفن یا روی میز آشپزخانه خود بگذارند. اصلا نام سرطان، نوعی تابو بود. امروز اما شرکتهای زیادی آمادگی دارند تا لوگوی خود را روی تقویم های محک قرار دهند و هزینه‌هایی هم برای همین پرداخت کنند. این تغییر در افکار عمومی، نتیجه دو دهه کار مداوم و نگاه مدرن و توسعه‌ای به موضوع بوده است. امروز محک تنها یک موسسه خیریه که اعانه پرداخت می‌کند، نیست. بلکه همین الان در کنار حوزه کمک خیریه، حوزه فعالیت درمان را گسترش داده است».

محک ۴ سال است وارد حوزه تحقیق سرطان اطفال شده و این به عقیده مدیرعامل این موسسه، تداوم همان نگاه مدرنی است که از آغاز در هیات‌امنای محک وجود داشت. آراسب احمدیان می‌گوید: « نگاه توسعه‌ای به این معناست که ما از کسی پول نمی‌گیریم تا به دست دیگری بدهیم. اصولا بیماران محک، رابطه مالی با آن ندارند. بیمار نسخه یک میلیون تومانی دارد اما از ما فقط یک معرفی نامه می‌گیرد و از داروخانه هلال احمر، دارویش را می‌گیرد. بعد ما با آن داروخانه تسویه‌حساب می‌کنیم. ما پول به دست بیمار نمی‌دهیم. دانش سازمان در سه فرایند اصلی شکل گرفته است: جلب مشارکت های مردمی در همه اشکال آن، تبدیل مشارکت مردم به خدمات حمایتی و ارائه خدمات حمایتی در بالاترین استانداردهای روز دنیا».

تقسیم واقع‌‌بینانه کمک‌ها

الگوی مدرن دیگری که مسئولان محک به آن پای‌بند هستند، شفافیت، اعتماد، پاسخگویی در کار و سیستم تعریف شده‌ای برای جذب حمایت‌های علاقمندان و نیکوکاران است. آراسب احمدیان توضیح می‌دهد:

« ما در سیستم جلب کمک، تلاش کرده ایم که خدمات حمایتی خود را برای نیکوکاران تعریف و آنها را به "پکیچ"‌های مشخصی تبدیل کنیم. مثلا ما پکیج کمکی داریم به نام سرپرستی یک کودک در یکسال با هزینه یک و نیم میلیون تومان. پکیچی داریم به نام "روزیاری" بیمارستان که نیکوکاران با پرداخت حدود سه میلیون تومان هزینه یک روز اداره بیمارستان محک را تامین می‌کنند. پکیجی داریم با نام هزینه نهار یک روز بیمارستان که حدود ۲۵۰ هزار تومان است. به این ترتیب، نیکوکارانی که به محک مراجعه می‌کنند، بر اساس علاقمندی و نیت و حجم کمکی که در نظر دارند، می‌توانند از پکیج‌های ۱۰۰۰ تومانی تا یک میلیارد تومانی استفاده کنند. مثلا یک میلیارد تومان، هزینه‌ی تهیه دستگاه دوم رادیو تراپی برای بیمارستان است».

خاستگاه اجتماعی و جنسیتی حامیان

بنا بر پژوهش موسسه محک، میانگین سنی حامیان این موسسه، ۲۵ تا ۳۵ سال است. بیشترین کمک‌های مالی از سوی افراد بین ۳۵ تا ۴۵ سال پرداخت می‌شود و از نظر جنسیتی نیز، خانم‌ها با اختلاف ۶ تا ۷ درصد، در کمک‌ها پیشتاز بوده‌اند. قشر تحصیلکرده و دانشگاه دیده هم بیشتر از سایرین به موسسه محک کمک رسانده‌اند. آراسب احمدیان اظهار می‌دارد: « ما تصور می‌کنیم که پایداری این گونه سازمان ها، کمک کننده زیاد با رقم پرداختی کوچک است. به این ترتیب آسیب پذیری و وابستگی ما کمتر خواهد شد».

فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی مدرن

موسسه محک می‌کوشد با برگزاری کنسرت، سمینارهای فرهنگی یا برگزاری نمابشگاه‌های هنری،گرایش و علاقمندی مردم به حمایت از این نهاد را گسترده‌تر کند. آراسب احمدیان می‌گوید: « دو سال متوالی است که محک، فستیوال موسیقی کلاسیک را در ایران برگزار می‌کند. این فستیوال که با همکاری ارکستر مجلسی ارمنستان به رهبری لوریس چکناواریان در سالن آمفی تئاتر محک اجرا می‌شود، به پدیده‌ای در محافل فرهنگی تبدیل شده و مردم منتظرزمان کنسرت در تهران هستند. این اواخر نیز نمایشگاه آثار نقاشی در کاخ نیاوران با ۱۰۰ اثر از ۱۰۰ هنرمند صاحب‌نام ایرانی تحت نام " رنگ عشق" برگزار شد و تقریبا در روز اول، ۵۰ درصد آثار به فروش رفت. همه عواید این نمایشگاه، به نفع محک بود».

درمان کودکان عراقی و افغانی مبتلا به سرطان

اخیرا شرکت بازرسی "ای‌ جی ‌اف" پس از بررسی عملکرد ۲۵تشکل غیردولتی مختلف در ۷۰۹ حوزه کاری، محک را به‌عنوان اولین سازمان در خاورمیانه انتخاب کرده است. مدیرعامل محک این داوری را امتیازی عالی برای وجهه بین‌المللی این موسسه می‌داند و در باره مذاکره و قرارداد با کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل می‌گوید: « از سال ۱۹۹۵، مددکاران ما در بیمارستان‌ها با کودکان افغانی و عراقی مواجه می‌شدند که پول و بیمه نداشتند و درمان آن‌ها هزینه‌های بسیار بالا داشت. مسئولان محک با کمیساریا و دولت ایران مذاکراتی را شروع کردند که در سال ۱۹۹۶ منجر به پیمانی سه‌جانبه شد. قرار شد که در قالب این پیمان، هزینه درمان کودکان پناهنده عراقی و اقغانی مبتلا به سرطان توسط کمیساریای سازمان ملل به محک پرداخت شود. حجم این پرداخت در سال اول ۱۶ هزار دلار بود که اینک به ۲۰۰ هزار دلار رسیده است. حدود ۱۶۰ کودک پناهنده زیر پوشش درمانی ما هستند».

سرنوشت کودکان نجات یافته

کودکی که مادرش به دلیل سرطان او این موسسه را بنیانگزاری کرد، اینک در حال گرفتن لیسانس از دانشگاهی معتبر است. براساس آخرین آمار موسسه، حدود ۳۶ درصد کودکان تحت پوشش محک درسال ۸۶ درمان شده و شش و هشت دهم درصد آنها فوت کرده‌اند. بیشترکودکانی که در سال‌های اولیه درمان شده‌اند، اینک دانشجو هستند. در میان آنها کسی هست که یک پایش مصنوعی است اما به تحصیل ادامه می‌دهد. موسسه محک، هزینه تحصیل و شهریه بیماران سابق را می‌‌پردازد. برخی پرستار و معلم شده‌اند. تعدادی ازدواج کرده‌ و زندگی تشکیل داده‌اند. برخی تلاش می‌کنند پزشک شوند. آراسب احمدیان می‌گوید: « ما منتظریم ۲۰ سال دیگر از میان این بچه‌ها، کسانی به مدیریت محک برسند. اینها فرایند گذر از رنج سرطان را خیلی خوب می شناسند و حتما مدیران موفقی خواهند شد».

کمبود حمایت از بزرگسالان مبتلا به سرطان

به تاکید مدیرعامل موسسه محک، در ایران، جای یک سازمان غیردولتی معتبر برای حمایت از بیماران سرطانی بزرگسال خالی است. به گفته آراسب احمدیان، مقوله کودک مبتلا به سرطان از موضوع بزرگسالان سرطانی جداست، اما کارکنان موسسه محک آماده‌اند اطلاعات و کمک‌های لازم برای تشکیل چنین نهادی را در اختیار علاقمندان قرار دهند.

مهیندخت مصباح