۱۱ سپتامبر سال ۱۹۷۳ میلادی کودتاچیان به رهبری ژنرال آگوستو پینوشه با یورش به کاخ ریاست جمهوری شیلی به دوران سه ساله‌ی دولت سوسیالیست سالوادور آلنده پایان دادند. علت مرگ آلنده، که در جریان حمله به کاخ اتفاق افتاد، برای بسیاری از هوادارانش در ابهام قرار داشت. نتایج تازه‌ترین تحقیقات درباره‌ی این موضوع، که شب گذشته (۱۹ ژوئیه، ۲۸ تیر) به وقت محلی در پایتخت شیلی، سانتیاگو منتشر شد بر روایت خودکشی او مهر تایید می‌زند.

رئیس جمهور در سنگر

گزارش‌ها و عکس‌های به جا مانده از کودتای شیلی نشان می‌دهند، آلنده برای دفاع از کاخ ریاست جمهوری شخصا اسلحه در دست گرفته و همراه با محافظان و نظامیان طرفدار دولت در برابر کودتاچیان مقاومت کرده است. با بمباران کاخ و هجوم تانک‌ها، اقامت‌گاه آلنده توسط نیروهای پینوشه تسخیر و دوران ۱۷ ساله‌ی سلطه‌ی دیکتاتوری بر شیلی آغاز شد.

پزشکانی که جسد رئیس جمهور وقت شیلی را معاینه کردند علت درگذشت او را خودکشی اعلام کرده بودند. این تشخیص از سوی برخی از همکاران و مشاوران نزدیک او که در زمان کودتا در کاخ حضور داشتند نیز تایید شده بود. با این همه بسیاری از طرفداران سالوادور آلنده خودکشی او را هرگز باور نکردند و بر قتل او به دست کودتاچیان اصرار داشتند.

نگرانی آمریکا از گسترش سوسیالیسم

خشونت حکومت پینوشه زمینه‌ی مناسبی فراهم می‌کرد تا روایت قتل رهبر حزب سوسیالیست شیلی برای عده‌ای باورپذیر باشد. بنابر گزارش‌ها تا سال ۱۹۹۰ که کودتاچیان بر سر قدرت بوده‌اند بیش از ۳۰۰۰ نفر از مخالفان به قتل رسیدند و ده‌ها هزار نفر زندانی و شکنجه، یا مجبور به مهاجرت شدند.

دولت آلنده از نخستین روزی که قدرت را در دست گرفت با مخالفت شدید راست‌گرایانی روبرو بود که از سوی آمریکا حمایت می‌شدند. او را نخستین رئیس دولت چپ‌گرایی می‌خوانند که با انتخابات قدرت را در دست گرفته است. برنامه‌های آلنده برای تبدیل شیلی به یک کشور سوسیالیستی در داخل و خارج از کشورش مورد مناقشه بود.

در کنار نگرانی ایالات متحده از گسترش نفوذ سوسیالیست‌ها در آمریکای جنوبی در داخل نیز برخی از طرح‌های دولت، از جمله ملی کردن صنایع با اعتراض روبرو بود.

خودکشی با اسلحه‌ی اهدایی فیدل کاسترو

راست‌گرایان آلنده را متهم می‌کردند که در صدد است با تغییر قانون اساسی اختیار همه‌ی امور را شخصا در دست بگیرد. اندکی پیش از کودتا شماری از نمایندگان مجلس با صدور قطعنامه‌ای رئیس دولت را نقص کننده قانون اساسی معرفی کردند. دادگاه عالی شیلی نیز آلنده را متهم کرده بود قوانین را نقص می‌کند و جلوی اقدام‌های قانونی پلیس را می‌گیرد.

نزدیکی آلنده با کشورهای کمونیستی منطقه نیز بر بدبینی‌ها نسبت به برنامه‌های او می‌افزود. رهبر سوسیالیست‌های شیلی با فیدل کاسترو رئیس جمهور وقت کوبا روابط دوستانه‌ای داشت. ظاهرا خودکشی آلنده نیز با یک اسلحه‌ی کلاشینکف روسی انجام شده که کاسترو به او هدیه کرده بود.

آلنده: من اهل مهاجرت نیستم

پس از گذشت ۲۱ سال از پایان دوران پینوشه هنوز بسیاری از پرونده‌های نقض حقوق بشر و جنایت‌هایی که در دوران او انجام شده گشوده است. دستگاه قضایی شیلی از ابتدای سال جاری میلادی بررسی مجدد حدود ۷۳۰ پرونده مربوط به سال‌های ۱۹۷۳ تا ۹۰ را آغاز کرده است. یکی از این پرونده‌ها مربوط به چگونگی مرگ آلنده بوده است.

مقام‌های قضایی شیلی دو ماه پیش مجوز نبش قبر آلنده را صادر کردند تا گروهی از کارشناسان شیلیایی و بین‌المللی علت درگذشت او را بررسی کنند. تشخیص این کارشناسان، یعنی خودکشی آلنده به ضرب شلیک گلوله به مغز خود، روز گذشته مورد تایید دختر رئیس جمهور سابق شیلی، ایزابل آلنده نیز قرار گرفت.

ظاهرا نخستین رئیس جمهور سوسیالیست شیلی که چهار دهه فعالیت سیاسی را پشت سر گذاشته بود از ابتدای به قدرت رسیدن خطر برخورد راست‌گرایان مورد حمایت آمریکا را احساس کرده بود. او در نخستین نشست هیات دولت در سال ۱۹۷۰ گفته است، من اهل مهاجرت کردن نیستم و راه من از اینجا به گورستان ختم می‌شود.

BK/FW