وجده"، عنوان نخستین فیلم سینمایی عربستان سعودی است که تنها سینماگر زن این کشور، هیفاء المنصور آن را کارگردانی کرده است. المنصور در دانشگاه قاهره در رشته‌ ادبیات آمریکایی درس خوانده و تا به‌حال با حمایت خانواده‌ خود، سه فیلم کوتاه ساخته است. مستند "زنان بدون سایه" از جمله‌ این کارهاست که در آن سنت‌های زن‌ستیزانه‌ی حاکم بر این کشور با دیدی انتقادی مطرح می‌شوند.

عربستان؛ زندان نامریی زنان

در فیلم "وجده" نیز شرایط دشوار زنان درعربستان سعودی، دستمایه قرار گرفته است. المنصور، در متن بازتصویری داستان "وجده"، زندگی روزمره‌‌‌ زنان و روابط و مناسبات اجتماعی ـ سنتی حاکم بر جامعه‌ی بسته‌ی عربستان سعودی را نشان می‌دهد؛ جامعه‌ای که به زندانی نامریی برای زنان تبدیل شده است.

"وجده"، به عنوان نمادی از نسل جوان این کشور، با برآوردن آرزوی به‌ظاهر دست‌نیافتنی خود، علیه این قید و بندهای تبعیض‌آمیز می‌شورد. المنصور، در باره‌ فیلم خود می‌گوید: «شرایط زنان در عربستان سعودی که کشوری محافظه‌کار است و ممنوعیت‌های زیادی برای زنان در آن وجود دارد، بسیار دشوار است. ولی هدف من از ساختن این فیلم، تنها نمایاندن جنبه‌های سخت و تیره نبود. من می‌خواستم بگویم که با وجود سختی‌ها باید مبارزه کنیم.»

در فیلم "وجده"، هم شخصیت اول آن که وعد محمد، بازیگر جوان عربستان نقش او را بازی می‌کند و هم مادر او، می‌کوشند سدهای سنتی ـ اجتماعی در راه دستیابی به آرزوهای ساده‌ خود را بشکنند و علیه نابرابری و بی‌عدالتی بجنگند. مادر وجده، هم‌زمان با مسائل و مشکلات دیگری هم دست به گریبان است؛ همسرش که "عاشق بچه‌هاست"، در صدد ازدواج با یک دختر "پاک و باکره" است، چون مادر وجده دیگر باردار نمی‌شود...

"وجده"؛ محصول مشترک

نخستین فیلم‌ سینمایی عربستان سعودی که اولین نمایش جهانی خود را در جشنواره‌ ونیز امسال داشت، با سرمایه و همکاری یک شرکت آلمانی تهیه شده است: شرکت "تولید فیلم راتسور". این شرکت تجربیات زیادی در ساختن فیلم‌هایی به دست آورده که به مسائل کشورهای اسلامی و خاورمیانه می‌پردازند. "والس با بشیر"، فیلم انیمیشن اسرائیلی به کارگردانی آری فولمن، از جمله‌ این کارهاست. فولمن در این فیلم به رویدادهای جنگ‌ خاورمیانه در دهه‌ هشتاد میلادی در لبنان، به ویژه به کشتار صبرا و شتیلا می‌‌پردازد.

سینمای ایران هم در تهیه‌ این فیلم بی‌تاثیر نبوده است. کارگردان که تنها فیلم "پنج عصر" از سمیرا مخملباف را دیده است، در این باره می‌گوید: «من از سینمای ایران الهام گرفته‌ام. هر دوی این جامعه‌ها، خیلی شبیه به هم هستند و محافظه‌کارند. هنرمندان این دو کشور در شرایط یکسانی کار می‌کنند و سعی دارند که در چنین جامعه‌ای حضور داشته باشند.»

در عربستان سعودی، شرکت بزرگ تهیه‌ برنامه‌‌های تلویزیونی "روتانا" که متعلق به شاهزاده‌ ثروتمند این کشور، ولید بن طلال السعود است، در ساختن و پخش این فیلم همکاری داشته است. این شرکت قصد دارد، در آینده فیلم "وجده" را از شبکه‌ تلویزیونی خود پخش کند.

شرایط دشوار فیلم‌برداری

فیلم‌برداری "وجده"، با وجود پشتیبانی تام این "حامی بانفوذ"، بدون مشکل و مانع صورت نگرفت. المنصور ناگزیر شد، از جمله برخی از صحنه‌های فیلم را از راه دور، از طریق مونیتور و ماهواره کارگردانی کند. چون در ریاض، پایتخت عربستان، حضور زنان در محلات خاصی ممنوع است.

با این‌ حال این کارگردان در مورد آینده کشورش خوش‌بین است: «عربستان دارد به سمت جلو حرکت می‌کند. پادشاه، به تازگی ۳۰ زن را برای شورای شهر انتخاب کرد. در المپیک سال گذشته ۲ دختر از سعودی شرکت کردند... این برای حرکت زنان خیلی مثبت است. فکر می کنم مقامات هم این عقیده را دارند. اما مشکل مردم هستند. جامعه خیلی سنتی است. طول می‌کشد تا آن‌ها تغییرات را بپذیرند.»

روزنامه‌ عربی "الیوم" چندی پیش نوشت که دوچرخه‌سواری زنان در عربستان سعودی آزاد شده است؛ البته در معیت مردان.

فیلم‌ "وجده" از ۵ سپتامبر در سینماهای آلمان به نمایش درمی‌آید.