کاربران اینترنت روز پنج‌شنبه (۹ فوریه، ۲۰ بهمن) شاهد اتفاق جدیدی در حوزه برخورد دولت ایران با آزادی اینترنت بودند. در این روز ارتباط کاربران با وب‌سایت‌هایی که از پروتکل اس اس ال (SSL) استفاده می‌کنند و در آدرس‌شان از https استفاده شده مسدود شد و بر اساس آخرین گزارش‌ها همچنان مسدود هستند. در آن میان شاید آن‌چه بیش‌تر از همه به چشم ‌آمد مسدود شدن دسترسی کاربران به گوگل و همه سرویس‌های آن از جمله سرویس ایمیل (gmail) و چت و حتی موتور جستجوگر آن بود. البته چت از طریق جی‌تاک که از اس اس ال استفاده نمی‌کند ممکن است ولی چت از طریق جی‌میل غیر ممکن شده است.

با استفاده از پروتکل SSL و HTTPS امنیت فعالیت آن‌لاین کاربر تا درجه زیادی افزایش می‌یابد. اطلاعات کاربر کدبندی شده و امکان دسترسی شخص سوم به آن سخت یا غیرممکن می‌شود. اکنون خیلی وقت است که غول‌های ارتباطی جهان آن‌لاین نظیر فیس‌بوک، گوگل و توییتر و یاهو استفاده از https را در آدرس خود برای کدبندی کردی اطلاعات کاربر الزامی و یا پیش‌فرض می‌دانند.

امین ثابتی، کارشناس اینترنت، در گفت‌وگو با دویچه وله فیلترینگ «شدید» تازه را نقطه شروعی برای «سیاه کردن اینترنت در ایران» می‌داند. او می‌گوید:‏« مقامات ایران همیشه نشان داده‌اند با چیزی که نمی‌توانند از آن سر در بیاورند مقابله می‌کنند. بنابراین وب‌سایت‌هایی را که از پروتکل اس اس ال استفاده‌می‌کنند، مسدود می‌کنند چون نفوذ به آن اگر نگوییم غیرممکن است، بسیار سخت است.»

آن‌چه در پی می‌آید گفت‌وگوی دویچه وله با امین ثابتی است که درباره مسدود شدن تمامی وب‌سایت‌هایی که در آدرس آن‌ها https استفاده شده خصوصاَ سرویس ایمیل و جستجوی گوگل صحبت می‌کند.

دویچه وله: لطفا توضیح دهید دقیقاَ چه اتفاق جدیدی از دیروز افتاده است؟

ثابتی: دیروز حدود صبح به وقت ایران بود که اینترنت در ایران دچار مشکل شدیدی شد. بر اساس گزارش کاربران تقریباَ تمامی سرویس‌های گوگل بسته و از دسترس خارج شد و تنها سرویسی که در دسترس بود ظاهراَ مترجم گوگل بود. تمام وب‌سایت‌هایی را که از پروتکل ‌SSL استفاده می‌کنند بستند. البته گفته می‌شود SSl های بانک‌های داخلی کار می‌کنند. باید توضیح دهم اس اس ال پروتکل امنیتی‌ست که وقتی کاربر اطلاعات از جایی به جای دیگر می‌فرستد در طول مسیر رمزگذاری می‌شود که شخص سوم به آن دسترسی پیدا نکند.

اما شروع این اتفاق اخیر به نظر من به هفتم فوریه برمی‌گردد که برای حدود نیم ساعت دسترسی به تمام سایت‌هایی که سرور آن‌ها خارج از ایران بود به طور کامل مسدود شدند. این چیزی بود که از سال ۱۳۸۰ که اینترنت وارد ایران شد اصلاَ سابقه نداشته است. حدس من این است که دیدند کاربران هیچ واکنشی نشان ندادند یعنی بیش‌تر کاربران در توییت‌ها و دیگر شبکه‌های اجتماعی درباره این مساله شوخی می‌کردند بنابراین راه را باز دیدند و الان شاهد آن‌چه دیروز اتفاق افتاده هستیم. دیروز، نهم فوریه، تمام سرویس‌ها از دسترس خارج شد. آخرین خبری که داریم این است که هنوز هر سرویسی که https دارد استفاده می‌کند، دسترسی به آن در حالت عادی غیرممکن است و تنها با VPN و فیلترشکن مشکلی نیست. البته سرویس‌هایی که از https استفاده نمی‌کنند مثل گوگل‌تاک، مشکلی ندارند و کار می‌کنند.

چیزی که به نظر من خیلی مهم است این است که این می‌تواند نقطه شروعی باشد برای سیاه کردن اینترنت در ایران چون اگر هر سایت مهمی مثل گوگل از دسترس خارج شود، دنیای اینترنت برای کاربران داخل ایران سیاه‌تر می‌شود. این خطر بزرگی‌ست.

بنابراین از دیروز تمامی وب‌سایت‌هایی که از پروتکل SSL استفاده می‌کنند مسدود هستند؟

تقریباَ تمام سایت‌هایی که از SSL استفاده می‌کنند کار نمی‌کنند و وارد شدن به آن‌ها بدون فیلترشکن یا وی پی ان امکان ندارد. برای هات‌میل هم ظاهرا این اتفاق افتاده است. برای همه سرویس‌های گوگل غیر از مترجم گوگل این اتفاق افتاده است. توییت‌های دیگران را که می‌خواندم کسی نوشته بود ظاهراَ خود آقایان به مترجم گوگل برای ترجمه این‌که دیگران چه می‌نویسند نیاز دارند برای همین فعلا مسدود نیست.

بر سایت‌هایی که دسترسی به آن‌ها ممکن نیست آیا پیام شناخته شده فیلترینگ ظاهر می‌شود؟

نه پیام فیلترینگ نمی‌دهد. می‌گوید مشکل در ارتباط از طریق SSL وجود دارد. اینقدر در ایران اتفاق‌های عجیب و غریب می‌افتد مثلا اینترنت دو ساعت قطع می‌شود و هیچ کس هم پاسخگو نیست که این دارد برای کاربر ایرانی عادی‌سازی می‌شود. در صورتی که عادی نیست. این مهم است که کاربر ایرانی آگاه باشد که باید این رفتارها با واکنش همراه شود. می‌دانم مقایسه با لایحه سوپا (SOPA) در آمریکا درست نیست ولی در همان جا هم اگر کاربران به صورت گسترده واکنش نشان نمی‌دادند سوپا می‌توانست تصویب شود. مسلماَ ساختار سیاسی ایران و آمریکا متفاوت است ولی واکنش نشان دادن هم مهم است.

به نظر شما حاکمیت چه هدفی از مسدود کردن خصوصاَ گوگل دنبال می‌کند؟

در کل از حدود دو ماه پیش حمله به گوگل خیلی زیاد شده است. یک بار وزیر ارتباطات گفت گوگل ابزار جاسوسی‌ست. هفته پیش اگر درست یادم باشد یکی از مقامات در شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت گوگل عامل ترور دانشمندان هسته‌ای ماست. دلیل واقعی حملات به گوگل را نمی‌دانم ولی حدسی که می‌زنم این است که چون گوگل امن است. برای مثال ره‌گیری افراد از طریق جی‌میل خیلی سخت یا غیرممکن است. به این طریق دارند سعی می‌کنند با مسدود کردن SSL دردسرهای ره‌گیری افراد خاصی را کم‌تر کنند. شکستن کد ایمیلی که از طریق جی‌میل ارسال می‌شود خیلی سخت است. هر چند خیلی از مقامات ایران ممکن است ادعا کنند تمام ایمیل‌ها کنترل می‌شود ولی این داستان درست نیست. مقامات ایران همیشه نشان داده‌اند با چیزی که از داخل آن نمی‌توانند سر در بیاورند مقابله می‌کنند. گوگل و خصوصاَ سرویس جی‌میل آن هم به دلیل امنیتی که از آن برخوردار است مورد نفرت است.

البته برخی از کاربران هم در توییتر به طنز یا جدی نوشته بودند امیدوارند زودتر ۲۲ بهمن و ۲۵ بهمن که سالگرد انقلاب سال ۵۷ و تظاهرات اعتراضی سال گذشته است بگذرد تا بتوانند از اینترنت آزادتری استفاده کنند. یعنی نزدیکی این دو مناسبت را باعث چنین برخوردهای می‌دانند.

واقعیت این است که بی‌ربط نیست. ولی اگر مقایسه کنید با سال‌های گذشته، این شدت که مثلا یک روز نیم ساعت اینترنت مملکت قطع باشد مشکوک است. شاید من یک مقدار بدبین باشم. ولی این که دو روز پیش کل اینترنت فیلتر می‌شود بعد پروتکل‌های SSL بسته می‌شود مشکوک است. این هم یادمان نرود که آن‌ها مانور می‌دهند که می‌خواهند اینترنت ملی را راه‌اندازی کنند -هر چند که دارد بزرگ‌نمایی می‌شود از هر دو طرف حاکمیت و مخالفانش- ولی بی‌ربط نیست و خطرش وجود دارد. روشی که انتخاب کرده‌اند، روش شدیدی است. یعنی نمی‌شود به این سادگی گفت ۲۵ بهمن می‌گذرد و این نیز می‌گذرد، من شخصاَ احساس خطر می‌کنم. این نوع رفتار جدید است.

البته احتمالاَ تعریف خاصی ارایه داده‌اند چون بانک‌ها همچنان در دسترس هستند با این‌که بر اساس قواعد جهانی همه بانک‌ها من جمله بانک‌های ایران همگی از پروتکل SSL استفاده می‌کنند.

برخی اعتقاد دارند چیزی موسوم به موضوع اینترنت ملی کلا بلوف حاکمیت است چرا که زیرساخت توسعه چنین شبکه‌ای در ایران وجود ندارد.

موضوع این است که دولت ایران در نهایت دنبال این است اینترنت را از بین ببرد چون اینترنت را دشمن می‌داند. اما به نظر من هم زیرساخت اینترنت ملی وجود ندارد و به نظر من صرف‌نظر از شعارهایشان هم نمی‌توانند اینترنت را به این زودی‌ها "ملی" کنند. . مثلا من هم بدم نمی‌آید میلیاردر شوم ولی نمی‌توانم! بنابراین آن‌ها الان دنبال این هستند اینترنت را کنترل کنند. البته یادمان باشد در مساله اینترنت در ایران صرفاَ ماجرا سیاسی نیست و بعد اقتصادی هم دارد. تجربه سال ۸۸ به آن‌ها نشان داد وقتی آمدند اینترنت را کامل قطع کردند ارتباطات و نیازهای خودشان نیز زیر سوال رفت چون بسیاری از ارتباطات خودشان نظیر ارتباطات بانکی و ... روی اینترنت است. آن‌ها الان دارند سعی می‌کنند ارتباطات خود را جداسازی کنند که اگر روزی خواستند اینترنت را کامل قطع کنند البته در شرایط بحرانی، بتوانند ارتباطات خود را حفظ کنند.

مصاحبه‌گر: مریم میرزا
نحریریه: بهمن مهرداد