تهران و مسکو این روزها بر سر خودداری روسیه از تحویل سیستم دفاع هوایی اس۳۰۰ با یکدیگر در مناقشه‌اند. مسکو می‌گوید، موشک‌های اس ۳۰۰ در چارچوب تحریم‌های شورای امنیت است، اما ایران نظر دیگری دارد و می‌گوید، سامانه اس۳۰۰ پدافندی است و قطعنامه ۱۹۲۹ شامل آن نمی‌شود.

بار نخست نیکلای ماکاروف، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح روسیه، از عدم تحویل سامانه اس۳۰۰ به ایران خبر داد و گفت، تصمیم گرفته شده که سیستم اس‌۳۰۰ به ایران تحویل داده نشود، چون این سیستم قطعا در چارچوب تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل است.

پس از وزیر دفاع روسیه، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه نیز از عدم تحویل اس ۳۰۰ به ایران دفاع کرد و گفت، تصمیم مسکو برای عرضه نکردن سیستم‌های دفاع موشکی اس۳۰۰ به ایران مطابق قطعنامه شورای امنیت است.

اظهارات مقام‌های روسیه با واکنش تند احمد وحیدی، وزیر دفاع ایران، مواجه شد. او تصمیم روس‌ها را «یک آبروریزی بزرگ» برای آنهایی نامید که به ادعای وی «نشان دادند نمی‌توانند استقلال خود را برای یک مسئله ساده داشته باشند».

رامین مهمان‌پرست، سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز به تصمیم مسکو واکنش نشان داد. او گفت: «این سامانه پدافندی است و قطعنامه ۱۹۲۹ شامل آن نمی‌شود.» وی افزود: «ما با روس‌ها درباره خرید این سامانه قرارداد منعقد کرده‌ایم که بر اساس آن تعهدات و حقوق دو طرف نیز مشخص است، ضمن این که این قرارداد چند سال قبل از آن قطعنامه امضاء‌ شده است.»

روسیه باید خسارت بپردازد

قرارداد تحویل سیستم‌های اس ۳۰۰ به ایران در ماه دسامبر ۲۰۰۵ امضا شد، اما اجرای آن پس از سفر مصطفی محمد نجار‎، وزیر دفاع وقت ایران، به مسکو در سال ۲۰۰۸ آغاز شد. اما از همان زمان روسیه از سوی آمریکا و اسرائیل برای عدم تحویل این موشک‌ها به ایران زیر فشار قرار گرفت. مبلغ قرارداد ۸۰۰ میلیون دلار است و روسیه در صورت فسخ آن، علاوه بر اصل مبلغ، باید حدود ۴۰۰ میلیون دلار نیز به عنوان غرامت بپردازد.

فرمان هفته‌ی گذشته مدودف تنها شامل لغو تحویل اس ۳۰۰ به ایران نبود. براساس دستور مدودف، صادرات تانک، زرهپوش رزمی، ضد هوایی از نوع سنگین، بالگردها و ناوهای جنگی نیز به ایران ممنوع شده است. همچنین سرمایه‌گذاری‌های ایران در فعالیت‌های بازرگانی مواد حساس هسته‌ای در روسیه ممنوع ‌شده و شماری از مقام‌ها و کارشناسان ایرانی به دلیل ارتباط با فعالیت‌های هسته‌ای یا موشکی ایران اجازه ورود به ایران ندارند.

رسانه‌های روسیه نوشته‌اند، با این محدودیت‌ها سالانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار از خریدهای نظامی ایران از روسیه کاسته خواهد شد. به این ترتیب مناسبات میان مسکو و تهران که تا یک سال پیش «خوب و دوستانه» توصیف می‌شد، در فاصله‌ی یک سال به سردی گرائیده است.

عوامل موثر در سردی روابط

تحلیلگران می‌گویند، دو عامل در سردی روابط مسکو و تهران نقش دارد، اما عامل اصلی تغییراتی است که در راهبردهای سیاست خارجی روسیه به وجود آمده است. براساس گزارش‌های منتشر شده، روسیه قصد دارد از راه‌های گوناگون روابط خود را با غرب گسترش دهد. چنین رویکردی در وهله‌ی نخست شامل آمریکا و سپس کشورهای اروپایی مثل آلمان، فرانسه، ایتالیا و اسپانیا می‌شود.

ایالات متحده آمریکا و روسیه از دو کشور سابقا دشمن در حال تبدیل شدن به دو کشور شریک در بسیاری حوزه‌های بین‌المللی هستند. این روند پس از امضای قرارداد کاهش جنگ‌افزارهای اتمی میان مسکو و واشنگتن تشدید شده است. با تغییر راهبردهای سیاست خارجی روسیه و نزدیک‌تر شدن آن به غرب، روابط مسکو با تهران نمی‌توانست به سیاق پیشین ادامه پیدا کند. نمود این تغییر پیش از هر چیز در مواضع یک سال اخیر مقام‌های روسیه به ویژه دمیتری مدودف در خصوص برنامه‌ی اتمی ایران قابل مشاهده بود.

علاوه بر این، برخی تحلیلگران شعارهای ضد روسی ایرانیان در جریان اعتراض‌های خیابانی سال گذشته را در تغییر رفتار مسکو در برابر تهران بی‌تاثیر نمی‌دانند. به نظر این تحلیلگران، شعارهای ضد روسی شهروندان تهرانی بازخورد حمایت‌های بی‌دریغ مسکو از مواضع تهران، به‌ویژه بی‌توجهی مسکو به اعتراض‌های میلیون‌ها ایرانی به نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ بود.

درست در بحبوبه اعتراض‌های خیابانی به نتایج انتخابات ریاست جمهوری در تابستان سال گذشته، محمود احمدی‌نژاد به روسیه سفر کرد و مورد استقبال گرم دمیتری مدودف قرار گرفت. در جریان این دیدار، رئیس جمهور روسیه انتخاب مجدد احمدی‌نژاد را به وی تبریک گفت.

«گامی در راه آغاز جنگی دیگر»

واکنش‌ها در ایران به خودداری از تحویل سیستم اس ۳۰۰ تنها به مقام‌های دولتی ایران خلاصه نمی‌شود. برخی محافل سیاسی و نیز رسانه‌های ایران روسیه را متهم می‌کنند که با این کار خود به احتمال وقوع جنگی دیگر در منطقه کمک کرده است.

وبسایت خبری «عصر ایران» که به اصول‌گریان نزدیک است، چند روز پیش نوشت: «بسیاری از تحلیلگران روسی و مقامات این کشور می‌گفتند که مسکو اتفاقا به خاطر جلوگیری از بروز جنگ در خاورمیانه این موشک‌ها را حتما به ایران خواهد داد تا اگر اسراییل یا آمریکا یا هر طرف دیگری را سودای حمله به ایران باشد، این سیستم دفاع ضد هوایی با برقراری نوعی موازنه در محاسبات طرفهای مهاجم تاثیرگذار باشد و فکر حمله از سرشان به در شود.»

وبسایت «عصر ایران» با توجه به همین تحلیل نتیجه گرفته است که روس‌ها باید بپذیرند: «با عدم ارسال این سامانه به ایران قدمی در راه آغاز جنگی ویرانگر در منطقه خاورمیانه برداشته‌اند».

علاوه بر این، در مجلس ایران نیز برای نخستین بار صدای متفاوت دیگری در برابر روسیه شنیده شد: بهار گذشته وقتی رئیس جمهور روسیه برای نخستین بار از خطر برنامه اتمی ایران و احتمال تصویب تحریم‌ها در شورای امنیت سخن گفت، در مجلس ایران برخی نمایندگان سخن از این گفتند که ایران باید از مسلمانان چچن حمایت کند، زیرا آنها در آنجا زیر فشار هستد!

MM/BB