رستم قاسمی وزیر نفت ایران به خبرگزاری دانشجویان (ایسنا) گفته است که جمهوری اسلامی در حال مذاکره با کشور مصر برای فروش نفت است. وزیر نفت مصر نیز به روزنامه الاهرام گفته است که هیچ مانعی برای واردات نفت خام ایران به مصر وجود ندارد.

این در حالی است که روابط دیپلماتیک دو کشور از سال ۱۹۷۹، زمستان ۱۳۵۷ پس از اینکه کشور مصر به محمدرضا شاه اجازه ورود به این کشور را داد، قطع شده است.

شهریور ماه امسال در جریان برگزاری اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد در تهران، رئیس جمهوری مصر برای اولین بار به ایران سفر کرد. هرچند سخنان محمد مرسی در این سفر کاملا خلاف سیاست‌های خارجی جمهوری اسلامی حداقل در مورد سوریه بود اما بسیاری از ناظران، صرف انجام این سفر را نشانه‌ای مثبت در جهت بهبود روابط دو کشور ارزیابی کردند.

اکنون در شرایطی که صادرات نفت ایران به یک سوم کاهش یافته است (از ۱۰ میلیارد دلار در ژوئیه ۲۰۱۱ به ۳ میلیارد دلار در ژوئیه ۲۰۱۲) صحبت از فروش نفت به مصر به میان آمده است.

آیا این اولین قدم برای شروع یک رابطه عادی دیپلماتیک بین دو کشور است؟ امیر طاهری روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل مصر معتقد است که خرید نفت ایران از سوی مصر ربطی به مسا‌ئل سیاسی ندارد. او به دویچه‌وله می‌گوید: «هیچ اشکال سیاسی و دیپلماتیکی در خرید نفت از ایران نیست به خصوص که در حال حاضر جمهوری اسلامی برای مقابله با تحریم‌های اروپا تخفیف‌های قابل ملاحظه‌ای در قیمت نفتش می‌دهد بنابراین مصر که می‌دانید واردکننده بزرگ نفت هست چون تولید داخلی خودش اندک است از قیمت‌های جذابی که جمهوری اسلامی عرضه می‌کند استفاده خواهد کرد ولی این به مسائل سیاسی مربوط نخواهد بود».

طاهری اما تاکید می‌کند که اگر قرارداد نفتی بین ایران و مصر بسته شود، در هر صورت روابط دو طرف را تلطیف خواهد کرد.

دولت سنی مصر از جمهوری اسلامی چه خواهد خواست؟

امیر طاهری معتقد است از آنجا که دولت جدید مصر، دولتی نشأت گرفته از اخوان‌المسلمین است و عقاید سنی و ضدشیعی دارد، بنابراین محمد مرسی ناچار است برای حفظ پایگاه خود، سیاست ضد شیعی اخوان‌المسلمین را حفظ کند.
 
همین پایگاه ضد شیعی دولت مصر از نظر آقای طاهری موانعی را بر سر راه بهبود روابط با ایران پدید می‌آورد. این روزنا‌مه‌نگار در توضیح برخی از این موانع چنین می‌گوید: «مثلاً بدون تردید دولت مصر از جمهوری اسلامی خواهد خواست که اجازه بدهد سنی‌ها در تهران یک مسجد داشته باشند یا مسجدی را که سنی‌ها در مشهد داشتند و آتش زده شد، بتوانند دوباره بسازند. بعد از جمهوری اسلامی خواهند خواست که اسم قاتل انورسادات را از روی خیابانی که ساختمان سفارت مصر در تهران در آن واقع شده، بردارد. یا اینکه آیا جمهوری اسلامی حاضر است که اجازه بدهد  به خواست مصر، مثلاً حمله به خلفای راشدین قطع شود؟ به ابوبکر، عمر، عثمان و...».

البته غیر از مسائل ایدئولوژیک، اختلافات دیگری هم بین ایران و مصر وجود دارد از جمله بحران سوریه. محمد مرسی رئيس جمهوری مصر در سخنرانی‌ای که در تهران و در افتتاحیه اجلاس غیرمتعهدها داشت، به صراحت خواستار سرنگونی رژیم بشار اسد شد و این نقطه مقابل سیاست جمهوری اسلامی در قبال سوریه است.

مسئله فلسطین نیز مورد اختلاف دیگری بین ایران و مصر است. به رغم روی کار آمدن یک دولت اسلامگرا در مصر، حداقل می‌توان گفت که این دو کشور در نوع دید و رویکردشان به مسئله فلسطین و اسرائیل حتی از این به بعد نیز اختلافات عمیقی خواهند داشت.  

همه اینها موانعی هستند که به عقیده‌ امیر طاهری چشم‌انداز روابط ایران و مصر را حداقل در آینده نزدیک خوش‌بینانه رقم نمی‌زنند.

روابط اقتصادی ایران و مصر

عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس ایران گفته است که هنوز ۶۰ درصد بودجه کشور به نفت وابسته است. به گزارش خبرگزاری فارس غلامرضا اسداللهی همچنین تاکید کرده که صادرات نفت ایران به یک سوم کاهش یافته و به همین دلیل در تخصیص بودجه مشکلات زیادی وجود دارد.

آیا فروش نفت ایران به مصر در صورت عملی شدن می‌تواند تا حدودی این کاهش بودجه را جبران کند؟

جمشید اسدی استاد اقتصاد در دانشگاه پاریس می‌گوید مطمئن نیست که این اتفاق بیفتد. وی به دویچه‌وله می‌گوید: «سه مسئله در این میان وجود دارد: یکی تحریم بانکی ایران، اگر مصر نفت ایران را بخرد چگونه می‌خواهد پول آن را پرداخت کند و این درست همان مشکلی است که با هند هم وجود داشت و در نهایت ایران مجبور شد به جای پول، کالا از هند بگیرد».

آقای اسدی دومین مشکل بر سر راه مفید بودن معامله نفتی ایران و مصر را بحران اقتصادی مصر می‌داند و معتقد است از آنجا که این کشور خود تازه آرامش گرفته و با مشکلات عدیده اقتصادی روبروست، قدرت خرید بالایی برای نفت ایران ندارد تا بتواند تاثیر چشمگیری بر اقتصاد ایران بگذارد.

سومین مشکل از دید جمشید اسدی این است که کاهش درآمد نفتی ایران تنها به دلیل فروش پایین نیست. او می‌گوید: «الان تولید نفت ایران هم پایین آمده و این به این دلیل است که چاه‌های قدیمی بازیافت نشده و چاه‌های جدید هم به کار نیفتاده‌اند چون متخصص و کارشناس نیست. به همین دلیل حتی در صورت بالا رفتن فروش، باز هم از درآمد حاصل از نفت خیلی تغییر نخواهد کرد».

به گزارش خبرگزاری‌ها نفت‌کش‌های انباشته از نفت ایران روی آبهای آزاد سرگردان و منتظر خریدار هستند. ایران نفت خود را با تخفیف عرضه می‌کند. به گفته کارشناسان، اقتصاد ایران در حال سقوط است و همین ممکن است که برخی از معیارهای جمهوری اسلامی را دگرگون کند. پرسش همچنان باقی است: آیا مصر می‌تواند برای اقتصاد ایران نقش ناجی را ایفا کند؟