مهاجرت بی‌بازگشت نخبگان از ایران و "بی‌خیالی" مسئولان
۱۴۰۲ آبان ۲۲, دوشنبه
سالانه هزاران دانشجو، کادر درمانی و نیروی کار ماهر ایران را ترک می‌کنند. بخش بزرگی دیگر به وطن خود بازنمی‌گردند. کارشناسان فرار این سرمایه را جبران‌ناپذیر می‌دانند اما مسئولان جمهوری اسلامی آنرا "خطری" تلقی نمی‌کنند.
دانشجویان، نخبگان و نیروی کار ماهر ایران وطن خود را به مقصد کشورهایی ترک می‌کنند که در آنجا فرصت‌های بیشتری برای پیشرفت دارندعکس: IRNA
تبلیغات
رسانه‌های ایران تاکنون گزارش‌های متعددی درباره مهاجرت نیروی نخبه این کشور و افزایش مداوم آن در سال‌های اخیر منتشر کرده‌اند. بنا بر آمار مهاجرت ایرانی‌ها در دو سال اخیر نسبت به ۳۰ سال قبل، دو برابر شده است. گروه مهاجران از متخصصان و نخبگان فراتر رفته و کارگران ماهر و دانش‌آموزان را نیز در بر گرفته است. این روند می‌تواند پیامدهای اقتصادی جدی داشته باشد.
روزنامه هم‌میهن در گزارشی که روز دوشنبه ۲۲ آبان منتشر کرد، نوشت که جمعیت ایرانیان مهاجر در دنیا در مجموع دو میلیون و ۶۲ هزار نفر برآورد شده است.
نهادهای مختلف جمهوری اسلامی اما آمارهای متفاوت و بالاتری از شمار ایرانیان مهاجرت‌کرده به دست می‌دهند. برای مثال، دبیرخانه شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشورِ، وابسته به وزارت امور خارجه، سال ۱۴۰۰ اعلام کرده بود که در کل چهار میلیون و ۳۷ هزار و ۲۵۸ ایرانی در خارج از کشور هستند.
بنا بر گزارش هم‌میهن بیشترین کشوری که در سال ۱۴۰۱ ایرانیان را در خود جای داده، امارات متحده عربی است.
بر أساس داده‌های آمار سالنامه مهاجرتی ایران در ۲۰۱۸ شمار ایرانیان مهاجر در امارات به ۴۵۴ هزار نفر رسیده است. ۳۹۸ هزار ایرانی (۹۲۹۵ نفر از آنها دانشجو) ساکن آمریکا بوده‌اند، ۲۱۳ هزار نفر (از آنها ۷۸۵۴ دانشجو) مقیم کانادا، ۲۰۳ هزار نفر (۹۳۱۹ نفر از آنها دانشجو) ساکن آلمان، ۱۵۵ هزار نفر (۸۸۷۶ از آنها دانشجو) ساکن ترکیه و در رده‌های بعدی بریتانیا با ۸۳ هزار، سوئد با ۸۱ هزار، استرالیا با ۷۸ هزار، اسرائیل با ۵۱ هزار و کویت با ۴۶ هزار تبعه ایرانی قرار دارند.
شهروندان ایرانی وطن خود را اغلب به مقصد کشورهایی ترک کرده‌اند که در آنها امکان آموزش، پیشرفت و زندگی آسوده‌تری در انتظارشان باشد. در سال ۲۰۱۰ جمعیت دانشجویان مهاجر ایرانی در خارج از کشور ۴۴۵۲۳ نفر برآورد شده که در سال ۲۰۲۰ به ۶۶۷۰۱ نفر رسیده است. از این تعداد تنها ۲۰۰۳ نفر پس از تمام شدن تحصیلات‌شان به ایران بازگشته‌اند.
تصمیم به بازگشت کمرنگتر شده است
هم‌مهین با استناد به آمار سالنامه مهاجرتی ایران در سال ۱۴۰۱ نوشته است که "تصمیم به بازگشت در میان مهاجران ایرانی بسیار کمرنگتر از گذشته شده است. به نظر میرسد این موضوع به شرایط سال‌های مختلف بستگی داشته باشد."
بر اساس آخرین پیمایش در سال ۱۴۰۱ انجام شده، تصمیم عدم بازگشت قطعی به ۶۲درصد رسیده و در مقابل تصمیم بازگشت قطعی تنها به ۱۴درصد مهاجران محدود بوده است. ۲۴ درصد نیز تصمیم مشخصی نداشته‌اند.
گزارش می‌گوید نگاهی به آمار سال۹۶ یعنی در سال پس از امضای توافق هسته‌ای نشان می‌دهد که تصمیم عدم بازگشت قطعی ۱۰درصد و تصمیم به بازگشت قطعی ۴۲درصد بوده است.
بررسی‌های انجام‌شده در سال ۱۴۰۱نشان می‌دهد که حدود ۴۴ درصد دانشجویان و فارغ‌التحصیلان در ایران "میل بسیار زیادی به مهاجرت دارند". این تمایل در میان پزشکان و پرستاران نیز نسبتاً بالا است.
معاون علمی رئیسی: خطری ندارد
فعالین کسب‌وکار بخش مهم دیگری هستند که تمایل به مهاجرت دارند؛ ۴۲درصد کارآفرینان و مدیران ارشد و همچنین ۴۸درصد از مدیران میانی.
تمایل به مهاجرت در میان کارکنان کسب‌وکارها حدود ۵۰درصد است. تعداد کسانی که علاقه‌ای به مهاجرت ندارند، در میان فعالان کسب‌وکار، دانشجویان و بخش سلامت "بسیار کمتر" و تمایل "زیاد و بسیار زیاد" به مهاجرت نیز در این بخش‌ها بالا است.
اختصاصی از ایران؛ مهاجرت گسترده نیروی کار متخصص
07:12
This browser does not support the video element.
چنین آماری مایه نگرانی کارشناسان است. آنها می‌گویند این روند آسیب‌های غیرقابل جبرانی در همه عرصه‌های اقتصادی، بهداشتی، آموزش و توسعه به ایران می‌زند.
در سطح دولتی اما این نگرانی فاقد موضوعیت است. روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در گفت‌وگو با روزنامه دانشگاه شریف می‌گوید: «آمار مجموعه‌ها، افراد و شرکت‌های مهاجرت کننده در حال حاضر اصلاً خطرناک نیست». او این طور استدلال می‌کند: «مثلاً اگر تا سال‌های قبل ۱۰۰ نفر می رفتند، حالا ۲۰۰ نفر شده است؛ چند نفر متخصص داریم؟ مثلا دو هزار تا».
نکته مهم این که مقام‌های جمهوری اسلامی خود به علل مهاجرت اذعان می‌کنند. وب‌سایت "انتخاب" به نقل از دهقانی فیروزآبادی نوشته است که دلایل افزایش مهاجرت از جمله "وقایع سیاسی" سال گذشته و "امکانات خوبی" است که سایر کشورها در اختیار متخصصان ایرانی قرار می‌دهند.
معاون علمی رئیسی در عین حال تاکید کرده که "نباید بی خیال باشیم. باید اتفاقاً مراقب باشیم که این شیب زیاد نشود و روند آن کاهشی شود تا در آینده با مشکل جدی مواجه نشویم." او پیش‌بینی کرده که آمار مهاجرت "کاهش خواهد یافت و نشانه‌هایش هم ظاهر شده است"، اما نگفته در حالی که وضع اقتصادی و سیاسی ایران رو به وخامت است، این "نشانه"ها کی و کجا خود را بروز داده‌اند.
ریشه در ایران، موفق در آلمان
ایرانی‌ها زمانی بعنوان پزشکان ماهر و قالی‌فروشان زبردست در آلمان شهرت داشتند. پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ و در دهه ۱۹۸۰ موج مهاجران تحصیل‌کرده‌ی ایرانی وارد آلمان شدند. دست‌چینی از مهاجران موفقی که ریشه در ایران دارند.
عکس: DW/G. Schließ
نوبی طلایی یازده ساله بود که با خانوده‌اش به آلمان آمد. او در آکادمی مد برلین "Esmod" تحصیل کرد. با ارائه اولین کلکسیون و کشف استعدادش به سرعت تحت "برنامه حمایتی شورای مد آلمان" قرار گرفت و حالا هفته‌نامه معتبر اشپیگل در مورد این طراح ایرانی می‌نویسد: «نوبی طلایی نماینده جدید مد "Made in Germany" در دنیا است.
عکس: DW/G. Schließ
نوید کرمانی اندیشمند و شرق‌شناس مشهور از پدر و مادری ایرانی در شهر زیگن متولد شده و دوتابعیتی است. سخنرانی او در مجلس آلمان به مناسبت ۶۵ سالگی تدوین قانون اساسی این کشور تحسین فراوانی برانگیخت. کرمانی جوایز بسیاری دریافت کرده که "جایزه صلح انجمن نشر و کتاب آلمان" یکی از مهمترین آنهاست. مقاله‌ها و آثار کرمانی مرتب در نشریات آلمانی به چاپ می‌رسند.
عکس: DW/J. Kürten
انیسه امانی کمدین مشهور آلمان، متولد سال ۱۹۸۵ در تهران است. پدر او ادبیات و علوم انسانی در دانشگاه تهران تحصیل کرده و مادرش نیز پزشک بود. او رشته علوم قضایی را رها کرد تا ادبیات بخواند و یک سال هم به عنوان مهماندار هواپیما کار کرد. برنده جایزه بهترین کمدین سال ۲۰۱۵ آلمان در شو تلویزیونی اختصاصی خود بر ایرانی بودنش تاکید بسیار دارد و گاهی هم "سربه‌سر" پدر و مادر چپ‌گرایش می‌گذارد.
عکس: picture-alliance/dpa/Kaiser
امید نوری‌پور متولد ۱۹۷۵ در تهران است و در سال ۱۹۸۸ با خانواده‌اش به آلمان مهاجرت کرد. او در رشته‌های جامعه‌شناسی، فلسفه و اقتصاد تحصیل کرده و از سال ۱۹۹۶ به عضویت حزب سبزها درآمد. نوری‌پور از سپتامبر سال ۲۰۰۶ به جای یوشکا فیشر در لیست انتخاباتی سبزها به مجلس آلمان راه یافت.
عکس: picture-alliance/dpa
یاسمین طباطبایی متولد ۱۳۴۶ در تهران است که در پی انقلاب با خانواده به آلمان مهاجرت کرد. او خواننده، ترانه‌سرا و هنرپیشه‌ایست که تاکنون در ۴۴ فیلم سینمایی ایفای نقش کرده. به او سه جایزه سینمایی اهدا شده و در سال ۲۰۰۸ نیز اسکار دوبله را دریافت کرده است.
عکس: picture-alliance/dpa/C. Jaspersen
آلکساندر نوری در سال ۱۹۷۹ در شهر "بوکسته‌هوده" از پدری ایرانی و مادری آلمانی به دنیا آمد. او فوتبال را از سن ۶ سالگی در باشگاه‌های محلی تجربه کرد تا اینکه در سال ۱۹۹۴ در سن ۱۵ سالگی به تیم نوجوانان وردر برمن پیوست. او در لیگ دسته دوم آلمان توپ می‌زد و در تیم ملی نوجوانان آلمان نیز حضور داشت و بعنوان مربی ورددربرمن در بوندس لیگا نیز فعالیت کرده است.
عکس: picture-alliance/dpa/C. Jaspersen
گلینه عطایی در سال ۱۹۷۴ در تهران متولد شد و ۵ ساله بود که خانوده‌اش به آلمان مهاجرت کرد. گزارشگر ارشد شبکه اول تلویزیون آلمان تاکنون موفق به دریافت ۷ جایزه معتبر ژورنالیستی شده است. گلینه عطایی در سال ۲۰۱۴ به عنوان ژورنالیست برتر سال برگزیده شد.
عکس: picture-alliance/dpa/Daniel Bockwoldt
امیر روغنی یازده ساله بود که خانواده‌اش او را تنها به آلمان فرستادند. او در پرورشگاه زندگی کرد، درس خواند و حالا صاحب یکی از بزرگترین شرکت‌های تولید برق خورشیدی با فروش ۳۵ میلیون یورو در سال و ۱۵۴ کارمند است.
عکس: DW/H. Kermani
ایزابل شایانی از مادری آلمانی و پدری ایرانی که به عنوان پزشک در آلمان کار می‌کرد در سال ۱۹۶۷ در شهر اسن متولد شد. او تا سال ۲۰۱۵ گزارشگر ارشد شبکه اول تلویزیون آلمان در نیویورک بود. ایزابل شایانی از سال ۲۰۱۶ مسئول پروژه "WDRforyou" در شبکه سوم تلویزیون آلمان است.
عکس: picture-alliance/dpa/H. Ossinger
پدر نیما مواسات، مهندس و مادرش تکنسین رادیولوژی است. او متولد سال ۱۹۸۴ در شهر ووپرتال است. نیما مواسات در دانشگاه هاینریش هاینه دوسلدورف در رشته علوم قضایی تحصیل کرده و از سال ۲۰۰۹ به عنوان نماینده حزب چپ‌های آلمان به مجلس هفدهم این کشور راه یافت.
عکس: Imago/Metodi Popow
پگاه فریدونی متولد سال ۱۹۸۳ در تهران است که در برلین بزرگ شده. او در سال ۲۰۰۶ با ایفای نقش در فیلم تلویزیونی "ترکی برای افراد مبتدی" اولین جایزه خود را تصاحب کرد. پگاه فریدونی تاکنون در ۱۷ سریال تلویزیونی، ۱۱ فیلم تلویزیونی و ۷ فیلم سینمایی ایفای نقش کرده و همچنین در دو فیلم نیز گویندگی کرده است.
عکس: picture-alliance/Eventpress He
هادی تهرانی (عکس با پادشاه هلند) در تهران متولد شد. این آرشیتکت مشهور در دانشگاه‌های براون‌شوایگ و آخن تحصیل کرده است. آثار زیادی از او در آلمان ساخته شده که از میان آنها "کران هاوس" در کنار رود راین در شهر کلن، برج رقصان و ساختمان دفتری داکلند در هامبورگ را می‌توان نام برد. طراحی آشپزخانه، مبلمان، طراحی دوچرخه برقی و همچنین دانشگاه زائد در ابوظبی نیز از دیگر کارهای او هستند.
عکس: picture-alliance/dpa/U. Perrey
شرمینه شهریور متولد سال ۱۹۸۲ است. او یک ساله بود که خانواده‌اش (پدر خلبان و مادر پرستار) به آلمان مهاجرت کردند. شرمینه شهریور دانشجوی علوم سیاسی بود که در سال ۲۰۰۴ به عنوان ملکه زیبایی در آلمان و در سال ۲۰۰۵ به عنوان ملکه زیبایی اروپا انتخاب شد. او اکنون در عرصه مد و مدلینگ فعال است.
عکس: picture-alliance/dpa/dpaweb/F. Stevens
علی صمدی احدی در سال ۱۳۵۱ در تبریز زاده شده و تا ۱۳ سالگی در ایران زندگی کرده است. در زمان جنگ ایران و عراق به تنهایی از ایران گریخت و به آلمان مهاجرت کرد. او در آلمان در رشته‌های جامعه‌شناسی، سینما و تلویزیون تحصیل کرد. از مهمترین فیلم‌های او می‌توان به سالامی علیکم (از فیلم‌های پرفروش سال) و بچه‌های گم‌شده (برنده جایزه فیلم سال آلمان) اشاره کرد.
عکس: picture alliance/Geisler-Fotopress
یاسمین فهیمی، متولد سال ۱۹۶۷ در شهر هانوفر است. پدرش مهندس شیمی بود که قبل از تولد او در یک تصادف رانندگی کشته شد. فهیمی از رهبران سندیکایی است و تا سال ۲۰۱۵ دبیرکل حزب سوسیال دموکرات آلمان بود. او سپس معاون وزیر کار و امور اجتماعی شد که در ماه سپتامبر سال ۲۰۱۷ از این مقام کناره گرفت.
عکس: picture-alliance/dpa
ملیکا فروتن از مادری آلمانی و پدری ایرانی در سال ۱۹۷۶ در تهران متولد شده است. او نخست در دانشگاه کلن فلسفه و زبان انگلیسی تحصیل کرد و سپس در دانشگاه هنر برلین در رشته هنرپیشگی دانش آموخت. فروتن از سال ۲۰۰۰ در بسیاری از سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی ایفای نقش کرده است. او برنده جایزه تلویزیون ایالت هسن در سال ۲۰۱۵ شده است.
عکس: picture alliance/dpa/J. Kalaene
شفق لقایی در ایران متولد و در برلین بزرگ شده و تحصیل کرده است. او گزارشگر ارشد شبکه یک تلویزیون آلمان است که از سال ۲۰۱۳ مسئولیت دفتر نایروبی در کنیا را برعهده دارد. شفق لقایی برنده جایزه بهترین گزارشگر سال ۲۰۱۶ در آلمان شد.
