مدرسه دوشيزگان
۱۳۸۵ مرداد ۲۰, جمعه
پيشينه تلاش زنان ايرانی براى كسب حقوق برابر با قدمت مشروطيت مساوى و يكصد ساله است. در انقلاب مشروطه، اين خيزش تاريخى، عليرغم اينكه زنان با مردان همراهى و همدوشى كردند، اما در كنار مهجورين و ورشكستگان ازحق انتخاب محروم شدند. اين البته شايد در مقايسه با اينكه اجازه تحصيل يا حتى خروج از خانه را هم نداشتند، چيزى به نظر نرسد. نمايندگان مجلس اول تا سوم در مذاكرات خود حتى حضور زنان در انجمن‌ها را خلاف مصالح جامعه عنوان می‌كردند. در شرايطى چنين است كه بى بى خانم استرآبادى اقدام به تاسيس نخستين مدرسه دخترانه تهران مى‌كند.
بى بى خانم استرآبادى فرزند ملاباجى دربار سواد و معلومات و خط بسيار خوب را مديون چنين مادرى و حضور در اندرون ناصرالدين شاه است. بی بی خانم در بيست و دو يا سه سالگی با موسی خان وزيری از مهاجران قفقازی كه به بريگاد قزاق پيوسته بود و بعدها به درجه ميرپنجی رسيد، ازدواج كرد. حاصل اين ازدواج ٧ فرزند بود كه بنام ترين آنها كلنل علينقی خان وزيری (موسيقيدان) و حسن علی وزيری (نقاش) بودند. چند سال قبل از اعلام مشروطه، كتابى نوشته بود با نام معايب الرجال در پاسخ به مطلبى تحقير آميز تحت عنوان تاديب النسوان كه بسيارى از محققان آن را نخستين بيانيه فمينيستى ايران لقب داده‌اند. بى بى خانم استرآبادى بخوبى درك می‌كند كه زن تا بيسواد است، خاموش و عقب مانده می‌ماند. بى‌بى خانم دست به تاسيس مدرسه دختران می‌زند.
خانم دكتر مه لقا ملاح، نوه دخترى بى بی خانم استرآبادى كتابدار بازنشسته و رييس موسسه مبارزه با آلودگى محيط زيست ايران كه اينك ۹۰ سال سن دارد، در باره مدرسه‌اى كه مادر بزرگ‌اش برای دختران به راه انداخت به نقل از مادرش مى‌گويد:
”اين مدرسه كه قبل از انقلاب مشروطه راه افتاده بود، خيلی سر و صدا راه انداخت. يكی از آقايان امام جماعت در مسجدحضرت عبدالعظيم پاى منبر رفته و گفته بود ”واى برآن ملتى كه مدرسه دوشيزگان داشته باشد“. دوشيزه شهوت‌انگيز است. اين شد كه ساير ملاها بر عليه مادربزرگم اقدام كردند. در اين مدرسه مادر بزرگ‌ها و مادرها هم با بچه‌ها يكجا شركت می‌كردند چون همه زنها می‌خواستند سواد داشته باشند. بالاخره اداره آموزش و پرورش آن موقع مادر بزرگ را وادار كرد تابلو را پايين بياورد و بنويسد بچه از سن شش سالگى تا چند سالگى پذيرفته می‌شود.“
در واقع فعاليت مدرسه دوشيزگان، يك ماه بيشتر نپاييد. آقای سيد علی شوشتری ورقه‌ای چاپ كرد و درآن نوشت اين دبستان دوشيزگان مال زنى است كه مفاسد دينيه دارد، در منزلش تار می‌زنند و خانه‌اش اجتماع هنرمندان است. خانم مه لقا ملاح می‌گويد صداى ساز مربوط به برادر بى بى خانم موزيسين مطرح آن زمان بود.
”يك بيانيه دادند عليه مادر بزرگ كه اين خانم در منزل‌اش عرق دارد و تهمت‌هاى اين چنينى زده بودند. مادر بزرگم مجبور شد بالاخره در مدرسه را ببندد و تابلو را پايين بكشد و بزرگ‌ترها را بيرون كند“.
بى بى خانم استرآبادی اين مدرسه را زمانى كه پنجاه ساله بود، درخانه شخصى خود به راه انداخت. درآن روزگار كه همه ايرانيان برای دانش اندوزی در مكتب‌ها روى زمين مى‌نشستند، اين مدرسه به گونه‌اى ديگر بود. زيرا حسنعلى خان وزيرى يكى از پسران بى بی خانم كه افسر قزاق بود، دنيا را به شكل ديگرى ديده بود.
” مدرسه اصلا به صورت مدارس كنونی بود. ميز و صندلى و نيمكت داشت. همه چيز هم درس داده مى‌شد. از رياضيات ، عربى ، ادبيات و همه چيز...“
فراموش نشود كه بى‌بى خانم در مبارزات مشروطه‌خواهی نيز دست داشت. خانم مه لقا ملاح می‌گويد: روشنگری و روشنفكرى مادر بزرگ‌اش در دوران خود بسيار نو بوده و بى بى خانم حتى شوهر خود را كه با فعاليت‌هايش مخالف بوده، به تمهيدى چون گرفتن زن ديگر، از خانه بيرون می‌كند. خانم ملاح خاطره‌ای از زمانى كه نمايندگان مجلس در اعتراض به فشار و به توپ بستن مجلس تحصن كرده بودند، تعريف می‌كند.
” براى مشروطيت پول جمع می‌كرد. اسلحه جمع می‌كرد و مى‌فرستاد به مجلس. در يكى از اين پولها و اسلحه‌هايى كه براى نماينده‌ها فرستاده بود، نوشته اگر خيانت كنيد، اين لچك من به سرتان! لچك را هم با نامه فرستاده بود.“
با اين همه، مشروطه‌خواهان و نمايندگان مجلس از بيم تبديل شدن مخالفت با دبستان دوشيزگان به يك بحران سياسى، به مقابله با سنت‌گرايان بر نيامدند. مخبر السلطنه هدايت وزير معارف وقت در پاسخ به شكايت بی‌بى گفت صلاح در اين است كه مدرسه تعطيل شود. مدرسه يكسال تعطيل ماند اما باز با تلاش برخی مشروطه خواهان بازگشايی شد.
مرگ بى بى در سال ۱۳۰۰ هجرى شمسى اتفاق افتاد. پس از آن تا تاريخ ۱۳۲۲ هجرى شمسى، ساختمان مدرسه دوشيزگان به شكل سابق خود باقي مانده بود اما در اين سال بازماندگان، ساختمان را به ۳۵ هزار تومان فروختند. بخشى از تاريخ نوين ايران با فروش اين مدرسه به فروش رسيد. از جمله كتابهايى كه پيرامون زندگى و فعاليت هاي بى بى خانم استرآبادي به چاپ رسيده، ميتوان به كتاب ”بى بى دلاور“ كار افسانه نجم آبادى اشاره كرد كه در آمريكا منتشر شده است.
مهيندخت مصباح