نفوذ چین بر ایران؛ آیا چین میتواند بحران منطقه را کاهش دهد؟
۱۴۰۳ فروردین ۲۷, دوشنبه
صدراعظم آلمان میخواهد از نفوذ چین برای کاهش تنش میان ایران و اسرائيل استفاده کند. سفر او به این کشور در ابتدا اهداف دیگری را دنبال میکرد، اما مصادف شد با حمله ایران به اسرائیل. نفوذ واقعی چین بر ایران چقدر است؟
تبلیغات
حمله ایران به اسرائيل اولویتهای سیاسی دیدار برنامهریزیشده روز سهشنبه ۱۶ آوریل بین اولاف شولتس صدراعظم با شی جین پینگ، رئیس جمهور چین و لی چیانگ، نخستوزیر این کشور در پکن را تغییر داده است. در دستور کار گفتوگوها جنگ اوکراین، مسائل حقوق بشری و همکاریهای اقتصادی دو کشور قرار داشت. اکنون صدراعظم آلمان میخواهد رهبران چین را متقاعد کند که از نفوذ خود بر ایران برای کاهش تنش در خاورمیانه استفاده کنند. اما چین در منطقه چقدر نفوذ دارد؟
شی و لی هنوز به طور علنی در مورد حمله روز یکشنبه جمهوری اسلامی به اسرائيل اظهار نظر نکردهاند. چین به عنوان بزرگترین شریک تجاری ایران، از نام بردن و محکوم کردن جمهوری اسلامی به عنوان مهاجم خودداری کرد. وزارت خارجه چین در بیانیهای تنها "نگرانی عمیق" خود را ابراز کرد و از طرفهای درگیر خواست تا "خویشتنداری کنند و از تشدید بیشتر تنشها اجتناب ورزند".
این بیانیه با واکنش چین به حمله هوایی به ساختمان کنسولگریایران در دمشق در اول آوریل که به اسرائيل نسبت داده شد، متفاوت است. در آن حمله حداقل هفت تن از فرماندهان سپاه قدس کشته شدند. وانگ یی، وزیر خارجه چین در تماس تلفنی با همتای آمریکایی خود آنتونی بلینکن، این حمله را به شدت محکوم کرد.
به نوشته روزنامه اقتصادی "هندلزبلات" آلمان برخورد متفاوت چین با دو حمله یاد شده، با موضع فعلی چین در مناقشه خاورمیانه همخوانی دارد. پکن خود را بی طرف توصیف میکند، اما بیانیههای رسمی و به ویژه آنچه در رسانههای دولتی این کشور درباره جنگ غزه منعکس میشود، نشان از جانبداری چین از فلسطینیها است.
چین جایگزینی برای آمریکا؟
چین در عین حال تلاش میکند خود را به عنوان جایگزینی برای آمریکا و کشورهای غربی که از اسرائيل حمایت میکنند، قرار دهد.
احمد عبودو، کارشناس خاورمیانه از اندیشکده بریتانیایی چتم هاوس بر این باور است که چین هم حمله ایران به اسرائيل و هم حملات حوثیهای مورد حمایت ایران در یمن در دریای سرخ را اهرمی برای پایان دادن به جنگ غزه تلقی میکند. او میگوید چین با موضع فعلی خود میخواهد فشار بر آمریکا را برای استفاده از وزن سیاسی خود علیه اسرائیل برای پایان دادن به جنگ افزایش دهد.
این کارشناس به فشارهای متقابل آمریکا بر چین برای استفاده از نفوذ خود بر ایران اشاره میکند که در عین حال با این هدف است که "انفعال و رفتار خودخواهانه چین را به نمایش بگذارد".
هندلزبلات به نقل از او نوشته است: «از آنجایی که واشنگتن به خوبی از محدودیت نفوذ چین بر تهران آگاه است، هدف از این مطالبات در وهله اول این است که به کشورهای منطقه نشان دهد پکن شریک غیرقابل اعتمادی است و آمریکا تنها قدرتی است که میتواند امنیت منطقه را تضمین کند.»
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر
امضای توافقنامه راهبردی ایران و چین واکنشهای بسیاری برانگیخت. ایران در عین حال بخش بسیار کوچکی از سرمایهگذاری هنگفت چین در دو دهه اخیر را جذب کرده است. حجم سرمایهگذاری چین چقدر و در کدام کشورها بوده است؟
چین بر اساس دادههای "موسسه امریکن اینترپرایز"، فقط ظرف ۱۵ سال گذشته، ۲ تریلیون و ۱۰۰ میلیارد دلار در همه کشورها سرمایه گذاری کرده است؛ از کشورهای ثروتمند مثل سوئیس و آمریکا گرفته تا کشورهای آفریقایی مانند کنگو.
عکس: picture-alliance/dpa/K.-J. Hildenbrand
سهم ایران از این حجم سرمایهگذاری چین فقط ۵۶/ ۲۶ میلیارد دلار بوده که میزان آن در هر دوره پنج ساله تغییر نکرده است؛ یعنی تحریم بین سالهای ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۰ تاثیر چندانی بر کاهش یا افزایش سرمایهگذاری چین در ایران نداشته است. (عکس: کارگران چینی در پروژه آزادراه تهران-شمال)
عکس: farsnews.com
بحران اقتصادی جهانی که سال ۲۰۰۸ شروع شد، فرصت مناسبی برای چین بود تا با عرضه وامهای کلان، جای پایی در کشورهای جهان، حتی در کشورهای اروپایی باز کند.
عکس: picture-alliance/dpa
چین در سال ۲۰۱۳ طرح بلندپروازانه خود یعنی "راه ابریشم جدید" را کلید زد. این پروژه دو هدف اساسی دارد: ۱) افزایش تولید با مواد خام ارزان و انرژی ارزان ۲) انتقال مواد خام و فروش کالای چینی از طریق گسترش راهها، بندرها، فرودگاهها و خطوط راه آهن.
بنا بر دادههای "مرکز مطالعات استراتژیک بینالمللی" (CSIS) چین تنها طی شش سال (۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹) حدود ۶۲ میلیارد دلار در بخش راه آهن ۳۴ کشور سرمایهگذاری کرده است. حضور فعال اقتصادی چین در واقع به معنای گسترش نفوذ سیاسی این کشور هم هست. (عکس: شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در سال ۲۰۱۴ در کنار همتای ونزوئلایی خود، نیکلاس مادورو در کاراکاس)
عکس: AFP/Getty Images/L. Ramirez
تصویری از خط آهن باری-مسافری بنگوئلا در آنگولا. این خط از شهر لبیتو در آنگولا شروع و در شهر تنکه در جمهوری دموکراتیک کنگو به پایان میرسد. این خط آهن در آنگولا با سرمایهگذاری چین احیا شد.
عکس: DW/N. Sul D'Angola
آفریقا با گسترش سریع شهرنشینی روبرو است. حتی کارشناسان میگویند که انقلاب چهارم صنعتی در آفریقا رخ میدهد. این در حالی است که زیرساختهای کافی برای تحقق این تحول هنوز وجود ندارد. چین و هند از این خلا استفاده میکنند. (عکس: سرمایهگذاری چین در بخش شیلات موزامبیک)
عکس: DW/S. Lutxeque
به نوشته مجله فوربس، چین بزرگترین شریک تجاری آفریقا است و حجم سالانه تبادلات دو طرف به ۲۰۰ میلیارد دلار میرسد. بر این اساس، بیش از ۱۰۰ هزار شرکت چینی در آفریقا فعالند. بنا بر دادههای بخش تحقیقات تجارت چین – آفریقا در دانشگاه جان هاپکینز، بیشترین صادارات از آفریقا به چین در سال ۲۰۱۹ به ترتیب از کشورهای آنگولا، آفریقای جنوبی و جمهوری کنگو صورت گرفته است.
عکس: picture-alliance/Photoshot/Zhang Gaiping
مجله فوربس نوشته است که آفریقا ۲۰ درصد کتان مورد نیاز چین را تامین میکند. آفریقا نصف ذخایر منیزیم جهان را هم دارد که در صنعت فولاد به کار میرود و جمهوری دموکراتیک کنگو به تنهایی نصف ذخایر تلق جهان را در اختیار دارد. آفریقا همچنان ذخایر قابل توجه کولتان دارد که مورد نیاز صنعت الکترونیک است. چین به همه این منابع نیاز دارد. (عکس: معدن کبالت در جمهوری دموکراتیک کنگو)
عکس: Getty Images/AFP/F. Scoppa
دَن روخِفِن، پژوهشگر هلندی و بنیانگذار مؤسسه معماری "MORE" است. او تألیفات متعددی از جمله در زمینه گسترش شهرنشینی در آفریقا دارد. به گفته او، «در آفریقا هیچ پروژه ساختمانی بلندتر از ۳ طبقه و هیچ راهی طولانی تر از ۳ کیلومتر وجود ندارد که در دست چینیها نباشد.» (عکس: کارگر چینی و محلی در کارگاه ساخت یک اتوبان در اوگاندا)
عکس: Imago
اما در ایران چه اتفاقی خواهد افتاد؟
جزئیات توافق راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین منتشر نشده است. روزنامه "نیویورک تایمز" پیش از این نوشته بود که طرح این توافقنامه را رئیسجمهور چین پنج سال پیش (۲۰۱۶) پیشنهاد کرده بوده است. پیشنویس این توافقنامه ۴ تیرماه ۱۳۹۹ در پکن به امضا رسید. دو هفته بعد، روزنامه نیویورک تایمز به جزئیات این پیشنویس ۱۸ صفحهای دست یافت و آن را منتشر کرد.
عکس: ana.press
"نفت در برابر سرمایهگذاری"
به نوشته وبسایت اقتصادی "بلومبرگ"، چین در چارچوب این توافق «۴۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایهگذاری میکند و در مقابل از ایران با تخفیف زیاد و بهطور مداوم نفت میخرد». چین دقیقا مشابه همین استراتژی را در قاره آفریقا در پیش گرفته است. چین در مقابل بازسازی زیرساختها، حدود یکسوم نفت مورد نیاز خود را از کشورهای آفریقایی وارد میکند.
عکس: Mana Neystani
اگر موضوع "سرمایهگذاری در برابر نفت ارزانقیمت" درست باشد، پکن بخشی از سرمایهگذاری خود را از طریق اختلاف قیمت نفت ارزان جبران میکند. سود حاصل از سرمایهگذاری نیز بخش دیگری از هزینهها را تأمین میکند. گسترش حوزه نفوذ چین در منطقه را هم میتوان به سود اقتصادی افزود. توافقنامه ۲۵ ساله با چین کدام منافع ایران را تأمین میکند و چقدر برای ایران از نظر اقتصادی به صرفه است؟
عکس: AFP
عکس 131 | 13
عبودو معتقد است پکن قاعدتا خواستار خویشتنداری ایران است، زیرا تشدید درگیری در منطقه خلیج فارس به نفع چین نیست. بحران فعلی میتواند نزدیکی ایران و عربستان سعودی را که چین آن را یک موفقیت دیپلماتیک برای خود میداند، تضعیف کند. به گفته او "این بزرگترین نگرانی مقامات چینی در حال حاضر است."
انتظارات متقابل چین و آمریکا از یکدیگر
به باور ژو یونگبیائو، استاد دانشکده سیاست و روابط بینالملل دانشگاه لانژو چین وخیمتر شدن بحران خاورمیانه نه تنها بر چین، بلکه بر کل وضعیت منطقه و امنیت جهانی تاثیر ملموسی خواهد داشت و این چیزی است که چین نمیخواهد.
روز جمعه گذشته و در تماس تلفنی بین بلینکن و وانگ، قبل از حملات هوایی ایران به اسرائيل، دیپلمات ارشد چین از همتای آمریکایی خود خواست تا "نقش سازندهای" در درگیری میان دو کشور ایفا کند. وزارت خارجه چین دو روز بعد در واکنش اولیه خود به حمله جمهوری اسلامی، فرمولبندی مشابهی را انتخاب کرد.
چین در سالهای اخیر نفوذ خود را در خاورمیانه گسترش داده است. این کشور، به ویژه با توجه به تنشهای ژئوپلیتیک فزاینده در خاورمیانه، خواهان تضمین دسترسی خود به مواد خام و بازارهای انرژی منطقه است. حجم تجارت چین با کشورهای منطقه در فاصله سالهای ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ تقریبا دو برابر شد. چین تقریبا نیمی از نفت خام خود را از کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله ایران، با وجود تحریمهای آمریکا، تامین میکند.
زمستان گذشته پکن و تهران توافق کردند که در طول جنگ اسرائیل و غزه از یکدیگر حمایت دیپلماتیک کنند و با یکدیگر هماهنگ باشند. اما تشدید درگیری در خاورمیانه در روزهای اخیر تردیدهایی را در مورد اینکه نفوذ پکن در منطقه تا چه اندازه بزرگ است، به وجود آورده است.
جنگ پنهان ایران و اسرائیل به روایت تصویر
درحالی که اعراب به روابط خصمانه خود با اسرائیل بر سر مناقشه فلسطین پایان میدهند، شعلههای آتش جنگ "پنهانی" ایران و اسرائیل هر روز از گوشهای سر میکشد. گوشههایی از جنگ پنهان ایران و اسرائیل در این گزارش تصویری:
عکس: Reuters/WANA/N. Tabatabaee
جنگ پنهان
درحالی که کارگاههای پرچم سازی در جمهوری اسلامی ایران در حال تولید پرچمهای اسرائیل برای آتش زدن و لگدمال کردن در تظاهراتها هستند، کشورهای عربی بیش از پیش به روابط خصمانه خود با اسرائیل بر سر مناقشه فلسطین پایان میدهند.
عکس: Reuters/WANA/N. Tabatabaee
حملههای مکرر به تاسیسات نطنز
یک روز پس از "روز ملی فناوری هستهای" و راهاندازی دوباره تاسیسات نطنز، به سیستم برقرسانی این تاسیسات حمله شد. علیاکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی هستهای ایران از آن به عنوان "تروریسم هستهای" یاد کرد. وقوع انفجاری در ۱۲ تیرماه سال گذشته نیز منجر به از کار افتادن مرکز مونتاژ سانتریفیوژهای پیشرفته نطنز شد. در آن هنگام نیز رسانههای غربی مسئولیت آن حمله را برعهده اسرائیل دانسته بودند.
عکس: picture-alliance/Tampa Bay Times
جنگ دریایی
خبرگزاریها روز هفتم آوریل از حمله به کشتی "ایران ساویز" متعلق به سپاه پاسداران در دریای سرخ خبر دادند. نیویورک تایمز، مسئولیت این حمله را متوجه اسرائیل دانسته و نوشته است که این حمله در واکنش به حمله به کشتیهای تجاری به نام لوری و هلیوس رِی اسرائیلی صورت گرفته است. همچنین روزنامه "وال استریت ژورنال" از حملات اسرائیل به حداقل ۱۲ کشتی ایرانی ظرف دو سال گذشته در دریای سرخ خبر داده است.
عکس: Planet Labs Inc/AP/picture alliance
ترور فخری زاده از راه دور
محسن فخریزاده معاون وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران و سردار سپاه بود که پیش از ورود به برنامه اتمی ایران، به همراه حسن تهرانی مقدم به کره شمالی سفر کرد و برنامه موشکسازی ایران را پایهگذاری کرد. فخریزاده در ۷ آذر ۱۳۹۹ در شهر آبسرد پس از انفجار یک خودرو بوسیله شلیک یک تیربار که از راه دور کنترل میشد کشته شد. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل پیشتر گفته بود "نام او را بخاطر بسپارید".
عکس: IRIB NEWS AGENCY/AFP
تهدید به نابودی اسرائیل
تقریبا تمامی مقامهای جمهوری اسلامی هر روز اسرائیل را به نابودی تهدید میکنند. از محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور سابق که خواستار "محو اسرائیل از صفحه روزگار" شده بود گرفته تا آیتالله علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی که پیشبینی کرده "اسرائیل ۲۵ سال آینده را نخواهد دید". این جمله او در تونلهای زیر زمینی تولید موشک (عکس) هم نصب شدهاند.
عکس: MIZAN
حمله به محور تهران- جنوب لبنان
اسرائیل جمهوری اسلامی را به ایجاد خط انتقال تجهیزات نظامی از طریق عراق و سوریه به حزبالله در جنوب لبنان متهم میکند و دائما بر حملات خود به "مواضع حزبالله و نیروهای متحد جمهوری اسلامی" در این مناطق میافزاید.
عکس: picture-alliance/AP Photo/Sana
حمله به نیروهای وابسته به ایران
خبرگزاریها روز چهارشنبه ۲۴ دیماه، خبر دادند که در حمله هوایی شبانه در سوریه که احتمالا از سوی اسرائیل انجام شده ۵۷ تن از جمله ۳۱ شبهنظامی نزدیک به جمهوری اسلامی ایران کشته شدهاند. در این حملات، نیروهای سپاه پاسداران، حزبالله عراق و تیپ فاطمیون کشته شدهاند. این چهارمین حمله منتسب به اسرائیل در کمتر از سه هفته بوده است.
عکس: Mizan
انتقال آرشیو هستهای ایران به اسرائیل
بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل از عملیات مخفیانه دستگاه امنتیی این کشور برای سرقت آرشیو سری اسناد هستهای بایگانی شده ایران خبر داد. او گفت موساد در عملیاتی محرمانه به ۵۵ هزار صفحه و ۵۵ هزار فایل دیجیتال که در قالب ۱۸۳ سیدی بوده دست پیدا کرده است. عملیات شش ساعته ماموران موساد در تهران نشان میدهد که اسرائیل اطلاعات دقیقی از داخل ایران دارد.
عکس: Reuters/A. Cohen
پهپاد ایرانی در اسرائیل
بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در جریان سخنرانی خود در کنفرانس امنیتی مونیخ با نشان دادن بخشی از شیئی -که به گفته او قسمتی از لاشه پهپاد سرنگون شده ایران در آسمان اسرائیل بود- گفت در صورت لزوم مستقیما علیه ایران و نه "نمایندگان" این کشور اقدام خواهد کرد. او در کنفرانس سال ۲۰۱۸ از جواد ظریف، وزیر خارجه ایران خواست تا این پیام تلآویو را به تهران منتقل کند: «قدرت اسرائیل را آزمایش نکنید.»
عکس: picture-alliance/dpa/MSC 2018/L. Preiss
پهپاد اسرائیلی در نطنز
روز یکشنبه دوم شهریور۱۳۹۳ (۲۴ اوت ۲۰۱۴) سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اطلاعیهای خبر داد یک هواپیمای بدون سرنشین رادارگریز اسرائیلی را که قصد نفوذ به "حریم منطقه هستهای نطنز" داشته سرنگون کرده است.
عکس: mashreghnews
ارسال سلاح به نوار غزه
نیروی دریایی اسرائیل در ۱۴ اسفند ۱۳۹۲ از توقف یک کشتی باری با نام "کلوس سی" که با پرچم پاناما حرکت میکرد خبر داد. ارتش اسرائیل گفت که "این کشتی حاوی موشک و مهمات از سوی ایران برای شبهنظامیان فلسطینی در نوار غزه" بوده است. سخنگوی ارتش اسرائیل، گفت که این راکتها «که در سوریه ساخته شده از سوریه با هواپیما به ایران برده شده و از آنجا به عراق و بعد به سوی سودان فرستاده شدهاند.»
عکس: Kate Shuttleworth
هشدار در مجمع عمومی سازمان ملل
بنیامین نتانیاهو در سال ۲۰۱۲ با نشان دادن این تصویر نسبت به ساخت بمب اتمی توسط جمهوری اسلامی ایران هشدار داد. او بارها هشدار خود را در مجامع بینالمللی تکرار کرده است. نتانیاهو در سال سال ۲۰۱۸ نیز با نشان دادن نقشه و عکس، به محلی در تورقوز آباد کهریزک در جنوب غربی تهران اشاره کرد و گفت که ایران یک انبار مخفی مواد و تجهیزات هستهای در این مکان دارد.
عکس: Getty Images
نقش اسرائیل در کشته شدن "پدر برنامه موشکی"
خودش گفته بود: «روی قبرم بنویسید اینجا مدفن کسی است که میخواست اسرائیل را نابود کند». سپاه پاسداران نقش اسرائیل را تکذیب کرد و کشته شدن حسن تهرانی مقدم را یک "حادثه کاری" نامید. محمد تهرانی مقدم، برادر او در گفتگو با هفتهنامه رمز عبور در اردیبهشت ۱۳۹۵ گفت " یک اتفاق نبود، بلکه یک حادثه از پیش برنامهریزی و تعیین شده و تروریستی بود". روایت سریال امنیتی گاندو هم "دخالت مجاهدین و موساد" است.
عکس: Fars
بمبگذاری در بانکوک، ۲۰۱۲
تایلند، ایران را به بمبگذاری برای ترور دیپلماتهای اسرائیلی در سال ۲۰۱۲ در بانکوک متهم کرد. سعید مرادی (چپ)، محمد خزایی (وسط) و مسعود صداقتزاده (راست که در مالزی دستگیر شد) به دست داشتن در عملیات تروریستی متهم و به حبس ابد محکوم شدند. سعید مرادی بر اثر انفجار بمب دو پای خود را از دست داد. این سه نفر بعدا در قبال آزادی کایلی مور گیلبرت، پژوهشگر استرالیایی-بریتانیایی به ایران تحویل داده شدند.
عکس: AP/Spokesman Office of National Thai Police
ترور شخصیتهای هستهای
طی سالهای ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰ طی عملیاتهایی که با چسباندن بمب مغناطیسی به خودروها صورت میگرفت، شخصیتها و دانشمندان دخیل در برنامه هستهای جمهوری اسلامی ایران ترور شدند. طی این عملیاتها مجید شهریاری، مصطفی احمدی روشن، مسعود علیمحمدی و داریوش رضایی، رضا قشقایی فرد کشته شدند. فریدون عباسی جان سالم بدر برد.
عکس: FARS/ Borhannews
دستگیری افرادی که ربطی به ترورها نداشتند
وزارت اطلاعات ایران در سال ۱۳۹۱ اعلام کرد که یک تیم تروریستی را شناسایی و دستگیر کرده است. ۱۲ نفر از دستگیرشدگان نیز در مستند تلویزیونی به ترورها زیر نظر اسرائیل "اعتراف" کردند. در سال ۱۳۹۸ مشخص شد که دستگیرشدگان ربطی به ترورها نداشتهاند، بلکه زیر شکنجه مجبور به پذیرش اعتراف شدهاند و به جز مجید جمالی فشی که اعدام شد، بقیه آزاد شدند.
عکس: Shahr.ir
حمله سایبری با استاکسنت
حمله سایبری با بدافزار استاکس نت به تاسیسات غنی سازی اورانیوم ایران. روزنامه نیویورک تایمز در تاریخ ۱۶ ژانویه ۲۰۱۱، در مقالهای مدعی شد که «اسرائیل استاکسنت را در مرکز اتمی دیمونا و بر روی سانتریفیوژهای مشابهای که ایران از آنها در تاسیسات غنیسازی اورانیوم نطنز استفاده میکند، با موفقیت آزمایش کردهبود».
عکس: MEHR
انفجار مرکز همیاری یهودیان در آرژانتین
در انفجار تروریستی ۲۷ تیر ۱۳۷۳ ( ۱۸ ژوئیه )۱۹۹۴ در مرکز یهودیان بوئنوسآیرس (آمیا) ۸۵ نفر کشته و بیش از ۲۰۰ نفر نیز زخمی شدند. دولت آرژانتین تاکنون سه بار جمهوری اسلامی ایران را به دست داشتن در این انفجار متهم کرده و مدعی است که دستور و نقشه ضربه در تهران کشیده و مسئولیت اجرای طرح عملیات به ستاد ویژه عملیات حزبالله لبنان که به گروه شبه نظامی حزبالله لبنان وابستهاست، سپرده شد.