آنچه در خاورمیانه فراوان یافت می‌شود، جنگ‌افزار است. با این همه به نظر می‌رسد که میزان این جنگ‌افزار هنوز برای برخی کشورها کافی نیست. یکی از این کشورها عراق است. نوری مالکی، نخست وزیر عراق، در اوایل ماه اکتبر برای خرید اسلحه سفری به مسکو داشت.

وی در چارچوب این سفر با رهبران کرملین قرارداد بزرگی برای خرید اسلحه منعقد کرد. حجم این معامله‌ی تسلیحاتی ۳ میلیارد یورو برآورد می‌شود.

سلاح‌هایی که در لیست خرید نوری مالکی وجود داشت و قرار است در چارچوب این معامله از طرف روسیه به دولت عراق تحویل داده شود، پیش از هر چیز شامل هلیکوپترهای جنگی و سیستم‌های موشکی می‌شود.

گفتنی است که روسیه در سال‌های گذشته جنگ‌افزار‌هایی بالغ بر ۲۵۰ میلیون یورو به عراق صادر کرده است. این رقم بالایی است ولی در مقایسه با جنگ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌افزارهایی که ایالات متحده‌ی آمریکا طی همین مدت به عراق فروخته است اندک به نظر می‌آید. آمریکا در سال‌های گذشته مجموعا حدود ۶ میلیارد یورو اسلحه به عراق فروخته است.

بر این پایه می‌توان گفت که عراق فعلا از نظر تسلیحاتی کمبودی ندارد واز آمادگی دفاعی خوبی برخوردار است. ولی به گفته‌ی ناظران سیاسی یکی از مشکلات این کشور این است که کاربرد این سلاح‌ها معمولا با قید و شرط‌هایی همراه است.

اگر چه آمریکا نیروهای خود را از عراق خارج کرده است، ولی هنوز می‌تواند بر روی سیاست عراق تاثیر بگذارد. تاثیرگذاری بر سیاست همزمان به معنی تاثیرگذاری بر کاربرد احتمالی سلاح‌های صادر شده است.

به همین دلیل دولت عراق اخیرا اعلام کرد که خرید هلیکوپترهای جنگی و موشک از روسیه مزیت تعیین‌کننده‌ای بر سلاح‌های آمریکایی دارد، زیرا با هیچ قید و شرطی همراه نیست. به گفته‌ی ناظران سیاسی، معاملات تسلیحاتی عراق با روسیه مويد تحول تازه‌ای در مناسبات میان عراق با آمریکا نیز هست.

چرا مالکی روس‌ها را ترجیح می‌دهد؟

ضیاء الشکرچی، تحلیلگر سیاسی و عضو مجلس موقت عراق در سال ۲۰۰۵ معتقد است که اگر چه آمریکایی‌ها با نوری مالکی کنار آمده‌اند، ولی در اصل خواستار دولت دیگری در عراق هستند که جهت‌گیری اسلامی نداشته باشد. این تحلیلگر می‌افزاید، همین امر باعث شده که مالکی به روس‌ها نزدیک‌تر شود.

نزدیکی مالکی به روس‌ها پیش از هر چیز در پهنه‌ی سیاست خارجی است. هم دولت عراق و هم دولت روسیه در بحران سوریه از رژیم بشار اسد پشتیبانی می‌کنند. هم روسیه و هم عراق به رژیم‌های شیعی در منطقه نزدیک‌تر از رژیم‌های سنی هستند، اگر چه این نزدیکی به دلایل گوناگون صورت می‌گیرد.

در حالی که روسیه بیم آن دارد که با سقوط بشار اسد نفوذ خود در منطقه‌ی خاورمیانه را از دست بدهد، نوری مالکی هم به دلایل سیاسی و هم فرهنگی خود را به رژیم علوی اسد در سوریه و رژیم شیعی ایران نزدیک می‌داند.

افزون بر آن مالکی که به عنوان مخالف صدام حسین در سال ۱۹۸۰ از سوی رژیم عراق به مرگ محکوم شده بود، نخست به ایران گریخت و سپس از آنجا به سوریه رفت تا به فعالیت علیه رژیم صدام حسین ادامه دهد.

منطق رویارویی‌های مذهبی

مهم‌تر از عوامل یاد شده اما، برجسته‌تر شدن هر چه بیشتر رویارویی‌های مذهبی در بحران سوریه است. به گفته‌ی ضیاء الشکرچی دین در منطقه‌ی خاورمیانه نقشی اساسی ایفا می‌کند و عاملی است که نه تنها نیروهای اسلامی بلکه همچنین نیروهای سکولار بر روی آن حساب باز می‌کنند.

این تحیلگر سیاسی می‌افزاید که نیروهای سکولار چاره‌ی دیگری هم ندارند و ناچارند هر چه بیشتر عنصر دین را وارد مناسبات سیاسی بکنند، زیرا نیروهای مذهبی و سکولار یک فصل مشترک دارند و آن این است که هر دو از برآمد یک رژیم رادیکال سنی در سوریه بیم دارند.

نگرانی از بابت چنین تحولی در سوریه، انگیزه‌ای برای خط مشی کنونی نوری مالکی در پهنه‌ی سیاست خارجی است. و این امر بطور ناگزیر به تنش در مناسبات میان عراق با آمریکا می‌انجامد که خواهان سرنگونی رژیم اسد است.

به گفته‌ی نظیف نعیم، استاد عراقی‌تبار دانشگاه ماربورگ آلمان، خط مشی کنونی نوری مالکی دارای انگیزه‌های داخلی نیز هست. چه نخست وزیر عراق بخواهد و چه نخواهد ناچار است تاملات مذهبی را در سیاست‌گذاری‌های خود لحاظ کند، زیرا عراق هم از منظر مذهبی و هم قومی کشور یکپارچه‌ای نیست.

نظیف نعیم می‌افزاید، مالکی تلاش می‌کند نیروهای شیعی عراق را متحد کند، ولی همزمان نیروهای سنی عراق که همواره طرفدار یک دولت مرکزی قدرتمند در این کشور بودند تلاش می‌کنند در مناطق غربی عراق با کمک ترکیه، عربستان سعودی و قطر منطقه‌ای برای خود ایجاد کنند.

این تقابل‌های مذهبی و منافع ناهمگون، روند گفت‌گوهای سیاسی در عراق و مآلا توسعه‌‌ی این کشور
را ترمز می‌کنند. به گفته‌ی نعیم، به محض اینکه نوری مالکی اظهارنظری می‌کند، سخنان او از طرف نیروهای سنی "دستورات شیعی" ارزیابی می‌شود و همین کافی‌ست که به اظهارات او بی‌توجهی شود.

نظیف نعیم خاطر نشان می‌سازد که همین سیاست کارشکنانه باعث می‌شود که کشور فلج شود و از طریق از دست دادن کارایی دولت عملا آسیب ببیند.

به باور ضیا‌ء الشکرچی، عراق هم از جنبه‌ی سیاست داخلی و هم سیاست خارجی تحت تاثیر مذهب قرار دارد و تردید وجود دارد که در آینده‌ی نزدیک این وضعیت تغییر کند. وی می‌افزاید، مادامی که سیاستمداران عراق و خاورمیانه عمدتا در مقولات مذهبی می‌اندیشند و عمل می‌کنند، دمکراسی در خاورمیانه هیچ شانسی ندارد و مردم این منطقه باید هزینه‌ی سنگینی بپردازند.