نقض برجام، احتمال تحریم‌های جدید آمریکا و کارت بازی ایران
۱۳۹۵ دی ۲۳, پنجشنبه
در کمیسیون مشترک برجام که روز سه‌شنبه (۲۱ دی/۱۰ ژانویه) برگزار شد، تاکید شد که کلیه طرف‌ها برای تداوم اجرای برجام متعهد هستند. همچنین گفته شد که تمدید قانون تحریم‌های ایران از سوی آمریکا هیچ تاثیری ندارد و به هیچ روی محدودیتی برای شرکت ها از حیث انجام مراودات بازرگانی با ایران ایجاد نخواهد کرد. این تاکیدها با اشاره به قانون آیسا و نگرانی‌هایی است که تمدید تحریم‌های آمریکا برای طرفین توافق هسته‌ای ایجاد کرده است.
بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی روز پنجشنبه (۲۳ دی/۱۲ ژانویه) به صداوسیما گفت: «در این نشست، موضوع اعتراض جمهوری اسلامی ایران به نقض برجام بدنبال تمدید تحریم‌های ضد ایرانی در کنگره و سنای آمریکا مطرح شد و بقیه کشورها نیز به نوعی با نگرانی ما همراه بودند. در نشست کمیسیون مشترک تاکید شد که اگر آثار این تحریم‌ها بخواهد اجرایی شود قطعا نقض فاحش برجام انجام گرفته است. در این نشست مسئولان آمریکایی به دیگر اعضای این کمیسیون نیز قول دادند که قطعا آثار تمدید ایسا در عرصه عمل وجود نخواهد داشت.»
بیشتر بخوانید:دفاع جان کری از توافق اتمی با ایران
او همچنین تاکید کرده است که "نقض برجام" می‌تواند شرایط را به گونه‌ای دیگر رقم بزند. کدام شرایط؟
با رفتن دولت اوباما و روی کار آمدن دولت ترامپ و ترکیبی که او برای کابینه خود پیشنهاد داده است، این دغدغه شدت می‌گیرد که آیا جای زیادی برای خوشبینی نسبت به سیاست آینده آمریکا در قبال ایران هست؟ آیا مهم‌ترین و شاید تنها دستاورد دولت روحانی در برابر سیاست‌های کابینه بعدی آمریکا دوام خواهد آورد؟ این درست همان نقطه‌ای است که مخالفان اصولگرای دولت روحانی هم با تمرکز روی آن تلاش می‌کنند دولت را هرچه بیشتر تحت فشار بگذارند. در این میان نظر کارشناسانی که از نزدیک درگیر سیاست‌های اتحادیه اروپا هستند، می‌تواند روشنگر بسیاری مسائل باشد.
مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا معتقد است که هنوز برای یک ارزیابی نهایی زود است و به دویچه‌وله می‌گوید:
«ما دو پیام از دو بخش مختلف آمریکا دریافت می‌کنیم. یکی از جامعه تجاری و صنعتی آمریکا که به خاطر اهمیت بازار ایران نه تنها خواهان تایید و تضمین اجرای برجام است، بلکه بر برداشتن تحریم‌های یکجانبه آمریکا نیز مصر است. بخش دیگر سیاست دونالد ترامپ و تیم احتمالی در کابینه او که تا این لحظه عمدتا بر مخالفت با برجام اظهارنظر کرده‌اند و از بازبینی آن دم می‌زنند. چهره‌هایی که برای وزارت خزانه‌داری و خارجه پیشنهاد شده‌اند، ارتباط بسیار نزدیکی با لابی دارند که خواهان منزوی کردن ایران و برگرداندن تحریم‌ها هستند.»
بیشتر بخوانید:رئیس کمپانی نفتی اکسون موبیل وزیر خارجه کابینه ترامپ می‌شود
وجود یک فهرست جدید تحریم‌ها و آینده ایران در بدترین سناریو
مهرداد عمادی می‌گوید که روز چهارشنبه خبردار شده است که دونالد ترامپ در حال تهیه لیست جدیدی از تحریم‌ها علیه نهادها و شرکتهای ایرانی است و اضافه می‌کند: «اگر از من بپرسید که نسبت به هفته پیش خوشبین‌تر هستم یا کمتر خوشبین هستم، پاسخ من دومی خواهد بود.»
اما فرض را بر این بگذاریم که این بدترین سناریو در ارتباط با ایران اتفاق بیافتد. مثلا چهره‌هایی در کابینه جای گیرند که ایران هراسی را به محور سیاست‌شان تبدیل کنند. به عنوان نمونه رکس تیلرسون وزیر خارجه شود که ایران را تهدیدی برای جهان دانسته است. یا وزارت خزانه‌داری آمریکا در دست کسی قرار گیرد که در اولین قدم هرگونه مناسبات تجاری و مراودات مالی با ایران را برای کشورهای مختلف سخت‌تر کند. حتی فرض را بر این بگذاریم که فهرست تحریم‌ها از محدوده سازمان‌های نظامی و امنیتی فراتر رود و شامل حال بسیار شرکتهای دیگر نیز بشود، آن زمان چه اتفاقی خواهد افتاد؟
مهرداد عمادی می‌گوید: «آن زمان با دورهای شبیه به سالهای ۲۰۰۲- ۲۰۰۷ روبرو خواهیم بود که سیاست آمریکا برقراری تحریم‌های یکجانبه بود، ولی اروپا حاضر نبود با این تحریم‌ها همراهی کند.»
به باور او در بدترین حالت ممکن است که واهمه برای کار با ایران و هزینه آن برای شرکتهای خارجی کمی افزایش پیدا کند، اما حتی در آن صورت هم ایران پشتیابانان بسیار قوی دارد:
« مهم‌ترین پیشتیبان این توافق تایید بین‌المللی آن است چون این یک توافق دوجانبه بین ایران و آمریکا نیست و آمریکا هم دیگر مبصر کلاس در سطح جهان نیست. با توجه تنش‌های جدیدی که دونالد ترامپ با چین شروع کرده، و شکاف بزرگی که در زمینه تجاری میان آلمان و آمریکا به وجود آمده است، تصور می‌کنم که وزنه آمریکا هرچقدر هم که سنگین باشد، به اندازه کافی سنگین نیست که بتواند تمام متحدان تاریخی خود در اروپا و در شرق آسیا را به دنبال سیاست ایران‌ستیزی بکشاند. بنابراین تحریم‌های آمریکا برای ایران بدون تردید هزینه‌افزا خواهد بود، اما این که بتواند این توافق را بشکند و بی‌اثر کند، بسیار بعید است و اصلا تمایلی هم در اروپا به این سیاست وجود ندارد.»
او اضافه می‌کند توافق هسته‌ای با تایید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان ملل متحد به کرسی نشسته و توافقی زنده است و اگر آمریکا بخواهد تحریم‌های جدیدی اعمال کند، معنایش کنار گذاشتن یکجانبه توافق هسته‌ای خواهد بود. مهرداد عمادی می‌گوید:
«نمی‌توانیم این واقعیت را نادیده بگیریم که آمریکا همچنان بزرگترین اقتصاد دنیاست و مهم‌ترین مهره ناتو که می‌تواند هراس ایجاد کند، اما بعید میدانم که این دولت‌ها بخواهند با آمریکا همکاری کنند که درآن صورت دستکم همکاری اتحادیه اروپا، ژاپن و چین با این کشور بسیار بسیار پایین خواهد بود.»
به نظر او کشوری که ممکن است در اتحادیه اروپا بیشتر از بقیه مشتاق همکاری با ایران باشد، احتمالا فرانسه خواهد بود و حتی بریتانیا هم علاقه‌ای به این ندارد که دنباله‌رو آمریکا باشد. مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا اضافه می‌کند: «اتفاقی که شاهدش خواهیم بود این است که مثلا حجم پروژه‌های شرکت‌هایی مانند زیمنس یا کنتیننتال یا فیات کرایسلر یا پروژه‌های نفتی با ایران کوچک‌تر شود. »
بزرگترین اشتباه ایران
تاکید مهرداد عمادی اهمیت ایران از نظر جغرافیای اقتصادی و از نظر اقتصادی در جهان با توجه به متغیرهای جدیدی که به وجود آمده، آنقدر هست که آمریکا قادر به یک بازی یک طرف نخواهد بود. اما نگرانی‌ها حتما بالا خواهد رفت. یعنی ارزیابی ریسک برای کار با ایران ممکن است افزایش یابد و در این جاست که اهمیت سیاست‌های ایران در پیش می‌گیرد، تعیین کننده می‌شود. او می‌گوید:
«من تصور می‌کنم بزرگترین اشتباهی که ایران می‌تواند بکند این است که درست بیافتد در دامن همان باوری که می‌خواهد بگوید ایران کشوری تهاجمی و خطری برای منطقه است. کشوری دنبال تنش و بحران آفرینی. هرگونه صحبتی که چه از طرف فرماندهان سپاه و چه دیگر مقامهای نظامی و امنیتی، که خوراک این ماشین تبلیغاتی شود، برای ایران هزینه‌های بسیار سنگینی دارد. یک لابی بسیار بسیار فعال و موفق هم در اروپا و هم در آمریکا هست که نیروی تازه‌ای از روی کار آمدن ترامپ گرفته وهرگونه سخن‌پراکنی بحران‌زا می‌تواند پیامدهای بسیار سنگین‌تری داشته باشد از تصوری که برخی مقام‌ها در ایران دارند.»
او اضافه می‌کند: «فقط می‌توانم بگویم که اگر این مقام‌ها بتوانند با توسل به سیاست‌های تنش‌آفرین باردیگر فرهنگ تحریم‌ها را برگردانند، خدمت بزرگی به دلالان و واسطه‌هایی می‌کنند که قبلا هم از تحریم‌ها سود برده‌اند. چنان که پول‌هایی هم که تا به حال ادعا شده که معلوم نیست کجا هستند، گم نشده‌اند و ما به خوبی می‌دانیم که کجا رفته‌اند. این عده دوباره فعال می‌شوند و درآمدهای غیرقابل تصور آنها ادامه پیدا می‌کند. ولی برای مردم، اقتصاد و کل ایران و حتی نظام هزینه بسیار سنگینی خواهد داشت.»
بیشتر بخوانید:نامه جدید ایرانیان به ترامپ؛ این بار در حمایت از برجام
کشمکش‌ها در ایران
با همه خطرات و هزینه‌های سنگینی که کارشناسان به آنها اشاره می‌کنند، دغدغه برخی اصولگرایان میزان ذخیره اورانیوم غنی‌شده است. محمدجواد ابطحی، نماینده اصولگرای مجلس در مصاحبه با خبرگزاری مجلس ابراز نگرانی کرده است که مبادا ایران پذیرفته باشد که ذخیره اورانیوم غنی‌شده خود را از ۳۰۰ کیلو به ۲۰۰ کیلو کاهش دهد. او گفته است: «این نشان می‌دهد که ما بار دیگر به غربی‌ها در حوزه هسته‌ای امتیاز داده‌ایم.»
بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز پاسخ داده است که متن سندی را که در نشست کمیسیون مشترک برجام درخصوص نحوه محاسبه مواد غنی‌شده در تأسیسات هسته‌ای ایران مورد توافق قرار گرفته، روز پنجشنبه ۲۳ دی/۱۲ ژانویه منتشر خواهد شد. به گفته او «طبق این سند اصلاً بحث این نیست که قرار است میزان مواد غنی‌شده ما کمتر از ۳۰۰ کیلوگرم باشد بلکه بالعکس، تفسیری که آنان داشتند با تفسیر ما متفاوت بود و به این علت ما تاکنون کار انبارگردانی را نگه داشته بودیم تا این موضوع مشخص و تفسیر ما حاکم شود.» او افزوده که به زودی ۱۳۰ تن اورانیوم خریداری شده وارد ایران می‌شود.
برای مردم ایران اما در شرایط فعلی احتمالا دغدغه‌های مهم‌تری از میزان اورانیوم غنی‌شده وجود دارد.