ورزش ایران در دوران پس از انقلاب در کنار رشد، تحولات وسیع، محدودیت‌ها، رسوایی‌ها، کامیابی‌ها و ناکامی‌ها همواره با چالشی ویژه مواجه بوده است. این چالش تمام نسل های گوناگون ورزشکاران ایران را که در اوج زندگی حرفه‌ای ورزشی خود بوده‌اند را تحت‌الشعاع قرار داده و مقامات کشور را با مشکلی عظیم، حساس و تا به حال حل نشدنی روبرو کرده است: فرار ورزشکاران از ایران و پناهندگی آنان به کشورهای غربی.

اما چرا انگیزه ترک ایران و تشکیل زندگی ورزشی و خصوصی‌ای جدید در خارج از کشور در طول ۳۵ سالی که از انقلاب می‌گذرد، همیشه موضوع روز در میان ورزشکاران ایران بوده است؟

ممنوعیت رشته‌های ورزشی در سال‌های نخست بعد از انقلاب

در نخستین دهه پس از انقلاب ایران ممنوعیت "اصولی" اجرای برخی از رشته‌های ورزشی مانند تنیس، شمشیربازی، بوکس، شطرنج و به ویژه ورزش زنان، منجر به تفکیک "سازمان‌یافته" ورزشکاران این رشته‌ها از مجموعه جامعه فعال ورزش داخل ایران و مهاجرت دسته‌ای از این ورزشکاران به خارج از کشور برای ادامه ورزش قهرمانی شد. در این میان می توان از جمله به پناهندگی منصور بهرامی، ستاره وقت تنیس ایران، به کشور فرانسه و فرار تونیا ولی‌اوغلی، ستاره سابق شنای زنان ایران و آسیا، از ایران به آلمان اشاره کرد.

اما از زمان انقلاب ایران تا امروز نه تنها ورزشکاران رشته‌های ورزشی محروم کشور برای توقف "استعدادسوزی" خود ناگزیر به فرار از ایران شده‌اند، بلکه موج فرار از ایران نمایندگان رشته‌های ورزشی "مجاز" را نیز در بر گرفته است.

محدودیت‌های سیاسی و مدیریتی

کمبود و حتا نبود امکانات و سخت‌افزارهای لازم در سطح استانداردهای جهانی، خلاء در ساختار آموزشی و رشد ورزش خردسالان، نوجوانان و جوانان، نبود آزادی‌های ابتدایی در فضای ورزشی، تنگناهای مالی، عدم برنامه‌ریزی و مدیریت سالم در فدراسیون‌ها و باشگاهها، تبعیض جنسی برای زنان ورزشکار، جو امنیتی و محدویت‌های بی‌شمار در عرصه رقابتهای بین‌المللی مانند ممنوعیت مسابقه با ورزشکاران اسرائیلی، از عوامل اصلی فرار ورزشکاران ایران هستند.

بازماندن از مسابقه با تیم‌ها و ورزشکاران اسرائیلی به ویژه در کشتی آزاد، فرنگی و ورزش‌های رزمی، همه ساله باعث نابودی بخت کسب عنوان‌های قهرمانی جهان برای ورزشکاران ایران شده است. این معضل سیاسی افسردگی محسوسی را نیز در بین ورزشکاران کشور ایجاد کرده است که شایسته مقام قهرمانی بوده‌اند.

تازه‌ترین نمونه حاکی از این سیاست، خودداری سه کشتی‌گیر ایرانی از رویارویی با ورزشکاران اسرائیلی در مسابقات کشتی جوانان جهان بلغارستان در ماه اوت سال ۲۰۱۳ میلادی است که کشتی ملی ایران را بار دیگر در یک قدمی حذف از سایر مسابقات جهانی قرار داده است.

فرار نسل‌های گوناگون ورزشکاران پس از انقلاب

در طول چند سال اخیر نیز موج فرار ورزشکاران از ایران، علیرغم افزایش موفقیت‌های ورزش ملی ایران در عرصه جهانی، همچنان ادامه داشته است. در سال ۲۰۱۰ وحید سرلک، قهرمان سابق جودوی آسیا، در سفر برون‌مرزی از تیم ملی ایران جدا و به کشور آلمان پناهنده شد. سرلک در تابستان سال ۲۰۱۳ سومین فصل حضور خود در باشگاه جودوی یوت.ث. مونشن گلادباخ و شرکت در مسابقات بوندس لیگای آلمان را تجربه می‌کند. او به تازگی همچنین سمت سرمربی‌گری این تیم را به عهده گرفته است.

وحید سرلک در گفت‌و‌گوی اختصاصی با دویچه وله فارسی "دلخوری‌های ورزشی ورزشکاران ایرانی را که فراتر از حد تحمل است" از علل اساسی فرار ورزشکاران از ایران می‌داند. او می افزاید: «تا به حال کسی از مسئولین کشور نیامده است بپرسد که چرا تعداد زیادی ورزشکار از ایران به کشورهای دیگر پناهنده می شوند.»

سرلک با اشاره به فضای امنیتی و رعب و وحشتی که ناشی از چگونگی مدیریت ورزش ایران است، تاکید می کند: «وقتی وزنه‌برداران مدال‌آور ایران در المپیک ۲۰۱۲ لندن به علت اعتراض، دسته‌جمعی برکنار می‌شوند، دیگر چه انتظاری می شود داشت؟» وی همچنین می‌گوید که افتخارآفرینان ورزش ایران به خاطر تحقق آرزوهایشان به گزینه فرار از ایران همیشه به طور جدی می‌نگرند. وحید سرلک اضافه می کند که "بها ندادن به ورزشکاران" و "دخالت مستقیم مقامات سیاسی در جودوی ایران" از عوامل مرکزی فرار او از ایران بوده است و وی در صورت ماندن در ایران برای تامین زندگی خود چاره‌ای جز "تاکسی‌رانی و سیگارفروشی" نمی داشت.

بشنوید: گفت و گو با وحید سرلک

آیا عوامل گوناگون و انگیزه‌های نسل‌های مختلف ورزشکاران برای ترک ایران در طول ۳۵ سال گذشته و به مرور زمان تغییر کرده است؟ در جستجوی پاسخ به این پرسش در گفت‌وگوی اختصاصی دویچه وله فارسی با بهفام شرقی، ملی پوش کشتی ایران در المپیاد دانشجویان ۱۹۷۳ مسکو و مربی تیم ملی کشتی نوجوانان ایران در سالهای قبل از انقلاب، به زاویه‌های تحلیلی دیگری برخورد می‌کنیم. وی بیش از ۳۰ است که به ایالات متحده آمریکا مهاجرت کرده است.

بهفام شرقی معتقد است که موفقیت‌های اخیر ورزش ایران، به ویژه صعود تیم ملی فوتبال به جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل، بلندپروازی تاریخی تیم ملی والیبال در لیگ جهانی، رکورد مدال‌آوری کشتی‌گیران و وزنه‌برداران در المپیک ۲۰۱۲ لندن و قهرمانی بسکتبال ایران در آسیا با صعود به جام جهانی ۲۰۱۴ اسپانیا، باعث ایجاد "نگرانی" در بین مقامات بلندپایه نظام جمهوری اسلامی شده است.

وی "نگرانی" نظام را در "خطر محبوب‌تر شدن قهرمانان ملی از رهبر کشور" توصیف می‌کند و می‌افزاید که به این علت "نمی‌گذارند قهرمانان ورزش در سطح جامعه محبوب باشند". شرقی همچنین می‌گوید که حتا درآمد بالای برخی از قهرمانان ورزش ایران هم به علت "برخوردهای شکننده از سوی نظام" مانع فشار فرار آنها از ایران نمی‌شود.

بشنوید: گفت‌وگو با بهفام شرقی

مربی سابق تیم کشتی نوجوانان ایران یادآور می‌شود که از سالهای نخست بعد از انقلاب، سیاست نظام جمهوری اسلامی در امور ورزشی نیز بر ترجیح گزینش افراد "مکتبی" بر افراد "متخصص" متمرکز بوده است. شرقی می‌افزاید که از قهرمانان ورزش در ایران "به عنوان ابزار استفاده می‌شود" و "نماز خواندن اجباری ورزشکاران با بوسیدن دست آخوندها" به دلیل "سکولار و دمکرات بودن ذات ورزش" باعث رنج شدید ورزشکاران و افزایش تمایل خروج آنها از ایران می‌شود.

نقش حساس ورزش در تحولات جامعه

ورزش و فوتبال ایران در پائیز سال ۱۹۹۷ میلادی با صعود غیرمنتظره تیم ملی فوتبال به جام جهانی، برای نخستین بار بعد از انقلاب، باعث جشن ملی، شادی، رقص و پایکوبی عمومی و وسیع مردم در خیابان‌های کشور شد. از این مقطع زمانی توجه، حساسیت و کنترل مسئولان جمهوری اسلامی بر امور ورزشی کشور نیز متحول شده است.نقش حساسی که ورزش در تحولات جامعه ایفا می‌کند، از پدیده‌های منحصر به فرد ایران بعد از انقلاب است. گمان می رود که ورزش ملی ایران بتواند بر روند تحولات آتی جامعه تاثیر قابل توجهی بگذارد.