چندی پیش ولادیمیر پوتین، نخست وزیر روسیه در بندر کوسمینو (واقع در ساحل اقیانوس آرام) با یک کلیک کوچک ارسال نخستین محموله‌ی نفتی از منطقه‌ی سیبری به هنگ‌کنگ را ممکن ساخت. روسیه برنامه‌های گسترده‌ای در دست دارد تا با منابع عظیم نفت و گاز خود، عطش خاور دور به انرژی را رفع کند، به ویژه آنکه کشورهای خاور دور نیز به نوبه‌ی خود در پی آنند که از میزان وابستگی خود به نفت و گاز منطقه‌ی خاور میانه بکاهند.

روسیه با راه‌اندازی خط نفت‌رسانی سیبری−اقیانوس آرام در عین حال پیامی ژئواستراتژیکی ارسال می‌کند و آن اینکه نمی‌خواهد از لحاظ صدور نفت و گاز به بازار اروپا وابسته باشد. این درحالی است که اروپا به انرژی‌ای که از روسیه صادر می‌شود، وابستگی شدیدی دارد. برای نمونه در سال گذشته‌ی میلادی آلمان ۳۵ درصد از نیاز خود به نفت خام را از طریق روسیه تامین کرد.

به نوشته‌ی نشریه‌ی روسی کومرسانت، خط لوله‌ی «جریان شمالی» برای رهبران کاخ کرمیلن فقط جزئی کوچک از پازل عظیم روسیه برای تامین انرژی کشورهای جهان محسوب می‌شود. نشریه مزبور در گزارشی تحلیلی در این باره از جمله به مذاکراتی اشاره می‌کند که روسیه پس از امضای قراردادی در ارتباط با حوزه‌‌های نفتی بدره و قرنه در عراق، مشغول انجام آن با ایران است.

البته مقامات روسی انتقادهایی هم در رابطه با برنامه‌ی اتمی ایران ابراز می‌کنند، اما این انتقادها مانع از آن نمی‌شود که با جمهوری اسلامی معاملاتی انجام دهند.

امید اروپا به نابوکو

در این بازار پررقابت، غرب پروژه‌ی ۸ میلیارد یورویی نابوکو را در دست اجرا دارد تا بتواند از وابستگی خود به نفت و گاز روسیه بکاهد. با تحقق این پروژه قرار است که گاز منطقه‌ی دریای خزر از طریق خط لوله‌ی نابوکو به اروپای مرکزی برسد.

یکی از چهره‌های شاخص پروژه‌ی نابوکو یوشکا فیشر، وزیر خارجه اسبق آلمان است که از جمله مسئولیت مشاورتی با شرکت‌های آلمانی RWE و OMV دارد. این دو شرکت از جمله اعضای کنسرسیوم نابوکو هستند. البته فعالیت فیشر در این عرصه خالی از حساسیت نیست، چرا که او به این ترتیب رقیبی گرهارد اشرودر، صدراعظم پیشین آلمان محسوب می‌شود که ریاست شورای سهامداران خط لوله‌ی «جریان شمالی» را برعهده دارد.

به اعتقاد وادیم گرومادین، کارشناس روسی در زمینه انرژی، در حالیکه احداث خط لوله‌ی «جریان شمالی» به زودی آغاز می‌شود، ممکن است که اروپاییان در درازمدت دست خالی بمانند، چرا که هنوز هم مشخص نیست که خط لوله‌ی نابوکو باید از چه طریق پر شود.

گرومادین از جمله یه این نکته اشاره می‌کند که کشورهای انرژی‌خیز آسیای مرکزی مانند ترکمنستان، چین را شریک شماره‌ی یک خود می‌دانند. به نظر این کارشناس روسی، اتحادیه اروپا چاره‌ای جز این نخواهد داشت که با ایران به مذاکره بنشید، چه به عنوان کشور صادرکننده و چه به عنوان کشوری ترانزیت.

نقش ایران در بازی نفت و گاز

ایران که از لحاظ منابع نفت و گاز در رتبه دوم جهان قرار دارد، روز به روز نقش مهمتر‌ی در این مسابقه‌ی انرژی ایفا می‌کند. چندی پیش بود که ایران و روسیه بر سر تولید گاز در حوزه‌ی عظیم پارس جنوبی به توافق‌هایی رسیدند و قرار است که با احداث خط لوله‌ای دو کشور پاکستان و هند از گاز پارس جنوبی بهرمند شوند.

این مورد به خوبی نشان می‌هد که شرکت‌هایی چون گازپروم و ولک اویل که غول‌های انرژی‌رسانی محسوب می‌شوند، دیگر نگاه خود را تنها به غرب معطوف نمی‌کنند. این خط لوله‌ها برای روسیه به رگ‌هایی می‌مانند که حیات این کشور را تضمین می‌کنند.

طبق گزارش بانک جهانی یک چهارم تولید ناخالص داخلی روسیه از طریق فروش مواد خام تامین می‌گردد. شرکت عظیم گازپروم نیز به تنهایی تامین‌کننده‌ی ۲۵ درصد از بودجه‌ی کشور است. از این رو جای تعجب نیست که روسیه پا به میدان نبرد بر سر منابع واقع در قطب شمال گذاشته و با به اهتزاز درآوردن پرچم خود در بخش‌هایی از قطب، در کمین استفاده از منابعی که در ۴ هزار متری عمق دریا نهفته‌اند، نشسته است.

یکی دیگر از برگ‌های روسیه در این رقابت‌ها، توافق‌هایی که میان این کشور و ترکیه حاصل شده است. ولادیمیر پوتین، نخست وزیر روسیه و رجب طیب اردوغان به تازگی گفت‌وگوهایی انجام داده و به توافق رسیده‌اند که کار احداث خط لوله‌ی «جریان جنوبی» را با سرعتی بیشتر پیش ببرند.

شرکت روسی گازپروم قصد دارد از طریق خط لوله‌ی مزبور، گاز آسیای مرکزی را از طریق ترکیه به غرب و جنوب اروپا صادر کند.

روسیه با این پروژه نه تنها رقیبی برای ناباکو وارد عرصه کرده، بلکه می‌تواند به راحتی از کشور اوکرایین چشم بپوشد که از لحاظ ترانزیت برای گاز روسیه نقش مهمی بازی می‌کرده، اما از لحاظ سیاسی مسئله‌ساز بوده است. البته به عقیده‌ی یکی از کارشناسان نکته‌ای هنوز هم روشن نیست و آن اینکه آیا نفت موجود در آسیای مرکزی برای پر کردن این هر دو خط لوله کافی است یا نه.

SA/RN