زمانی که دولت حسنی مبارک در مصر سقوط کرد، رییس جمهور آمریکا، باراک اوباما، از لحظه‌ای تاریخی سخن گفت و این واقعه را با درهم‌شکستن دیوار برلین مقایسه کرد. اما سقوط مبارک در ادامه حرکات اعتراضی تونس بوقوع پیوست و سرآغاز سلسله امواج اعتراضی در دیگر کشورهای عربی بود، بی‌آنکه روشن باشد تحولات حاصل از این حرکت‌ها چه نتیجه‌ای می‌تواند برای سیاست خارجی آمریکا داشته باشد.

از نظر یک تحلیل‌گر خبرگزاری آلمان، از نطق اوباما پس از سرنگونی مبارک هنوز نمی‌شد حدس زد که تحولات پیاپی در جهان عرب می‌تواند برای آمریکا مشکل‌زا باشد. اوباما ناظر آن است که ساختار امنیتی‌ای که در طول سال‌ها در منطقه خاورمیانه و خاور نزدیک بوجود آورده، ثبات خود را تنها در عرض چند هفته از دست می‌دهد. سیاستمداران آمریکایی از خود می‌پرسند که آیا کشورهایی چون مصر، اردن یا یمن می‌توانند به عنوان ستون‌های استراتژی آنها در برابر زلزله‌ سیاسی موجود دوام آورند؟

بحرین به عنوان پایگاه مهم آمریکایی‌ها در منطقه

تحول سیاسی در بحرین ممکن است موجب شود که حکومت کنونی این کشور که طرفدار آمریکاست از قدرت کنار گذاشته شود. این نگرانی برای دولت آمریکا وجود دارد که در بحرین حکومتی سر کار بیاید که چندان روی خوش به آمریکا نشان ندهد.

این کشور کوچک پایگاه پنجمین ناوگان دریایی آمریکاست. حدود سه هزار وابسته نظامی در این کشور مستقرند. آنها ۳۰ کشتی و ۳۰ هزار دریانورد را هدایت می‌کنند که در خلیج فارس و دریای سرخ پاس می‌دهند.

بحرین از این نظر برای آمریکا بسیار مهم است. عربستان سعودی هم که متحد و مهم‌ترین صادرکننده نفت برای آمریکاست از بحرین فاصله چندانی ندارد. عربستان سعودی خشنود است که از حفاظت دریانوردان سود می‌برد بی‌آنکه آنان را در خاک خود مستقر کرده باشد.

الیوت آبرامس از موسسه بررسی روابط بین‌الملل در واشنگتن می‌گوید که ایران از بودن این پایگاه ناخشنوداست و هدف طبیعی‌اش این است که ناوگان پنجم دریایی آمریکا را از بحرین بیرون براند.

امید اوباما به ثبات

اوباما در مورد بحرین نیز همانند مصر، موضعی دوگانه دارد: او به عنوان برنده جایزه صلح نوبل امیدوار است در بحرین نظامی دمکراتیک برقرار شود، اما به عنوان سیاستمدار واقع‌گرا خواستار ثبات در این کشور است. این سیاست از سوی رسانه‌های آمریکا مورد انتقاد قرار گرفته، از جمله "لس آنجلس تایمز" می‌نویسد: «ساده نیست، هم طرفدار دمکراسی بود و هم از رژیم سلطنتی حمایت کرد.»

اوباما نخست در برابر خشونتی که دولت بحرین علیه معترضان اعمال می‌کرد سکوت کرد تا سرانجام از حامد بن عیسی آل خلیفه، پادشاه بحرین، خواست متعادل رفتار کند و دست به انجام اصلاحات بزند. احتمال دارد که این موضع‌گیری‌برای اوباما نامطبوع بوده باشد، چون درست دو ماه پیش وزیر امور خارجه آمریکا، هیلاری کلینتون، در دیدار از بحرین، از این کشور به عنوان سرمشق در منطقه و اینکه تلاش می‌کند رفتاری دمکراتیک داشته باشد، نام برده بود.

«نبود یک استراتژی کلی»

"نیوزویک" در آخرین شماره خود می‌نویسد، تحولات تونس و مصر نشان داد که اوباما فاقد «هرگونه شکلی از استراتژی کلی» است. این نشریه از مشکل اوباما برای آنکه راهی میان سیاست واقعی و آرمان‌های خود بیابد به عنوان «شکست عظیم سیاست خارجی آمریکا» یاد می‌کند.

واقعیت این است که آمریکا با یک مشکل و دو مشکل مواجه نیست. این روزها دولت اوباما باید به پرسش‌های بسیاری در باره منطقه خاورمیانه و خاور نزدیک پاسخ دهد: اگر دولت یمن سرنگون شود، با مبارزه پنهان علیه القاعده در آنجا چه باید کرد؟ چه موضعی باید در برابر تظاهرات اعتراضی در ایران یا لیبی گرفت؟

آرون دیوید میلر، کارشناس مسائل خاورمیانه که تاکنون مشاور چند تن از وزرای امور خارجه آمریکا بوده، در مورد سیاستی که دولت آمریکا می‌تواند اتخاذ کند می‌گوید: «واقعیت این است که ما به بن‌بست رسیده‌ایم.»

KG/DK