نشست دو روزه کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای در روز پنجشنبه ۱۸ خرداد ۱۳۹۱ (۷ ژوئن ۲۰۱۲) در محل "کاخ بزرگ خلق" در مرکز شهر پکن با امضای ۱۰ سند همکاری پایان یافت. در این نشست سران کشورهای عضو دائم این سازمان، چین، روسیه، قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان و همچنین مهمانان و ناظران از جمله محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری اسلامی ایران، و قربان‌قلی بردی‌محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان نیز شرکت کردند. ایران، پاکستان، هند و مغولستان به عنوان ناظر در این همایش حضور داشتند.

نمایندگان كشورهای بلاروس و سریلانكا به عنوان میهمان و افغانستان و ترکیه نیز به عنوان گروه تماس در اجلاس پكن شرکت جستند.

افغانستان عضو ناظر سازمان همکاری‌های شانگهای شد

مبارزه با تروریسم و جدایی‌طلبی، مواد مخدر و جرایم سازمان‌یافته از جمله موضوع‌هایی بودند که در نشست پکن بررسی شدند. هوجین تائو، رئیس جمهور چین، مسئله‌ی افغانستان را یکی از بزرگترین چالش‌های این سازمان دانست و تاکید کرد که گروه شانگهای قصد دارد در این کشور نقش فعال‌تری را برعهده گیرد.

رئیس جمهور روسیه هم گفت که این سازمان با تقویت توانمندی‌های سیاسی خود باید امنیت منطقه را تامین کند. پوتین پیش از سفر به چین و حضور در نشست سران سازمان همکاری‌های شانگهای خاطرنشان کرد که عضویت افغانستان به عنوان ناظر در این سازمان بسیار حائز اهمیت است. افغانستان که پیش از این به عنوان گروه تماس شرکت می‌کرد این‌بار به عنوان ناظر پذیرفته شد و در موقعیتی برابر با ایران قرار گرفت.

مخالفت با پذیرش ایران به عنوان عضو دائم

در عین حال کیریل بارسکی، نماینده روسیه در سازمان همکاری‌های شانگهای، عضویت دائم ایران را مردود دانست. وی در پکن به خبرنگاران گفت: «ایران زمانی به عضویت دائم این سازمان پذیرفته خواهد شد که سازمان ملل متحد همه‌ی تحریم‌های خود علیه ایران را به طور کامل برطرف کند. مقررات سازمان همکاری‌های شانگهای کشوری را که از جانب سازمان ملل تحریم شده، قبول نمی‌کند.»

کارشناسان محلی خاطرنشان می‌کنند که قزاقستان، ازبکستان و چین نیز تمایلی به عضویت ایران نشان نداده‌اند.

ایران در پی یافتن دوستان منطقه‌ای

ایران در تمامی نشست‌های سازمان همکاری‌های شانگهای شرکت کرده است.
رئیس‌جمهورایران گفت که در ۷ سال اخیر جمهوری اسلامی در تمامی نشست‌های این اجلاس بجز یكی شركت فعال کرده است.
به نظر می‌رسد این بار حضور احمدی‌نژاد اهمیت بیشتری نسبت به سفرهای قبلی وی داشته است. مقامات بلندپایه اقتصادی- سیاسی رئیس جمهور ایران را به پکن همراهی کردند.

به عقیده کارشناسان، ایران به دلیل تحریم‌های اقتصادی و به جهت کاستن فشارهای بین‌المللی درصدد حضور فعال‌تر در این سازمان برآمده است. اما به حالت تعلیق ماندن عضویت دائم ایران در این سازمان از تاثیر حضور پررنگ ایران کاسته است.

چرا ایران به عضویت دائم سازمان شانگهای پذیرفته نشد؟

دکتر هومن پیمانی، پژوهشگر ارشد موسسه‌ی مطالعات انرژی دانشگاه ملی سنگاپور، درباره‌ی دلایل ردی عضویت دائم ایران به دویچه وله چنین توضیح می‌دهد: « به دلیل اختلافات ایران با غرب کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای تمایلی به عضویت ایران ندارند. برای اینکه در ظرف چند سال گذشته سعی کردند یک سازمان مستحکم منطقه‌ای بوجود آورند که به نوعی جلوی نفوذ غرب و آمریکا در منطقه را بگیرند و در حال حاضر تمایلی ندارند درگیری با کشورهای غربی بوجود بیاورند. مخرج مشترک کشورهای عضو بر مبنای یک سری همکاری های مشخص منطقه‌ای است. عضویت ایران به دلیل مسئله اتمی این کشور مورد توافق همه اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای نیست.»

بشنوید: گفت‌وگو با دکتر هومن پیمانی درباره امکان عضویت ایران در سازمان شانگهای

نفع ایران از عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای

علیرغم تلاش ایران برای عضویت دائم در سازمان همکاری‌های شانگهای کشورهای عضو بر سر این موضوع توافق ندارند. آقای پیمانی درباره‌ی نفع ایران از عضویت در این سازمان می‌گوید: «عضویت ایران در این سازمان به عنوان شناسایی یک قدرت منطقه‌ای مهم هست. بنابراین عضویت ایران برای پرستیژ ایران خوب خواهد بود. اگر ایران به عنوان عضو دائم پذیرفته شود، روسیه و چین به عنوان عضو دائم شورای امنیت به‌اجبار در مذاکرات غرب با ایران به نوعی طرف ایران را باید بگیرند.»

"دخالت نظامی راه حل مسئله نیست"

گرچه ایران به عنوان عضو دائم در سازمان همکاری‌های شانگهای پذیرفته نشد اما در بیانیه‌ی پایانی نشست رهبران این سازمان به مسئله ایران و احتمال دخالت نظامی علیه این کشور توجه خاصی شده است.

رهبران سازمان همکاری‌های شانگهای در بیانیه خود با احتمال حمله نظامی به‌عنوان راه حل مسئله هسته‌ای ایران یا هرگونه دخالت نظامی دیگر در خاورمیانه از جمله سوریه مخالفت کردند و آن را سبب بر هم خوردن امنیت و ثبات منطقه و جهان دانستند. در این بیانیه صراحتا آمده است که کشورهای عضو با هر گونه دخالت نظامی در امور این منطقه یا تغییر نظام با زور یا تحریم‌های یکجانبه مخالف هستند.

در بیانیه پکن همچنین گفته می‌شود که سازمان همکاری‌های شانگهای خواستار یک راه حل صلح آمیز در مورد مسائل سوریه از طریق انجام گفتگوهای سیاسی است.