رهبران گروه "بریکس" قرار است روز یکشنبه ششم ژوئیه (۱۵ تیر) در ریو دو ژانیرو، دومین شهر بزرگ برزیل گرد هم آیند. انتظار می‌رود در این اجلاس دو روزه که ریاست آن را برزیل بر عهده دارد، به موضوعات مختلفی از جمله بحران غزه، جنگ ایران و اسرائیل، سیاست‌های بهداشتی، هوش مصنوعی، تعرفه‌های تجاری و تغییرات اقلیمی پرداخته شود.

نام اختصاری بریکس از حروف اول نام کشورهای عضو بنیانگذار آن، برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی گرفته شده است. اوایل سال ۲۰۲۴ ایران، اتیوپی، مصر و امارات متحده عربی به این گروه پیوستند. اندونزی نیز در ژانویه امسال به عنوان عضو کامل در این گروه پذیرفته شد. عربستان سعودی نیز به اجلاس بریکس دعوت شده و در مذاکرات شرکت دارد، اما هنوز رسما درخواست عضویت نکرده است.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین برای نخستین بار از حضور در این نشست انصراف داده است و لی کیانگ، نخست‌وزیر این کشور به جای او راهی برزیل شده است.

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز در این اجلاس شرکت نخواهد کرد. او به دلیل صدور حکم بازداشت توسط دادگاه کیفری بین‌المللی به دلیل نقش‌اش در حمله نظامی به اوکراین، در صورت سفر به برزیل با خطر بازداشت مواجه است زیرا برزیل به عنوان یکی از امضاکنندگان اساسنامه رم، ملزم به اجرای حکم بازداشت پوتین است. اساسنامه رم معاهده‌ای است که بر اساس آن دیوان کیفری بین‌المللی تأسیس شد.

اجماع دشوار

کشورهای عضو بریکس می‌گویند که حدود ۴۸.۵ درصد از جمعیت جهان، ۳۶ درصد از مساحت کره زمین و ۲۴ درصد از تولید اقتصادی جهان را تشکیل می‌دهند.

این کشورها خود را به عنوان مجمعی برای همکاری بین "جهان جنوب" می‌بینند و قصد دارند در قالب گروه بریکس به عنوان وزنه تعادلی در برابر گروه هفت (جی‌۷)، متشکل از هفت کشور صنعتی جهان، نقش‌آفرینی کنند.

با این‌حال، اتحاد بریکس در عمل توان عملیاتی سیاسی قابل توجهی ندارد. گلن گرین‌والد، روزنامه‌نگار شناخته‌شده آمریکایی برزیلی ساکن در شهر ریو، بر این باور است که واکنش کم‌رنگ اعضای بریکس به حمله آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران، نشانه‌ عدم اتحاد واقعی بین این کشورهاست. او که پیش‌تر با افشاگری‌های ادوارد اسنودن در مورد شنود سازمان امنیت ملی آمریکا به شهرت جهانی رسید و اکنون غالبا به عنوان مفسر سیاسی در برنامه‌های شبکه خبری فاکس نیوز حضور دارد، می‌گوید: «سؤال بزرگ این است که آیا بریکس فقط یک اتحاد اقتصادی برای مقابله با جی‌۷ و جی‌۲۰ باقی خواهد ماند یا می‌خواهد به رقیبی برای ناتو نیز تبدیل شود؟»

به گفته این روزنامه‌نگار در این صورت بریکس باید به حملات آمریکا و اسرائیل به ایران و همچنین عملیات نظامی اسرائیل در غزه واکنش نشان دهد. او اضافه می‌کند: «اما من هنوز تمایلی از سوی بریکس برای مداخله واقعی به این شیوه ندیده‌ام.»

هرچند قدرت اقتصادی اعضای بریکس همچنان در حال رشد است، اما به اعتقاد الیور اشتونکل، عضو اندیشکده "بنیاد گتولیو وارگاس"، انتظار نمی‌رود که اجلاس کنونی آغازگر تحولی در جهت افزایش نفوذ سیاسی بریکس باشد.

او می‌گوید: «عضویت در بریکس جذاب است، چراکه دسترسی خوبی به بازارهای مهم چین، هند و روسیه و همچنین دسترسی به بازیگران کلیدی سیاسی این گروه را فراهم می‌کند، اما از نظر ژئوپلیتیکی، پتانسیل این اتحاد نسبتاً پایین است، زیرا تنش‌های درونی میان اعضای بریکس همچنان بسیار زیاد است.»

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

خبرگزاری آسوشیتدپرس به نقل از یک منبع آگاه که نخواست نامش فاش شود، گزارش داد برخی از اعضای بریکس خواهان لحن تهاجمی‌تری در مورد وضعیت غزه و حمله اسرائیل به ایران هستند. به گفته اشتونکل "برزیل می‌خواهد این اجلاس تا حد امکان فنی باشد." در نتیجه ناظران انتظار دارند که در پایان اجلاس، یک بیانیه نهایی مبهم در مورد جنگ روسیه در اوکراین و درگیری‌ها در خاورمیانه صادر شود.

به رغم غیبت پوتین و شی، شماری از سران کشورهای بریکس از جمله نارندرا مودی نخست‌وزیر هند و سیریل رامافوسا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی در برزیل حضور خواهند داشت. امسال از ایران هیئتی به سرپرستی عباس عراقچی، وزیر خارجه روز شنبه ۱۴ تیر برای شرکت در هفدهمین اجلاس سران گروه بریکس وارد ریو شد. در نشست پیشین که سال گذشته در روسیه برگزار شد، مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران شرکت داشت.

به نوشته خبرگزاری رویترز رشد بلوک بریکس، چالش‌های تازه‌ای نیز برای دستیابی به اجماع در موضوعات ژئوپولیتیکی حساس به همراه داشته است.

دو منبع آگاه که نخواستند نامشان فاش شود، به رویترز گفتند مذاکره‌کنندگان پیش از نشست ریو تلاش داشتند تا بر سر واژگان بیانیه مشترک‌شان درباره بمباران غزه، درگیری ایران و اسرائیل و اصلاحات پیشنهادی در شورای امنیت به توافق برسند، اما با دشواری مواجه شدند.

گسترش نفوذ فرهنگی

با این همه نفوذ فرهنگی بریکس رو به رشد بوده است و به ویژه چین و روسیه تأثیرات سیاسی و فرهنگی خود را در برزیل گسترش داده‌اند. برای نمونه سایت خبری "اسپوتنیک" پیش از اجلاس بریکس، کنفرانسی را برگزار کرد که در آن از غیبت پوتین نیز انتقاد شد.

اسپوتنیک در اتحادیه اروپا به‌دلیل پوشش خبری مغرضانه از جنگ روسیه علیه اوکراین تحریم و فعالیتش متوقف شده است، اما در برزیل محبوبیت قابل‌توجهی دارد.

از سوی دیگر چین نیز طی دو دهه گذشته شبکه‌ای از مؤسسات کنفوسیوس در برزیل راه‌اندازی کرده است. یکی از پروژه‌های شاخص این شبکه مدرسه‌ای در نزدیکی شهر ریو است که در آن آموزش زبان ماندارین (زبان رسمی چین) به عنوان یک درس اجباری در مقطع دبیرستان ارائه می‌شود.

بنا بر گزارش‌ها بریکس قرار است در هفدهمین اجلاس خود همچنین به انتقادهای غیرمستقیم از سیاست‌های تعرفه‌ای ترامپ ادامه دهد.

وزرای خارجه این گروه اردیبهشت امسال پس از نشستی دو روزه، با انتشار بیانیه‌ای بدون نام بردن از آمریکا نسبت به "اقدامات حمایت‌گرایانه یک‌جانبه و غیرموجه، از جمله افزایش بی‌رویه تعرفه‌های متقابل" ابراز نگرانی کرده بودند.