به گفتهی نماینده سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، میزان منابع آب تجدیدپذیر ایران در ۱۵ سال گذشته به یک سوم متوسط جهانی نزول پیدا کرده است. او میگوید مدیریت منابع آب مستلزم همکاری منطقهای است.
تبلیغات
یکی از برنامههای سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، به ویژه در برخی کشورهای آسیایی و آفریقایی، طراحی و یاری رساندن به پیشبرد پروژههایی است که هدف آنها تعدیل مشکلات ناشی از خشکسالی و کم آبی تعریف میشود.
سرج ناکوزی، نماینده فائو در ایران، میگوید این سازمان و جمهوری اسلامی از دههها پیش با هدف مدیریت پایدار منابع طبیعی با یکدیگر همکاری داشتهاند.
او سهشنبه (۱۰ اسفند/ ۲۸ فوریه) در گفتوگو با خبرگزاری مهر به تشریح جنبههایی از بحران کمآبی در ایران و برخی دیگر از کشورهای آسیایی پرداخت و گفت: «افزایش جمعیت، عوامل محرک افزایش خودکفایی غذایی، شهری شدن، توسعه اقتصادی – اجتماعی، در ترکیب با اثرات منفی تغییر اقلیم و کاهش قابل توجه کیفیت منابع آب، مهمترین عوامل تشدید کننده کمیابی آب در منطقه خاورمیانه هستند.»
تنش شدید آبی در نیمی از منطقه
به گفتهی ناکوزی براساس پیش بینیهای موسسه منابع آب، نیمی از کشورهای منطقه تا سال ۲۰۴۰ میلادی، تنشهای آبی بسیار شدیدی را تجربه خواهند کرد.
مطابق بررسیهای سازمان ملل متحد مناطقی که بیش از ۴۰ درصد آبهای تجدیدشونده آنها مصرف شود دچار تنش آبی هستند و اگر این میزان به ۶۰ درصد برسد وضعیت بحرانی تلقی میشود.
نمایندهی فائو در تهران میگوید ایران در شمار کشورهایی است که با تنش آبی روبرو هستند و میزان منابع آب تجدیدپذیر ایران در ۱۵ سال گذشته به یک سوم متوسط جهانی نزول پیدا کرده است.
به گزارش خبرگزاری ایرنا، وزیر نیرو، حمید چیتچیان، پنجم مرداد ماه در نخستین همایش ملی اقتصاد آب، میزان مصرف آبهای تجدیدشونده در ایران را ۸۶ درصد اعلام کرد.
خطر بروز تنش و جنگ بر سر آب
بر این اساس ایران مدتهاست مرز بحران را پشت سر گذاشته و چنان که رحیم میدانی، معاون آب و آبفای وزارت نیرو، به تازگی گفته این معضل میتواند به بروز "مناقشه و منازعات و حتی جنگ" بر سر آب و "تعارضات اجتماعی" منجر شود.
سرج ناکوزی خاطرنشان کرده که فائو، به عنوان یک نهاد تخصصی برای رسیدگی به این گونه چالشها، در سال ۲۰۱۳ میلادی اجرای برنامهای را آغاز کرده که اولین خروجی آن، راهبردهای مشارکتی منطقهای برای مدیریت پایدار آب در بخش کشاورزی در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا بوده است.
یکی از معضلات کشورهای کمتر توسعه یافته نظیر ایران مصرف بیش از حد و غیر بهینه آب در فعالیتهای کشاورزی است. چنان که ناکوزی گفته در کشورهایی مانند ایران ۹۵ درصد آب مصرفی به حوزه کشاورزی اختصاص دارد در حالی که این میزان در کشورهای صنعتی کمتر از ۷۰ درصد است.
ضرورت همکاریهای منطقهای
نماینده فائو در ایران افزایش وقوع خشکسالیها و افزایش شدت آنها در یک دهه گذشته را هشداری برای منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا خوانده و به خبرگزاری مهر گفته است: «به خطر افتادن بهرهوری سامانههای کشاورزی با کاهش کیفیت منابع خاک، بیابانزایی، افزایش شدت طوفانهای گرد و غبار و افت معیشتی همراه شده است.»
او با بیان این که بحران کمآبی مسئلهای فراملی و "کاملا منطقهای" است ابراز امیدواری کرد که با همکاری ایران و چند کشور دیگری که در وضعیت بحرانی قرار دارند بتوان راهکارهای مدیریت این بحران را با موفقیت پیگیری کرد.
به گزارش خبرگزاری مهر ناکوزی در این باره گفته است: «راهبرد مشارکت منطقهای، برای کمک به کشورهای منطقه در جهت شناسایی و تنظیم سیاستها، ساختار حکمرانی، سرمایهگذاریها و اقداماتی که به صورت پایدار منجر به بهبود بهرهوری میشوند، چهارچوبی را فراهم میکند.»
به باور کارشناسان، بحران کمآبی و وضعیت نگرانکننده تنشهای آبی، گذشته از درگیریهای محلی و مهاجرتهایی که در بخشهایی از ایران از جمله در استان سیستان و بلوچستان رخ داده، ممکن است به تنش میان کشورهای همسایه که رودخانههای مشترکی دارند نیز منجر شود.
جنون سدسازی و تشدید بحران آب در ایران
منابع آبی ایران از ۴۰۰ به ۲۰۰ میلیارد متر مکعب رسیده است. خشکسالی و کاهش بارش تنها یک سوی سکه بحران آب در ایران است. جنون سدسازی، عدم بهینه سازی زیرساختارها و فرهنگ سازی بحران آب را تشدید کردهاند.
عکس: ISNA
بحران آب
به گفته علیرضا دائمی، سرپرست معاونت آب و آبفای وزارت نيرو، "منابع آبی از ۴۰۰ به ۲۰۰ ميليارد مترمكعب رسيده كه تنها ۹۲ ميليارد مترمكعب به جريان سطحی تبدیل شده و ۳۸ ميليارد مترمكعب به سفرههای زيرزمينی نفوذ میکند".
عکس: Mehr
خشکسالی
سرپرست معاونت آب و آبفای وزارت نيرو با اشاره به خشکسالیهای چند سال گذشته میگوید: «سه چهارم كشور در ناحيه كاملا خشک قرار دارد و بارشهایی بين ۵۰ تا ۱۰۰ ميليمتر را تجربه میكند كه بخش مهمی از شهرنشينی و معادن در اين مناطق قرار دارند.»
عکس: Mehr
سادهترین راه، بهترین راه نیست
در سالهای گذشته برای مدیریت نیاز روزافزون آب، سادهترین راه یعنی سد سازی را انتخاب کردند. برابر اطلاعات منتشر شده توسط شرکت مدیریت منابع آب ایران (وابسته به وزارت نیرو)، تا کنون در ایران ۵۹۰ سد به بهرهبرداری رسیده، ۱۳۵ سد دیگر در دست ساخت و ۵۴۶ سد نیز در دست مطالعه هستند که در صورت اتمام ساخت تمام سدها، تعداد کل سدهای کشور به یک هزار و ۲۷۱ سد خواهد رسید.
عکس: FARS
نقش رودخانهها در اکوسیستم
رودخانهها نقش بسیار مهمی در اکوسیستم دارند. وقتی بر روی رودی پرآب سدی ساخته میشود، حوزه پایین دستی آن سد به طور حتم با مشکل کم آبی روبرو میشود و اکوسیستم آن منطقه به مرور زمان تغییر میکند. علاوه بر این، یکی از منابع مهم تغذیه سفرههای آب زیرزمینی نیز رودخانهها هستند که با بستن سد، جلوی روند تغذیه سفرههای آبی گرفته میشود.
عکس: Jamejam
تعادل برهم میخورد
در سالهای گذشته افزایش مصرف آب به دلیل رشد چشمگیر شهرها و استفاده زیاد از آب در صنایع و در کشاورزی بوده است. شیوههای ناصحیح آبیاری باعث شده که مصارف کشاورزی بخش عمده مصرف آب را در ایران تشکیل دهد. تامین این آب با "جنون سدسازی" بر روی رودخانهها باعث برهم خوردن رابطه متعادل حق آب طبیعت و حق آب انسان شد.
عکس: Mehr
حق آب طبیعت
به گفته معاون آب و آبفای وزارت نیرو، در حال حاضر۳۸ ميليارد مترمكعب آب به سفرههای زيرزمينی نفوذ میکند. این میزان آب برای حفظ رطوبت خاک دشتهای ایران کافی نیست و با ادامه این روند دشتهای وسیعی بر اثر خشکسالی غیر قابل استفاده خواهند شد.
عکس: Mehr
کاهش میزان آب خروجی سدها
میزان حجم آب خروجی از سدهای ایران از ابتدای سال آبی جاری (مهرماه ۹۱) تاكنون ۱۷ ميليارد و ۴۰۰ ميليون مترمکعب گزارش شده است که در مقایسه با سال آبی گذشته ۱۲ درصد کاهش نشان میدهد. طبق آمار رسمی "میزان آب خروجی از سدها در مدت مشابه سال آبی گذشته، ۱۹ ميليارد و ۸۰۰ ميليون مترمکعب بوده است".
عکس: IRNA
نبرد بر سر آب
درحالی که آب خروجی از سدها کاهش یافته است، کشاورزان ناچارند با حفر چاههای عمیق به صورت مجاز یا غیر مجاز آب مورد نیاز خود را از سفرههای زیر زمینی تامین کنند. این اقدام در دشتهای اطراف دریاچه ارومیه روند خشک شدن آن را تسریع کرد. نبرد بر سر آب بین استانهای اصفهان و یزد شکل دیگری به خود گرفت.
عکس: MEHR
حجم دینامیک، حجم استاتیک
حجم ديناميک به آب قابل برداشت و حجم استاتیک به آبی گفته میشود که نباید برداشت شود، زیرا برداشت آن فرونشستهای زمين و فروچالهها را ايجاد میكند. با کاهش حجم دینامیک آب، در سالهای گذشته بر حجم برداشت از آبهای سفرههای زیر زمینی افزوده شده و اين اقدام اكنون در جنوب تهران و در استانهای يزد، كرمان، اصفهان وهمدان باعث نشست زمین شدهاست.
عکس: MEHR
نتایج بهرهبرداری از سفرههای زیرزمینی
خشک شدن چشمهها و قنوات، شور شدن منابع آب زیر زمینی، نشست زمین، خسارت به تاسیسات زیر بنایی، تبدیل زمینهای کشاورزی به بیابان، خالی شدن مناطق روستایی و مهاجرت کشاورزان به شهرهای بزرگ از پیامدهای پایین آمدن سطح آبهای زیر زمینی یا تخریب سفرههای آب زیر زمینی است. اکنون برای نمونه از ۱۳ دشت استان همدان وضعیت دو دشت کبودرآهنگ و خماجین بحرانی اعلام شده و ۱۰ دشت دارای وضع ممنوعیت حفاری هستند.
عکس: Mehr
آب برگشتی
به گفته معاونت آب و آبفای وزارت نیرو، ۲۹ میلیارد متر مکعب آب برگشتی وجود دارد که "تلاش شده" در قالب توسعه پایدار استفاده شود. این در حالی است که سیستم شهرسازی ایران به گونهای است که آب مصرفی منازل در سیستم بازیافت فاضلاب یا اگو قرار نمیگیرد، بلکه به درون چاهها در منازل مسکونی روانه میشود.
عکس: MEHR
آبی که به هدر میرود
در حالی که به گفته معاونت آب و آبفای وزارت نیرو، "سه چهارم ایران در ناحیه کاملا خشک قرار دارد و بارشها به ۷۵ درصد بارشهای نرمال کاهش یافته است"، با این حال کوچکترین بارندگی اوضاع شهرهای ایران را آشفته میکند. از سوی دیگر نبود زیرساختارها باعث شده آب حاصل از همین بارش نیز به هدر برود.
عکس: MEHR
انگار نمیدانند
هرچند ۷۵ درصد کل زمین را آب پوشانده است، اما تنها ۳ درصد از کل آبهای موجود بر روی کره زمین آب شیرین است. هر میزان از آلودگی این آب به معنی تشدید "بحران آب" است.
عکس: MEHR
عدم فرهنگ سازی
بحث اسراف در مصرف آب و عدم فرهنگسازی برای شهروندان در مصرف آب زمانی بالا میگیرد که شیرهای آب خشک میشوند.
عکس: IRNA
بهای واقعی آب
طبق آمارهای رسمی،در ایران " ۹۹ درصد به آب شهری و ۸۶ درصد به آب روستايی دسترسی دارند". منابع رسمی قيمت تمام شده آب شرب را هم اكنون (به قيمت سال ۹۰) حدود ۵۹۰ تومان و قيمت تمام شده آب كشاورزی را مترمكعبی۸۰ تومان اعلام کردهاند. باید بدانیم که "بهای واقعی" آب بسیار با ارزشتر از ارزش هر پولی است.