چین این روزها به یکی از پر رفت‌وآمدترین مقاصد دیپلمات‌های دنیا تبدیل شده است. معاون نخست‌وزیر اسرائیل و قائم‌مقام وزیر خارجه آمریکا، از جمله کسانی‌اند که فعلا منتظر دیدار با مقام‌های پکن هستند. رویکرد پکن در حال حاضر به کلید گشایش در یکی از مهم‌ترین بحران‌های بین‌المللی، یعنی برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، تبدیل شده است. آمریکا و اسرائیل ایران را به تلاش برای دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای متهم می‌کنند.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در آخرین گزارش خود، با لحنی متفاوت از گزارش‌های پیشین، از تلاش‌های احتمالی جمهوری اسلامی برای ساخت کلاهک هسته‌ای ابراز نگرانی کرده است.

البته چین ظاهرا نگرانی‌ای از این موضوع ندارد. هر چند که از وجود هیچ کشور اتمی‌ای، از جمله ایران، خشنود هم نمی‌شود. با وجود این و علی‌رغم بلندترشدن فریاد برخوردها و تحریم‌های شدیدتر علیه تهران، چین همچنان راه‌حل دیپلماتیک را بهترین راه‌حل می‌داند. هفته گذشته یک سخنگوی وزارت خارجه این کشور گفت: «هنوز جا برای تلاش‌های دیپلماتیک وجود دارد. همه‌ی جناح‌ها باید بر تلاش‌های خود بیافزایند.»

به عقیده شماری از کارشناسان، دلیل این موضع چین، علاقه پکن به عدم رنجش ایران به‌عنوان یک کشور بانفوذ اسلامی است؛ همان‌طور که این کشور علاقه‌ای هم به رنجش اقلیت مسلمان خود ندارد. علاوه بر این، مناسبات تجاری گسترده‌ای میان تهران و پکن برقرار است: ایران در حال حاضر تأمین‌کننده‌ی ۱۱ درصد کل انرژی چین است. دو کشور در سال گذشته میلادی (۲۰۰۹) قرارداد گازی‌ای به مبلغ ۷/ ۴ میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری چین در پروژه‌های گازی ایران امضا کردند. ۵ سال پیش هم توافق شد که ایران در برابر دریافت ۱۰۰ میلیارد دلار، گاز چین را به‌مدت ۲۵ سال تأمین کند. در کنار این‌ها، چینی‌ها در ایران مترو و خط لوله و نیروگاه و خیابان و کارخانه‌های خودروسازی می‌سازند و پروژه‌های مخابراتی اجرا می‌کنند. چین در سال‌های اخیر به مهم‌ترین شریک تجاری جمهوری اسلامی تبدیل شده است.

در میان کارشناسان پیرامون این موضوع که آیا چینی‌ها دانش یا تجهیزات لازم برای پیشبرد پروژه‌های تسلیحاتی ایران را نیز به این کشور منتقل می‌کنند، اختلاف نظر وجود دارد. ویلِم فَن کِمِناده، کارشناس هلندی در امور چین که روابط پکن-تهران را به‌دقت دنبال می‌کند، معتقد است: «از سال ۱۹۹۷ همکاری‌ای میان دو طرف برای ساخت سلاح‌های هسته‌ای وجود ندارد.»

پس از آن که اخیرا رسانه‌های ایالات متحده گزارش‌هایی را منتشر کردند که بر اساس آنها چین ۱۰۸ دستگاه به ایران صادر کرده که می‌توانند برای تولید تسلیحات اتمی به کار گرفته شوند، سخنگوی دولت چین تأکید کرد که این کشور صادرات تمام محصولاتی که قابلیت به کار گرفته شدن در پروژه‌های غیرقانونی را دارند، ممنوع کرده است. البته "کارگروه بحران‌های بین‌المللی" (International Crisis Group) این نگرانی را مطرح می‌کند که اجرای چنین ممنوعیت‌هایی دشوار است.

این کارگروه که مقر آن در بروکسل بلژیک است، به دولت‌ها در مورد مناطق بحرانی جهان مشاوره می‌دهد. به گزارش کارگروه یادشده، حتی اگر دولت چین صادرات تجهیزات با کاربرد دوگانه (هم صلح‌آمیز و هم نظامی) را ممنوع کرده باشد، «اجرای این ممنوعیت‌ها برای سازمان‌های ذیربط، روزبه‌روز دشوارتر می‌شود»، زیرا تشخیص هدف استفاده از تجهیزات مشکل است.

فرصتی برای تلافی‌جویی

با وجود همه این‌ها، چین تا کنون هیچیک از سه قطعنامه‌ی پیشین شورای امنیت سازمان ملل علیه تهران را وتو نکرده است. البته مقام‌های پکن در ماه‌های اخیر دلایل کافی برای عصبانیت از رفتار آمریکا داشته‌اند: آنان از اوباما به‌دلیل فروش سلاح به تایوان و دیدار با دالایی لاما، رهبر تبعیدی تبت، انتقاد می‌کنند. برخی از کارشناسان بر این باروند که این فرصتی است که چین به ایالات متحده نشان دهد که اجازه نخواهد داد چیزی بر پکن تحمیل شود.

"گلوبال تایمز"، روزنامه حزب کمونیست چین، اخیرا به این موضوع اشاره کرد که این خود آمریکایی‌ها بودند که - در زمان شاه - راه ایران را برای استفاده از انرژی هسته‌ای باز کردند. البته بسیاری از کارشناسان بر این عقیده‌اند که چین قطعنامه‌ی احتمالی چهارم علیه جمهوری اسلامی را وتو نخواهد کرد، زیرا برای این کشور روابط پکن با واشنگتن به‌مراتب مهم‌تر از منافع چین در خاورمیانه است. در کنار این و تا زمانی که کار به تصمیم در شورای امنیت سازمان ملل برسد، چینی‌ها زمان دارند تا از راه‌های دیپلماتیک راه را بر تحریم‌های بیشتر علیه تهران ببندند.

PB/BB