معاون وزیر نیرو میگوید طرحهای فوری و کوتاه مدتی برای رفع مشکل تامین آب مناطق بحرانی تهیه شده و مسئله اساسی تامین منابع مالی اجرای این طرحهاست. این بحران در شورای عالی امنیت ملی نیز بررسی شده است.
تبلیغات
به گفتهی ستار محمودی، قائم مقام وزیر نیرو هفت شهر کرمان، زاهدان، بندرعباس، مشهد، یزد، اصفهان و بوشهر در صدر شهرهای در معرض بحران آب در سال آینده هستند.
او روز شنبه، نهم بهمن ماه به خبرگزاری دولتی ایرنا گفته که علاوه بر مرکز هفت استان یاد شده، شهرها و مناطق کوچکتری نیز در این فهرست قرار دارند.
اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور حدود ۴ هفته پیش، تامین آب شرب را از مهمترین اولویتهای دولت عنوان کرد و به وزارت نیرو و سازمان برنامه و بودجه ماموریت داد ظرف دو هفته، پیشنهادها و راهکارهای اجرایی برای حل مشکل تامین آب شرب در استانهایی که با بحران مواجه هستند را تدوین و ارائه کنند.
جهانگیری این سخنان را در نشست ۱۳ دی ماه شورای عالی آب مطرح کرد و در همان جلسه با اشاره به سفر چندی پیش خود به استان فارس این استان را نیز از مناطقی معرفی کرده بود که مشکل کمبود آب در آنها جدی است.
ستار محمودی در گفتوگو با خبرگزاری ایرنا از برگزاری نشستهای مشترک وزارت نیرو و سازمان برنامه و بودجه، برای بررسی بحران کمآبی خبر داد و خاطر نشان کرد که مسئله اساسی تامین منابع مالی برای اجرای اقدامهای اضطراری و فوری در این مناطق است.
او گفت: «برای رفع مشکل در شرایط فعلی فقط میتوان به طرحها و پروژههای یکساله و کوتاه مدت دل بست؛ هرچند طرحهای بزرگتر و میان مدت نیز در برخی از این نقاط قابل برنامهریزی است.»
رحیم میدانی، معاون آب و آبفای وزارت نیرو به تازگی گفته است، برای حل مشکل تامین آب شرب استانهای بحرانی پروژههای اضطراری و کوتاه مدت تعریف شده که اجرای آنها نیازمند ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار است.
او "اجاره چاه از کشاورزان، خرید چاه، حفر چاههای جدید، ارتقای ظرفیت ایستگاههای پمپاژ آب" را از راهکارهای کوتاهمدت مقابله با بحران عنوان کرد و افزود که در استانهایی مانند فارس باید از کشت محصولات آببر نظیر برنج جلوگیری کرد.
قائم مقام وزیر نیرو با اشاره به بررسیهایی انجام شده برای شناسایی کمبودها و امکانات استانهای بحرانی به خبرگزاری ایرنا گفت: «همچنین محل تامین کسری آب این مناطق از طریق مدیریت مصرف، ایجاد سازههای جدید یا تامین منابع جدید حسب امکانات منطقهای در دستور کار قرار گرفت و چارچوب کلی برای هر یک استخراج شد.»
با گذشته چهار هفته از اظهارات جهانگیری مسئولان هنوز راهکارهای مناسب را برای رفع مشکل استانهای بحرانزده ارائه نکردهاند و تدبیرهایی مانند "اجرای خط دوم انتقال آب سد درودزن به شیراز" یا حفر چاههای جدید که از سوی معاون آب وزیر نیرو مطرح شده به نظر چارهساز نمیرسند.
محمد حاج رسولیها، مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران چندی پیش گفته بود: «در برخی شهرها همچون کرمان، یزد و بیرجند نیز با مشکلات تامین آب شرب از منابع آبی زیرزمینی مواجه هستیم.»
او همچنین تاکید کرده بود که شماری از سدها، از جمله در استانهای فارس، خراسان رضوی، اصفهان و هرمزگان در شرایط بحرانی و زیر خط قرمز تامین آب شرب قرار دارند.
دوره خشکسالی در اغلب استانهای ایران از میانگین معمول در دهههای گذشته طولانیتر شده و از مرز ۱۵ سال گذشته است.
افزایش جمعیت، فرسایش خاک و از بین رفتن بخش بزرگی ار مراتع و جنگلها در کنار مصرف بیرویه و استفاده بیش از حد از منابع آب تجدیدشونده از مهمترین عواملی هستند که بحران کمآبی در ایران را فاجعهبار ساختهاند.
نگرانی از پیامدهای بحران کمآبی به شورای عالی امنیت ملی نیز کشیده شده، چنانکه دبیر این شورا علی شمخانی مدتی پیش به خبرگزاری ایسنا گفته بود: «رفع مشکلات موجود در ۴ محور آب شرب شهرهای پرجمعیت، آب شرب تهران، آبهای مرزی و آبهای زیرزمینی در دستور کار شورا امنیت ملی قرار گرفته است.»
مطابق بررسیهای سازمان ملل متحد مناطقی که بیش از ۴۰ صد آبهای تجدیدشونده آنها مصرف شود دچار تنش آبی هستند و اگر این میزان به ۶۰ درصد برسد وضعیت بحرانی تلقی میشود.
به گزارش خبرگزاری ایرنا، وزیر نیرو حمید چیتچیان پنجم مرداد ماه در نخستین همایش ملی اقتصاد آب، میزان مصرف آبهای تجدیدشونده در ایران را ۸۶ درصد اعلام کرد.
این وضعیت که مدتهاست از مرز بحران گذشته، چنان که رحیم میدانی گفته میتواند به بروز "مناقشه و منازعات و حتی جنگ" بر سر آب و "تعارضات اجتماعی" منجر شود.
جنون سدسازی و تشدید بحران آب در ایران
منابع آبی ایران از ۴۰۰ به ۲۰۰ میلیارد متر مکعب رسیده است. خشکسالی و کاهش بارش تنها یک سوی سکه بحران آب در ایران است. جنون سدسازی، عدم بهینه سازی زیرساختارها و فرهنگ سازی بحران آب را تشدید کردهاند.
عکس: ISNA
بحران آب
به گفته علیرضا دائمی، سرپرست معاونت آب و آبفای وزارت نيرو، "منابع آبی از ۴۰۰ به ۲۰۰ ميليارد مترمكعب رسيده كه تنها ۹۲ ميليارد مترمكعب به جريان سطحی تبدیل شده و ۳۸ ميليارد مترمكعب به سفرههای زيرزمينی نفوذ میکند".
عکس: Mehr
خشکسالی
سرپرست معاونت آب و آبفای وزارت نيرو با اشاره به خشکسالیهای چند سال گذشته میگوید: «سه چهارم كشور در ناحيه كاملا خشک قرار دارد و بارشهایی بين ۵۰ تا ۱۰۰ ميليمتر را تجربه میكند كه بخش مهمی از شهرنشينی و معادن در اين مناطق قرار دارند.»
عکس: Mehr
سادهترین راه، بهترین راه نیست
در سالهای گذشته برای مدیریت نیاز روزافزون آب، سادهترین راه یعنی سد سازی را انتخاب کردند. برابر اطلاعات منتشر شده توسط شرکت مدیریت منابع آب ایران (وابسته به وزارت نیرو)، تا کنون در ایران ۵۹۰ سد به بهرهبرداری رسیده، ۱۳۵ سد دیگر در دست ساخت و ۵۴۶ سد نیز در دست مطالعه هستند که در صورت اتمام ساخت تمام سدها، تعداد کل سدهای کشور به یک هزار و ۲۷۱ سد خواهد رسید.
عکس: FARS
نقش رودخانهها در اکوسیستم
رودخانهها نقش بسیار مهمی در اکوسیستم دارند. وقتی بر روی رودی پرآب سدی ساخته میشود، حوزه پایین دستی آن سد به طور حتم با مشکل کم آبی روبرو میشود و اکوسیستم آن منطقه به مرور زمان تغییر میکند. علاوه بر این، یکی از منابع مهم تغذیه سفرههای آب زیرزمینی نیز رودخانهها هستند که با بستن سد، جلوی روند تغذیه سفرههای آبی گرفته میشود.
عکس: Jamejam
تعادل برهم میخورد
در سالهای گذشته افزایش مصرف آب به دلیل رشد چشمگیر شهرها و استفاده زیاد از آب در صنایع و در کشاورزی بوده است. شیوههای ناصحیح آبیاری باعث شده که مصارف کشاورزی بخش عمده مصرف آب را در ایران تشکیل دهد. تامین این آب با "جنون سدسازی" بر روی رودخانهها باعث برهم خوردن رابطه متعادل حق آب طبیعت و حق آب انسان شد.
عکس: Mehr
حق آب طبیعت
به گفته معاون آب و آبفای وزارت نیرو، در حال حاضر۳۸ ميليارد مترمكعب آب به سفرههای زيرزمينی نفوذ میکند. این میزان آب برای حفظ رطوبت خاک دشتهای ایران کافی نیست و با ادامه این روند دشتهای وسیعی بر اثر خشکسالی غیر قابل استفاده خواهند شد.
عکس: Mehr
کاهش میزان آب خروجی سدها
میزان حجم آب خروجی از سدهای ایران از ابتدای سال آبی جاری (مهرماه ۹۱) تاكنون ۱۷ ميليارد و ۴۰۰ ميليون مترمکعب گزارش شده است که در مقایسه با سال آبی گذشته ۱۲ درصد کاهش نشان میدهد. طبق آمار رسمی "میزان آب خروجی از سدها در مدت مشابه سال آبی گذشته، ۱۹ ميليارد و ۸۰۰ ميليون مترمکعب بوده است".
عکس: IRNA
نبرد بر سر آب
درحالی که آب خروجی از سدها کاهش یافته است، کشاورزان ناچارند با حفر چاههای عمیق به صورت مجاز یا غیر مجاز آب مورد نیاز خود را از سفرههای زیر زمینی تامین کنند. این اقدام در دشتهای اطراف دریاچه ارومیه روند خشک شدن آن را تسریع کرد. نبرد بر سر آب بین استانهای اصفهان و یزد شکل دیگری به خود گرفت.
عکس: MEHR
حجم دینامیک، حجم استاتیک
حجم ديناميک به آب قابل برداشت و حجم استاتیک به آبی گفته میشود که نباید برداشت شود، زیرا برداشت آن فرونشستهای زمين و فروچالهها را ايجاد میكند. با کاهش حجم دینامیک آب، در سالهای گذشته بر حجم برداشت از آبهای سفرههای زیر زمینی افزوده شده و اين اقدام اكنون در جنوب تهران و در استانهای يزد، كرمان، اصفهان وهمدان باعث نشست زمین شدهاست.
عکس: MEHR
نتایج بهرهبرداری از سفرههای زیرزمینی
خشک شدن چشمهها و قنوات، شور شدن منابع آب زیر زمینی، نشست زمین، خسارت به تاسیسات زیر بنایی، تبدیل زمینهای کشاورزی به بیابان، خالی شدن مناطق روستایی و مهاجرت کشاورزان به شهرهای بزرگ از پیامدهای پایین آمدن سطح آبهای زیر زمینی یا تخریب سفرههای آب زیر زمینی است. اکنون برای نمونه از ۱۳ دشت استان همدان وضعیت دو دشت کبودرآهنگ و خماجین بحرانی اعلام شده و ۱۰ دشت دارای وضع ممنوعیت حفاری هستند.
عکس: Mehr
آب برگشتی
به گفته معاونت آب و آبفای وزارت نیرو، ۲۹ میلیارد متر مکعب آب برگشتی وجود دارد که "تلاش شده" در قالب توسعه پایدار استفاده شود. این در حالی است که سیستم شهرسازی ایران به گونهای است که آب مصرفی منازل در سیستم بازیافت فاضلاب یا اگو قرار نمیگیرد، بلکه به درون چاهها در منازل مسکونی روانه میشود.
عکس: MEHR
آبی که به هدر میرود
در حالی که به گفته معاونت آب و آبفای وزارت نیرو، "سه چهارم ایران در ناحیه کاملا خشک قرار دارد و بارشها به ۷۵ درصد بارشهای نرمال کاهش یافته است"، با این حال کوچکترین بارندگی اوضاع شهرهای ایران را آشفته میکند. از سوی دیگر نبود زیرساختارها باعث شده آب حاصل از همین بارش نیز به هدر برود.
عکس: MEHR
انگار نمیدانند
هرچند ۷۵ درصد کل زمین را آب پوشانده است، اما تنها ۳ درصد از کل آبهای موجود بر روی کره زمین آب شیرین است. هر میزان از آلودگی این آب به معنی تشدید "بحران آب" است.
عکس: MEHR
عدم فرهنگ سازی
بحث اسراف در مصرف آب و عدم فرهنگسازی برای شهروندان در مصرف آب زمانی بالا میگیرد که شیرهای آب خشک میشوند.
عکس: IRNA
بهای واقعی آب
طبق آمارهای رسمی،در ایران " ۹۹ درصد به آب شهری و ۸۶ درصد به آب روستايی دسترسی دارند". منابع رسمی قيمت تمام شده آب شرب را هم اكنون (به قيمت سال ۹۰) حدود ۵۹۰ تومان و قيمت تمام شده آب كشاورزی را مترمكعبی۸۰ تومان اعلام کردهاند. باید بدانیم که "بهای واقعی" آب بسیار با ارزشتر از ارزش هر پولی است.