توافق‌نامه جامع هسته‌ای که احتمال می‌رود تا پایان ماه ژوئن میان جمهوری اسلامی و شش قدرت جهانی به امضاء برسد و تاثیر آن در تحولات منطقه، از موضوع‌هایی است که نظر بسیاری از تحلیلگران را به خود جلب کرده و درباره آن گمانه‌زنی‌های متفاوت و متناقضی وجود دارد.

یحیی رحیم‌صفوی، مشاور رهبر جمهوری اسلامی در امور نظامی سال گذشته گفته بود مرز دفاعی ایران جنوب لبنان است و "قدرت نفوذ ایران تا دریای مدیترانه گسترده شده است".

شبیه این سخنان را برخی دیگر از فرماندهان سپاه پاسداران و مسئولان ارشد حکومت ایران نیز تکرار کرده‌اند. بسیاری از کشورهای عربی چنین اظهاراتی را تائید اتهام‌های خود به جمهوری اسلامی مبنی بر دخالت در امور دیگر کشورها و بی‌ثبات کردن منطقه می‌دانند.

نگرانی و بدبینی مصر

جمهوری اسلامی در برخی کشورها از جمله سوریه، عراق، لبنان و یمن حضور و نفوذ قابل توجهی دارد و از گروه‌هایی مانند حزب‌الله و حماس حمایت می‌کند که توسط کشورهای غربی در فهرست گروه‌های تروریستی قرار گرفته‌اند.

حمایت‌های مالی و تسلیحاتی از گروه‌های شبه‌نظامی در دوره‌ای انجام شده که ایران اوضاع اقتصادی نابسامانی داشته و به خاطر برنامه‌های مناقشه‌برانگیز هسته‌ای با شدیدترین تحریم‌ها روبرو بوده است.

این واقعیت شماری از کشورهای عربی را نگران کرده که توافق احتمالی هسته‌ای و برداشته شدن تحریم‌ها، افزایش نفوذ و قدرت این کشور را در پی داشته باشد.

عبدالفتاح سیسی، رئیس جمهور مصر در گفت‌وگو با روزنامه اسپانیایی "ال موندو" (۲۹ آوریل/ ۹ اردیبهشت) نسبت به پیامد توافق احتمالی هسته‌ای میان جمهوری اسلامی و شش قدرت جهانی ابراز بدبینی کرد و گفت، این مسئله می‌تواند نفوذ ایران در منطقه را بیشتر کند و بر امنیت کشورهای عربی تاثیر بگذارد.

امیدواری به نقش مثبت ایران در سوریه

یک روز پیش از اظهارات رئیس جمهور مصر، فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با تاکید بر تقویت جایگاه منطقه‌ای ایران در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته‌ای، ابراز امیدواری کرد تاثیرگذاری ایران "به شکلی مثبت" باشد.

به گزارش رویترز، موگرینی پیش از دیدار با محمد جواد ظریف در نیویورک به خبرنگاران گفت، بهترین شرایط ممکن این است که در مذاکرات هسته‌ای به نتیجه برسیم و از ایران بخواهیم در موضوع سوریه "نقش بسیار مهم اما مثبتی" بر عهده گیرد و به طور خاص دولت سوریه را تشویق به حمایت از طرح انتقال قدرت در آن کشور کند.

استفان دمیستورا، فرستاده ویژه سازمان ملل در امور سوریه اعلام کرده که از ابتدای ماه مه (۱۱ اردیبهشت) گفت‌وگو با گروه‌های مخالف رژیم بشار اسد و برخی از کشورهای منطقه را آغاز کرده و تا دو ماه دیگر ارزیابی خود را درباره امکان پایان دادن به جنگ داخلی در سوریه ارائه خواهد کرد.

پیشتر آمریکا و برخی کشورهای عربی با حضور ایران در مذاکرات صلح سوریه مخالفت کرده‌اند. فرستاده ویژه سازمان ملل می‌گوید او قصد دارد با نمایندگان جمهوری اسلامی نیز گفت‌وگو کند.

مذاکرات صلح اسرائیل و فلسطین

مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم بر ضرورت شرکت ایران در مذاکرات سوریه تاکید کرده و می‌افزاید، نگرانی برخی کشورهای عربی را قابل‌ درک می‌داند اما تصور ناپدید شدن ایران از روی نقشه "ساده‌لوحانه" است.

مطابق برخی گزارش‌ها وزیر خارجه آمریکا به طور غیررسمی از همتای فرانسوی خود خواسته پیگیری مناقشه اسرائیل و فلسطین در شورای امنیت را به بعد از مذاکرات هسته‌ای با ایران موکول کند.

بنیامین نتانیاهو، در جریان انتخابات پارلمانی اسرائیل گفته بود تا زمانی که او نخست‌وزیر اسرائیل باشد راه حل دو کشور مستقل فلسطین و اسرائیل برای حل بحران خاورمیانه را نمی‌پذیرد.

لورن فابیوس، وزیر خارجه فرانسه در سخنرانی خود در مقر سازمان ملل در نیویورک (۲۷ مارس) اعلام کرد که قصد دارد برای از سرگیری مذاکرات صلح میان اسرائیل و فلسطین زمینه صدور قطعنامه‌ای در شورای امنیت را فراهم کند.

ظاهرا فرانسه درخواست به تعویق انداختن این طرح را پذیرفته و به این ترتیب سرنوشت یکی دیگر از بحران‌های مهم منطقه نیز تا حدودی به آینده مذاکرات هسته‌ای با جمهوری اسلامی پیوند می‌خورد.

پایان انزوا، پایان ماجراجویی؟

برخی تحلیلگران معتقدند توافق هسته‌ای می‌تواند به انزوای دراز مدت حکومت جمهوری اسلامی پایان دهد و این کشور را به تعامل بیشتر با جامعه جهانی تشویق کند.

بر اساس این تحلیل‌ها ایران در صورت رفع تحریم‌ها و برای تبدیل شدن به یک قدرت اقتصادی مجبور خواهد بود به ماجراجویی‌های خود خاتمه دهد و رابطه با کشورهای منطقه را به حالت عادی درآورد.

افزون بر این ظهور گروه‌های تروریستی نظیر "دولت اسلامی" می‌تواند به همکاری مستقیم یا غیرمستقیم ایران، آمریکا و کشورهایی چون عربستان با این "دشمن مشترک" منجر شود که نشانه‌هایی از آن در عراق دیده شده است.

یکی دیگر از بحران‌هایی که ایران در آن نقش‌آفرینی می‌کند درگیری‌های داخلی و دخالت خارجی در یمن است. عربستان سعودی با حمایت اغلب کشورهای منطقه و پشتیبانی آمریکا از ششم فروردین ماه حمله هوایی به مواضع شورشیان گروه "انصارالله" به رهبری سران طایفه حوثی یمن را آغاز کرد.

جمهوری اسلامی از حوثی‌های یمن حمایت می‌کند و از سوی آمریکا و عربستان به آموزش و تجهیز شبه‌نظامیان مخالف دولت مرکزی متهم است.

پس از آغاز حمله هوایی به یمن روابط ایران و عربستان تیره‌تر از پیش شد. برخی ناظران معتقدند چنانچه توافق هسته‌ای به یک واقعیت تبدیل شود عربستان نیز مجبور به پذیرش نقش ایران در منطقه خواهد شد و احتمالا روابط دو کشور بهبود می‌یابد.

بیشتر بخوانید: "پیام روشن و صریح" اوباما به ایران درباره ارسال سلاح به یمن

بحران یمن، نزدیکی به پاکستان

جان کری، وزیر خارجه آمریکا هفتم اردیبهشت اعلام کرد که درباره اوضاع یمن با همتای ایرانی خود گفت‌وگو خواهد کرد. به گزارش خبرگزاری دولتی ایرنا، جان کری از تمام طرف‌های درگیر در مناقشه یمن مصرانه خواست تا نقش خود را در کاهش تنش و شکل گرفتن مذاکرات صلح ایفا کنند.

انتظار می‌رود توافق جامع هسته‌ای در رابطه ایران با دیگر همسایگانش از جمله پاکستان نیز تاثیرگذار باشد. دولت پاکستان از عملیات عربستان و متحدانش در یمن حمایت کرد اما پارلمان این کشور به عدم مداخله در این مناقشه رأی داد.

رخی از ناظران پیش‌بینی می‌کنند که عدم همراهی پاکستان با متحد دیرینه‌اش در وقایع یمن، شانس بهبود روابط با ایران و افزایش همکاری‌های سیاسی و اقتصاد میان دو کشور را افزایش داده است.

نشانه‌ی این بهبود احتمالی، از سرگیری رایزنی درباره خط لوله گاز ایران ـ پاکستان است که سال‌های طولانی به وقفه افتاده بود. قرار است چین برای تکمیل این پروژه میلیاردها دلار در پاکستان سرمایه‌گذاری کند.

بیشتر بخوانید: دعوت پاکستان از ایران برای کمک به حل کشمکش در یمن

توصیه به شریکان تجاری ایران

آموس هاچستین، نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور انرژی، شنبه ۱۲ اردیبهشت/ ۲ مه از دولت پاکستان خواست برای نهایی کردن هرگونه قرارداد با ایران تا زمان امضای توافق‌نامه جامع هسته‌ای دست نگه دارد.

به گزارش خبرگزاری تسنیم و به نقل از پایگاه خبری "کشمیرمونیتور"، آموس هاچستین ضمن استقبال از همکاری چین، پاکستان و ایران در پروژه انتقال گاز، تاکید کرده که برای تصمیم‌گیری درباره چنین پروژه‌هایی باید تا زمان لغو احتمالی تحریم‌ها صبر کرد.

دو روز پیشتر وندی شرمن معاون جان کری که از هند بازدید می‌کرد به این کشور و سایر شریکان تجاری ایران توصیه کرد هرگونه بحث جدی برای گسترش روابط اقتصادی را به پس از مشخص شدن نتیجه مذاکرات هسته‌ای موکول کنند.

شرمن ابراز امیدواری کرده است که حل مناقشه بر سر برنامه‌های هسته‌ای ایران به برقراری امنیت در منطقه کمک کند و کشورهای حوزه خلیج فارس نیز از آن سود ببرند.

بیشتر بخوانید: کاخ سفید اظهارات ظریف درباره لغو تحریم را رد کرد

آمادگی برابر پیمان‌شکنی احتمالی

از این منظر، ایران پس از لغو تحریم‌ها به لحاظ اقتصادی در موقعیتی بهتر قرار دارد و با رفع موانع به ضرورت‌های همزیستی مسالمت‌آمیز با کشورهای منطقه بیشتر پایبند خواهد بود.

این دیدگاه از سوی کسانی حمایت می‌شود که معتقدند افزایش قدرت ایران در صورت پایان مناقشه هسته‌ای و لغو تحریم‌ها، الزاما به معنای حمایت بیشتر از گروه‌های تروریستی نخواهد بود که تهران به آن متهم است. ایران این اتهام را همواره رد کرده است.

با این همه، دیوید پترائوس، رئیس پیشین سازمان سیا فروردین سال گذشته ضمن حمایت از مذاکرات هسته‌ای، جمهوری اسلامی را به حمایت از گروه‌های تروریستی و افراطی متهم کرد و نسبت به پیامدهای یک "توافق بد" با این کشور هشدار داد.

او می‌گوید چنانچه ایران به سیاست‌های خود در حمایت از تروریسم و بی‌ثبات‌کردن منطقه خاتمه ندهد یک "توافق خوب" هم می‌تواند آمریکا و متحدانش در منطقه را با دشمنی خطرناک‌تر که بهتر مجهز شده روبرو کند.

جاش ارنست، سخنگوی کاخ سفید، ۱۲ اردیبهشت تاکید کرد که توافق احتمالی هسته‌ای با ایران بر مبنای اعتماد نخواهد بود و در صورت عدم پایبندی این کشور به تعهداتش تحریم‌ها به سرعت دوباره اعمال خواهند شد.