حکومت جمهوری اسلامی انواع و اقسام محدودیت‌ها را برای مهاجران افغان ایجاد کرده است. تحریک مردم کوچه و بازار برای نفروختن مواد غذایی به آن‌ها یا راه ندادن افغان‌ها به وسایل نقلیه عمومی، محدودیت برای تحصیل کودکان افغان در مدارس و یا ندادن اجازه کار در بسیاری مشاغل، همه و همه وضعیتی را به خانواده‌های افغان تحمیل کرده که اگر چاره‌ای جز ماندن در ایران داشتند‌، قطعا خاک این کشور را داوطلبانه ترک می‌کردند.

هدف سیاست‌های رسمی و غیررسمی حکومت ایران بیرون راندن افغان‌ها و بازگشت‌ دادن این مهاجران به کشورشان است، تا به گفته مقام‌های ایران، این "بار گران" از دوش مردمی که خود درگیر تحریم و تورم و بیکاری‌اند برداشته شود.

ولی همه اهانت‌ها و بدرفتاری‌ها گویا به اندازه یک عامل تاثیر نداشته است؛ و آن بالا رفتن قیمت ارز است. گفته می‌شود از زمانی که نرخ ریال در برابر افغانی (واحد پول افغانستان) نزول کرده، دیگر برای کارگر افغان درآمد به ریال صرف ندارد.

البته کارشناسان اقتصادی به عوامل دیگری نیز اشاره می‌کنند. از جمله بالارفتن نرخ تورم و گرانی غیرقابل مهاری که هم‌زمان با اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها و تشدید تحریم‌ها به وجود آمد. مجموعه این شرایط اگرچه به معنای برگشتن همه مهاجران افغان به سرزمین‌شان نیست، اما بی‌تاثیر هم نخواهد بود.

نکته دیگری که به آن اشاره می‌شود، رکود بخش ساختمان در اقتصاد ایران است. با افزایش نرخ مصالح ساختمانی و رکود ساخت‌وساز، پیدا کردن کار برای کارگران افغان که عمدتا در این بخش به کار گرفته می‌شوند، دشوارتر شده است.

خروج افغان‌ها موازی با اشتغال برای کارگر ایرانی؟

در برخی گزارش‌ها از خروج کارگران افغان به عاملی اشتغال‌زا برای کارگر ایرانی یاد شده است. مهدی تقوی، استاد اقتصاد در ایران به روزنامه "تهران امروز" می‌گوید که اگرچه خروج کارگران افغان بر اساس یک برنامه‌ریزی مدون نبوده است «اما می‌تواند تاثیرات مثبتی داشته باشد؛ زیرا اكنون ما با نرخ بیكاری چشمگیری طرفیم و قسمتی از بازار كار ما هم در اختیار كارگران افغانی بوده است. بنابراین با خروج كارگران افغانی از كشور كارگران ایرانی می‌توانند مشغول به كار شوند و این موضوع اگر اتفاق بیفتد می‌تواند به كاهش حتی اندك نرخ بیكاری در كشور بینجامد.»

این که خروج کارگران افغان در شرایط امروز ایران تا چه اندازه جا را برای کارگر ایرانی باز می‌کند، سوالی است که پاسخ به ‌آن چندان ساده نیست. بخصوص که با وخیم‌شدن وضع مالی و اقتصادی ایران، در هرگوشه و کنار خبر از اعتراض و تحص و اعتصاب کارگرانی به گوش می‌رسد که دستمزد دریافت نکرده‌اند یا کارخانه‌شان تعطیل شده است. گروهی از کارشناسان معتقدند دشواری‌هایی که تحریم‌های جهانی ‌و بی‌برنامگی اقتصادی به همراه داشته، بخش بزرگی از ظرفیت بازار کار ایران را به رکود کشانده است.

بازگشت به نفع کارگر افغان؟

نیروی کار مهاجران افغان بدون تقبل هزینه بیمه و ایمنی و بهداشت، نیرویی است ارزان که به سادگی امکان بهره‌کشی را به صاحب کار می‌دهد. آمار مرگ و میر کارگران افغان در ایران بالاست، اما در جایی ثبت نمی‌شود. جان و سلامت این مهاجران نه دغدغه کارفرمای ایرانی است، نه دغدغه دولت.

افغانستان دارای منابع سرشاری است که اگر بتواند برنامه‌های کوتاه و درازمدت خود برای بهره‌برداری از آن‌ها را پیش ببرد، چشم‌اندازی روشن‌تر از امروز خواهد داشت. دولت افغانستان ۱۲ سال ‌آتی را برای به انجام رساندن پروژه‌های توسعه و اشتغال‌زایی در نظر گرفته است.

با این همه مسیرایجاد کار و بهبود سطح زندگی مردم افغانستان دشوار و طولانی است. فساد مالی و نبود امنیت در افغانستان از بزرگترین موانع توسعه هستند. اگر کارگران افغان به‌رغم همه این‌ها مشکلات، خروج از ایران و بازگشت به کشورشان ترجیح ‌دهند، بیش از آن‌که به وضع افغانستان بتوان امید بست، باید نگران وضع ایران بود.