رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت‌خارجه ایران، اعلام کرد که در نشست سه‌جانبه وزیران خارجه ایران، ترکیه و برزیل، توافق شده که ترکیه محل مبادله سوخت هسته‌ای ایران باشد. خبرگزاری ایرنا از قول آقای مهمانپرست نقل کرده که "ظرف یک هفته، نامه مبادله سوخت به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نوشته می‌شود".

مهران براتی، تحلیلگر سیاسی و کارشناس روابط بین‌الملل عقیده دارد مبادله و محل مبادله اورانیوم غنی‌شده، به‌خودی خود گره‌گشای مناقشه اتمی نیست. او میزان اورانیوم را برجسته می‌کند و می‌گوید که توافق نهایی با آژانس بر سر جزییات این موضوع، ماه‌ها زمان می‌خواهد.

دویچه‌وله: آیا موافقت ایران با مبادله سوخت و تعیین ترکیه بعنوان محل این مبادله، سرفصل جدیدی در مناقشه اتمی ایجاد می‌کند؟

مهران براتی:

معمای اورانیوم غنی‌شده با تعیین‌محل مبادله آن حل نمی‌شود. مسئله‌ی تهران، مقدار اورانیوم است. ایران خواستار آن بوده که ۱۲۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده را در سه نوبت تحویل دهد و مقدار لازم برای نیروگاه‌های خود را نیز نگاهدارد. فکر ایران همیشه این بوده که اگر این مقدار را یک‌جا بدهد، نمی‌تواند به‌همان اندازه اورانیوم ۲۰ درصد بگیرد. مسئله اینجاست که توافق با ترکیه و برزیل واجد چه محتوایی است و این هنوز روشن نیست.

و آیا به فرض روشن شدن محتوا و جزییات، آژانس و گروه وین به سهولت با این توافق کنار خواهند آمد؟

جزییات این‌که آژانس چه‌می‌خواهد، از قبل روشن شده است. مسئله اصلی تصمیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایران است. این‌که ایران چه مقدار اورانیوم می‌دهد و چه زمانی آن را تحویل می‌گیرد. یکی از پیچیدگی‌های مسئله این است که ایران برای اورانیوم خود میلیاردها خرج کرده و ارزش بازار جهانی اورانیوم سه و نیم‌درصد غنی‌شده، آن نیست که ایران متحمل شده است. ایران اگر بخواهد بر سر قیمت‌ها چانه بزند، مشکل ایجاد می‌شود. شاید وضعیت اقتصادی بد ایران و خطر تحریم‌ها، دلیلی جدی باشد بر این‌که ایران راحت‌تر از گذشته مصالحه کند.

برگزاری اجلاس تهران و اعلام این توافق در آن، می‌‌تواند موفقیتی برای جمهوری اسلامی قلمداد شود؟

گرفتن ریاست دوره‌ای گروه ۱۵خودش موفقیتی است. البته این گروه اکنون ده عضو دارد و دیگر ۱۵ نفره نیست. آقای احمدی‌نژاد می‌گوید ایران و برزیل و ترکیه، سه کشوری هستند که می‌خواهند عدالت و انسانیت را در جهان حاکم کنند. کشوری که نه عدالت و نه انسانیت دارد، با این ادعاها می‌خواهد وارد سیاست جهانی شود. در گروه ۱۵ کشورهایی هستند که درآمد سرانه‌شان به ۵۰۰ دلار هم نمی‌رسد و کشورهایی هم هستند با درآمد ۱۴ هزار دلار. سهم ایران ۴۰۰۰ دلار است و پیدا کردن یک سیاست مشترک در میان چنین کشورهایی بسیار مشکل است. من این را دارای اشکال نمی‌بینیم که این گروه بخواهد در سیاست جهانی موثر باشد اما هرکس باید به اندازه توانایی خودش مدعی باشد. ترکیه و برزیل به حدود توانایی‌های خود واقف هستند اما ایران این را مرتب فراموش می‌کند.

سود یا امتیازی که برزیل و ترکیه از نظر سیاست خارجی خود در حاشیه این توافق می‌گیرند، چیست؟

این امتیاز ویژه‌ای نیست. غرب هرگزمخالفتی با میانجیگری ترکیه در مناقشه اتمی ایران نداشته است. ترکیه کشوری است که در سیاست جهانی انتگره شده، حضور سازنده‌ای در گروه ۲۰ دارد و عضو پیمان ناتوست. این پیمان از نظر سیاسی و نظامی قطب مقابل ایران است. شاید بتوان گفت که این توافق برای ترکیه در چارچوب پیمان ناتو، موقعیت بهتری ایجاد می‌کند.

اما برزیل یک کشور پیشرفته صنعتی و اقتصادی است و احتیاجی ندارد که از طریق میانجیگری در مناقشه اتمی ایران، به موقعیت جدیدی دست یابد. تغییرات کنونی در آمریکای لاتین، موجب نزدیکی‌هایی با دولت آقای احمدی‌نژاد شده اما این نزدیکی در محتوا نیست و بیشتر در شکل است. مثلا الان با فقر گسترده در امریکای لاتین و تشدید بحران اقتصادی، تمایل مردم این کشورها به دولت‌های چپ بیشتر شده است. ایران نیز در صف کشورهای متمایل به راه رشد غیرسرمایه‌داری و ضد غربی است. البته برزیل در صف چنین کشورهایی نیست اما بدیهی است که در صدد استفاده از موقعیت‌های اقتصادی با ایران باشد.

ایران یکی از بازارهای مهم صنایع نظامی برزیل است. تانک‌های کوچکی که تحرک زیادی دارند و در مناطق کوهستانی و صعب العبور کارآیی دارند از جمله صادرات برزیل به ایران هستند. برزیل در صنایع نفت و گاز ایران هم سرمایه‌گذاری‌های زیادی کرده است. برزیل کشوری است مابین صنعتی شدن در سطح بالا و صنعتی شدن پنجاه سال پیش اروپا. در نتیجه برای بالا کشیدن خود نیاز به منابع مالی جدید دارد که این را از طریق کشورهایی مانند ایران تامین می‌کند.

خبرنگار لوموند گفته جای شگفتی است که برزیل دمکراتیک، بردبار و بسیار کاتولیک، با جمهوری اسلامی دوردست، استبدادی، عصبی و متشنج روابطی برقرار کند که نه بر جغرافیا، نه بر تاریخ و نه بر فرهنگ تکیه دارند...

در صحنه روابط بین‌المللی هیچوقت حق و عدالت تعیین کننده نیستند. در سیاست بین‌الملل، کشورها به اندازه توانمندی اقتصادی و سیاسی خود موقعیت می‌گیرند. این‌درست نیست که انتظار داشته باشیم کشوری مانند برزیل از امکانات موجود استفاده نکند و بیشتر در جهت دمکراسی و حق کار کند. مصلحت سیاسی، توانمندی اقتصادی و نقش سوق‌الجیشی کشورها تعیین می‌کند که چقدر اهمیت داشته باشند و این هم شامل ایران می‌شود و هم شامل برزیل

در آغاز گفتید که بحث مبادله، بحث جدیدی نیست. اما آیا توافق با پارتنرهای جدید، در نوع خود پیامی به اتحادیه اروپا نیست که بارها کوشیده بود با تهدید و تشویق توامان به تفاهمی با ایران در مناقشه اتمی برسد؟

نخیر. الان تنها چیزی که جدید است محل مبادله سوخت است. ایران می‌گفته این باید در تهران باشد و بحث بر سر مقدار هم بود. شرایط جدیدی پیش نیامده که بگوییم اتحادیه اروپا پیشرفتی نداشته و ترکیه و برزیل نقش برجسته‌‌‌‌‌تری بازی کرده‌اند. ما در روزها و هفته‌های آینده خواهیم دید که شرایط ایران برای این توافق چیست. به نظر من دو سه ماه کار خواهد برد تا به تبادل تفاهم نامه‌واقعی با آژانس برسیم و هنوز مسئله حل نشده است. در نتیجه هیچ تقدیر و تشویقی برای هیچیک از جوانب گفتگو نمی‌توان قائل شد.

مهیندخت مصباح

تحریریه: عباس کوشک‌جلالی