دهمین دور انتخابات ریاست جمهوری در ایران در روزهای پایانی بهار ۱۳۸۸ شرایطی را رقم زد که فضای سیاسی ایران پس از گذشت سه سال همچنان متاثر از آن است. اعلام پیروزی محمود احمدی‌نژاد در آن انتخابات اعتراض گسترده شهروندان ایران را در پی داشت که بارها دست به تظاهرات در خیابان‌های شهرهای گوناگون زدند.

سرکوب حرکت‌های اعتراضی شهروندان و پافشاری میرحسین موسوی و مهدی کروبی، از کاندیداهای معترض به نتایج انتخابات، در عدم پذیرش نتیجه اعلام شده با ادامه اعتراضات مردمی و خشونت نیروهای نظامی و امنیتی وارد مرحله‌ی دیگری شد.

روز دهم ژوئن (۲۱ خرداد) جمعی از فعالان سیاسی از طیف‌های مختلف با برپایی مراسمی در شهر کلن یاد عزت‌الله سحابی، هاله سحابی، هدی صابر و دیگر قربانیان اعتراض‌های اخیر را  در آلمان گرامی داشتند.

"پایان دادن به جنگ سکولارها و مذهبی‌ها"

در بخش اول این مراسم تقی رحمانی، عضو شورای فعالان ملی مذهبی و از مشاوران مهدی کروبی در زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸، در سخنرانی‌ای با عنوان "تنوع تفکر، اشتراک راهبرد" به بررسی شرایط کنونی "جنبش سبز" پرداخت.

او گفت دوره‌ای جدید آغاز شده و اگر گروه‌های سیاسی می‌خواهند تجربه تلخ گذشته را تکرار نکنند باید روی حداقل‌هایی با هم به توافق برسند. رحمانی افزود: «لازم نیست در این جنبش من رهبر باشم، لازم است که در جنبش آینده من به حداقلی برسم که فرزند من اگر بزرگ شد دیدبان حقوق بشر به وی جایزه ندهد (بلکه) فلان مرکز علمی و فن آوری به او جایزه بدهد. این فاز سیاسی است که ما به آن احتیاج داریم و سیاسیون ما باید آن را درک بکنند. وگرنه آزادی در ایران همچنان دور از دسترس خواهد بود.»

تقی رحمانی ابراز امیدواری کرد که مذهبی‌ها و غیرمذهبی‌ها به "جنگ میان سکولاریسم و مذهب" خاتمه بدهند و به "آزادی و دموکراسی" بپردازند و از فرصت به دست آمده برای "کوبیدن میخ آزادی در جامعه ایران" بهره ببرند.

جنبش مطالبه محور

در بخش دوم مراسم فرزانه عظیمی، مسئول هماهنگی هیأت اجرایی و سیاسی اتحاد جمهوریخواهان ایران، زیر عنوان "جنبش سبز، جنبش مطالباتی جدید" سخن گفت. وی با اشاره به حوادث پس از انتخابات ۱۳۸۸ تصریح کرد که شهروندان در ابتدا با شعار "رأی من کو" یک مطالبه مدنی را طرح کردند و پس از سرکوب‌ها نیز خواستار قانونگرایی و محاکمه عاملان کشتار‌ها شدند که یک مطالبه دیگر این جنبش بود.

این فعال سیاسی گفت که یکی دیگر از جنبه‌های "مطالبه‌محوری" این جنبش "تکثرگرایی" بود. وی با اشاره به حضور اقشار و دیدگاه‌های مختلف که حتی برخی از آن‌ها در انتخابات شرکت نکرده بودند در تظاهرات اعتراضی پس از انتخابات برای اعتراض به خوانده نشدن آرای شهروندان افزود: «این یگ گام به پیش بود که دیوارهای میان گروه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی از بین برود و دشمنی سیاسی به رقابت سیاسی تغییر کند.»

تقابل فقه تکلیف محور و حق محور

حجة‌الاسلام حسن فرشتیان، از شاگردان آیت‌الله منتظری و آیت‌الله یوسف صانعی و دارای درجه دکترای حقوق از فرانسه، درباره‌ی "روحانیت و جنبش مدنی" سخن گفت.

او همراه با طرح این سؤال که چرا روحانیت با جنبش سبز همراهی نکرد، گفت: «گاهی توقع ما در عصر کنونی از روحانیت توقعی است که متعلق به یک قرن پیش است. با پیشرفت علوم و به خصوص علوم انسانی که در قالب‌های جدید مطرح شدند، انحصار این اندیشه‌ها از حوزه‌ی روحانیت خارج شد. در پی این اتفاق روحانیت دیگر مرجع اصلی برای جامعه نبود.»

آقای فرشتیان همچنین با اشاره به اینکه هر جنبش اجتماعی، رفرنس‌های خود را با توجه به همگرایی میان خواسته‌های خود و دیدگاه گروه‌های مرجع می‌یابد افزود: «در طول یکی دو قرن اخیر خواسته‌های جنبش‌های مدنی ایران یا با خواسته‌های روحانیت هماهنگ است، یا در ضدیت با آن‌ها قرار دارد و یا یک حالت میانه دارد که می‌تواند به رنگ خواسته‌های آن‌ها دربیاید و یا درنیاید.»

وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه "خواسته جنبش سبز" با "رای من کو؟" آغاز می‌شود که از جهت فقهی دچار مشکل اساسی است، گفت: «مشکل این است که ما با فقهی مواجه هستیم که فقه تکلیف‌محوری است. یعنی (بر اساس این فقه) تکلیف شرعی شما است که رای بدهید و وقتی که رای دادید، دیگر سوال رای من کو بی‌معنی است. دیگران هم تصمیم خود را می‌گیرند و چون حاکم عادلی بر کشور حاکم است، آنچه که به خیر و صلاح شما است را انجام خواهد داد.»

به باور آقای فرشتیان گفتمان دیگری نیز در فقه وجود دارد که بر پایه "حق‌محوری" است: «در اینجا نقش منتظری به عنوان فقیهی که برای اولین بار رساله حقوق می‌نویسد، مطرح می‌شود. یعنی اینجا فقه او، فقه حق‌محوری و حقوق‌محوری است. و این گفتمان در برابر فقه تکلیف‌محوری قرار می‌گیرد.»

حجة‌الاسلام فرشتیان تصریح کرد که در شرایط حاضر اگر روحانیت می‌خواهد همچنان در عرصه اجتماعی حضور یابد و نقشی در آینده ایران ایفا کند باید به خواسته‌های مردم توجه داشته باشد.

انتقادهای اخلاقی به جنبش

خدیجه مقدم، فعال حقوق زنان و از بنیان‌گذاران کمپین یک میلیون امضا و مادران صلح، از دیگر سخنرانان این مراسم بود. خانم مقدم در سخنرانی خود با عنوان "حقوق بشر و اخلاق" نظراتی انتقادی را نسبت به عملکرد برخی جریانات سیاسی مطرح کرد.

وی به بی‌توجهی یا کم توجهی دو نسخه "منشور جنبش سبز" به حقوق دگرباشان، اقلیت‌های قومی و مسئله محیط زیست اشاره کرد و از فعالان مدنی و سیاسی انتقاد کرد که همچنان از شکست تابوهایی که ناقض حقوق بشر هستند واهمه دارند.

در بخش دیگری از این مراسم عمار ملکی، دانشجوی دکترای سیاست‌گذاری مقایسه‌ای در دانشگاه تیلبرگ هلند، به تشریح "خط مصدقی‌های جنبش سبز" پرداخت.

ملکی در بررسی خود از نیروهای حاضر در جنبش سبز به سه گروه اشاره کرد: "استمرار‌طلبان" که خواهان اصلاح نظام و در عین حال حفظ آن به هر نحوی هستند، "احقاق‌طلبان" که خواستار تحقق حقوق مدنی شهروندان‌اند و حفظ و سرنگونی نظام برایشان اهمیت ویژه‌ای ندارد و "اسقاط‌ طلبان" که به چیزی کمتر از سرنگونی نظام به هر شکل و شیوه‌ای رضایت نمی‌دهند. عمار ملکی در ادامه به بررسی مشخصات این سه گروه و دیدگاه آن‌ها نسبت به جنبش سبز پرداخت.

حضور گروه‌های مختلف در مراسم سالگرد

حضور فعالان مدنی و اعضای گروه‌های سیاسی از طیف‌های گوناگون از نکات جالب توجه این مراسم بود. بسیاری از شرکت کنندگان در این مراسم  نیز در جریان سخنرانی‌ خود به اهمیت این موضوع پرداختند.

بیژن حکمت، دبیر شورای عالی سازمان جمهوری‌خواهان ایران، در سخنرانی خود به موضوع "جنبش سبز و همگرایی نیرو‌ها" پرداخت. همچنین بهروز خلیق، مسئول هیأت سیاسی سازمان فدائیان خلق ایران (اکثریت)، درباره‌ی "جنبش سبز و ریزش دیوار بی‌اعتمادی" میان نیروهای مختلف سیاسی فعال در این حرکت اعتراضی سخن گفت.

علی مزروعی، عضو جبهه مشارکت ایران و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و نماینده اصلاح‌طلب مجلس ششم نیز درباره‌ی "جنبش سبز و افق پیشرو" سخنرانی کرد. وی پیش از آن با اشاره به تکثر دیدگاه‌ها در این مراسم ابراز امیدواری کرد که این نقطه شروعی برای همگرایی بیشتر نیروهای سیاسی باشد.

محمد صادقی، عضو شورای سیاست‌گذاری ادوار تحکیم وحدت، دیگر سخنران این مراسم بود که به موضوع "جنبش سبز، ظهور یک هویت جدید" پرداخت. متن سخنرانی نوشابه امیری، روزنامه‌نگار ساکن پاریس، نیز با عنوان "جنبش سبز ورای سحابی‌ها" قرائت شد.

اردشیر امیرارجمند، حسن یوسفی اشکوری، حمزه غالبی، سراج‌الدین میردامادی، ابراهیم نبوی، مهدی جامی، رضا علیجانی و مهدی فتا‌پور از شرکت‌کنندگان این مراسم بودند.

همچنین تعدادی از اعضا و هواداران جریان‌های مختلف سیاسی از جمله اتحاد جمهوری‌خواهان ایران، جبهه مشارکت، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، فعالان ملی مذهبی، نهضت آزادی، جمعی از روزنامه‌نگاران منتقد حکومت و فعالان دانشجویی عضو ادوار تحکیم وحدت نیز از کشورهای مختلف به کلن آلمان آمده بودند.

در بخش پایانی مراسم گرامیداشت سومین سالگرد آغاز جنبش سبز، فیلم "روزهای سبز" با حضور کارگردان فیلم، حنا مخملباف، نمایش داده شد. این فیلم به بخشی از اتفاقات پیش و پس از انتخابات ایران می‌پردازد.