هفتاد و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت، از ۱۴ تا ۱۸ اکتبر برگزار می‌شود؛ این بار به صورت غیرحضوری و آنلاین.

این نمایشگاه مهم‌ترین فرصت برای عرضه تولیدات ادبی، خرید و فروش حق نشر و ترجمه برای هر کشوری است. امسال، کانادا با مشارکتی دیجیتالی، کشور مهمان است و حضور واقعی‌اش به سال ۲۰۲۱ موکول شده است. در سال ۲۰۲۲ اسپانیا این نقش را ایفا خواهد کرد. سال گذشته، نروژ کشور میهمان نمایشگاه کتاب فرانکفورت بود.

سنت حضور کشور میهمان در این نمایشگاه، از سال ۱۹۸۸ شکل گرفته تا یک کشور یا یک منطقه، به معرفی ادبیات و فرهنگ خود بپردازد. از اواسط دهه ۱۹۷۰ نیز نمایشگاه برای افتتاح، روی موضوع ویژه‌ای درنگ می‌کند.

در نمایشگاه کتاب فرانکفورت، جوایز زیادی اعطا می‌شود؛ از جمله جایزه کتاب آلمان و جایزه ادبیات جوانان آلمان. نقطه عطف این جوایز ، جایزه صلح ناشران آلمان است که امسال به آمارتیا سن، فیلسوف و اقتصاددان هندی تعلق گرفته؛ استاد دانشگاه هاروارد  که در سال ۱۹۹۸ نیز جایزه نوبل اقتصاد را برد. این جایزه به دلیل پیشگامی آمارتیا سن در مبارزه علیه نابرابری‌های اجتماعی و کوشش برای عدالت جهانی به او داده شد.

نمایشگاه کتاب فرانکفورت به صورت کنونی از سال ۱۹۴۹ شکل گرفته اما قدمت آن به پانصد سال می‌رسد؛ زمانی که شهر فرانکفورت، کانون تبادلات ادبی بود. این نقش محوری بعدها در تحولات تاریخی، بین شهر لایپزیگ و فرانکفورت در چرخش بود. از همین رو، هر دو شهر نمایشگاه‌های معتبر و جهانی کتاب برگزار می‌کنند.

نمایشگاه کتاب فرانکفورت به طور سنتی در پاییز گشایش می‌یابد و نمایشگاه لایپزیگ در بهار. امسال نمایشگاه کتاب لایپزیگ به دلیل مصادف شدن برگزاری آن با اوج‌ همه‌گیری کرونا، لغو شد.

دشواری‌ها و مشکلات

نمایشگاه فرانکفورت در حالی در آستانه گشایش مجازی است که بحران کرونا موجب شد نیمی از ناشران، انتشار کتاب جدید را عقب بیندازند یا اساسا لغو کنند. از زمان شیوع کرونا، هیچ جلسه معرفی کتاب و کتابخوانی یا نمایشگاه‌ محلی برگزار نشده و هنوز هم آمار دقیقی از کتابفروشی‌های تعطیل شده در دست نیست.

در بحران کرونا به دلیل محدودیت‌های ارتباطی، بازار کتاب‌های الکترونیکی رونق پیدا کرد. فروش این قبیل کتاب‌ها در نیمسال اول ۲۰۲۰ به نسبت مدت مشابه ۲۰۱۹، معادل ۸/ ۱۷درصد رشد یافت و به ۱۸میلیون و ۸۰۰هزار نسخه رسید.

با این همه صنعت نشر کتاب در سال ۲۰۲۰ یک ریزش آشکار داشته است.

تعطیلی‌‌‌های دو ماهه در مارس و آوریل سال جاری در آلمان به شدت صنعت نشر را تحت تاثیر قرار داد. الکساندر اسکیپس، مدیر اتحادیه کتاب‌فروشان آلمان می‌گوید: «در این مدت تا ۷۰درصد افت فروش داشتیم.» در همین مدت، میانگین کاهش فروش کتاب‌ در دکه‌های ایستگاه قطار، فروشگاه‌های زنجیره‌ای و همه اماکن عرضه، ۴۶درصد بود.

اوایل تابستان، دولت آلمان در چارچوب یک طرح محرک فرهنگی، بودجه‌ای ۴ میلیون یورویی برای مشارکت هرچه بیشتر غرفه‌داران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت اختصاص داد. از جمله اهداف این بودجه، زیرساخت‌هایی برای پشتیبانی مادی و معنوی ناشران در عرضه و فروش اینترنتی عنوان شد.

رویکردهای تازه

بازار کتاب در آلمان، در آغاز پاندمی دچار شوک شد اما به تدریج در مسیر جدیدی پا گرفت. در واقع، کتابخوانی در بحران کرونا، جنبه آموزش، سرگرمی و غلبه بر دلمردگی و کسالت یافت. بسیاری از رمان‌ها و عناوینی که به نظر می‌رسید به فراموشی سپرده شده‌اند، نوزایی و فروش بالایی داشتند. مثلا تقاضا برای کتاب‌هایی چون "طاعون" آلبر کامو  یا "دکامرون" جووانی بوکاچو، شاعر ایتالیایی در قرن وسطی چنان افزایش یافت که نایاب شدند.

 هفت شخصیت داستان بوکاچو، کسانی هستند که پس از شیوع طاعون در فلورانس در قرن چهاردهم، به روستا می‌روند و یکدیگر را با قصه‌گویی سرگرم و امیدوار می‌کنند.

کتاب غیرداستانی "دنیا در تب می‌سوزد" نوشته لورا اسپینی نیز که در سال ۲۰۱۸ منتشر شده بود، به دلیل موضوع آن که آنفولانزای اسپانیایی در سال ۱۹۱۸ است، تازه در سال ۲۰۲۰ در صدر پرفروش‌ها قرار گرفت. بازار کتاب‌های آشپزی، کتاب‌های مصور و کتاب‌های کودکان و نوجوانان هم دوباره رونق گرفت. برعکس، کتاب‌های سیر و سیاحت یا راهنمای سفر در دوران کرونا خاک خوردند.