"با چراغ سبز غربی‌ها، چین جای اینستکس اروپا را گرفت"
۱۴۰۰ بهمن ۸, جمعه
یک نماینده مجلس از آزادسازی پول بلوکه شده ایران با چراغ سبز غربی‌ها و جایگزینی اینستکس با کانال چین خبر داد. همزمان یک مقام ارشد کاخ سفید ضمن خوشبینی نسبت به احیای برجام از تدارک برای شکست احتمالی مذاکرات می‌گوید.
تبلیغات
علی علیزاده، دبیر کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفته است "مباحث فنی بزرگترین مانع به نتیجه رسیدن مذاکرات است" که در حال حاضر خبرهای خوبی هم از حل این موانع به گوش نمی‌رسد.
بر اساس گفته‌های این نماینده مجلس در کشورهایی که پول‌های ایران بلوکه شده آمادگی برای آزادسازی وجود دارد اما تحت فشار آمریکا، آنها را نگه داشتند که بعد از توافق آزاد شود.
دبیر کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در ادامه صحبت‌های خود اما تاکید کرد: «به نظر می‌رسد که با چراغ سبز غربی‌ها، این اتفاق از طریق کانال چین به جای کانال اینستکس اروپا، بدون اینکه رسانه‌‍‌ای شود، در حال انجام شدن است؛ یعنی فروش نفت ایران و بازگشت پول آن به کشور، به راحتی صورت می‌گیرد که می‌توان این حرکت را اقدام مثبتی در راستای انگیزه طرفین برای به نتیجه رساندن مذاکرات دانست.»
سامانه اینستکس ابزار ویژهٔ مالی اروپا است که برای تسهیل تجارت پایاپای با ایران حدود سه سال پیش ایجاد شده است. قرار بود که مبالغ ناشی از فروش نفت ایران به یک صندوق وارد شود و خریدهای کالا از سوی ایران با موجودی این صندوق پرداخت شود.
راستی‌آزمایی این ادعای نمانیده مجلس با توجه به فروش غیرشفاف و غیررسمی نفت از سوی ایران کار آسانی نیست. ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور اسلامی ایران در ماه‌های اخیر دائم از موفقیت دولتش در فروش نفت، بازگرداندن درآمدهای آن و "شکست تحریمها" سخن گفته است. حضورهیاتی از کره جنوبی در ماه میلادی گذشته در وین برای مذاکرات حاشیه‌ای در کنار مذاکرات برجام هم به حدس و گمان‌ها در باره آزادسازی بخشی از منابع بلوکه‌شدن ایران در این کشور دامن زند. توئیتی که علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در روز ۲۹ دی منتشر کرد نیز به نوعی تایید‌کننده اظهارات علی علیزاده است. او در این توئیت نوشت: «فروش نفت ایران و بازگشت پول آن به شرایط مناسب و غیر قابل بازگشتی رسیده است. نمی‌شود برای امتیازگیری، قول رفع تحریمی را داد که بی‌اثر شده است.»
با این همه، خبرهایی هم در دست است که ورای معاملات مبهم ایران با چین، نه تنها پول ایران در کره جنوبی آزاد نشده است، بلکه جمهوری اسلامی همچنان بابت فروش نفت خود به خاطر تحریم‌های آمریکا مجبور به ورود کالا و معاملات پایاپای است. انتشار خبرهایی دال بر واردکردن چای از سریلانکا در ازای فروش نفت در همین راستا تلقی شده است.
مک‌گورگ: آمریکا برای هر سناریویی آماده است
دبیر کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در حالی این سخنان را بیان کرده است که یک مقام عالیرتبه کاخ سفید از گفتگوی آمریکا و اروپا بر سر تحریم‌های سخت علیه ایران خبر داده است.
برت مک‌گورک، هماهنگ‌کننده سیاست خاورمیانه شورای امنیت ملی آمریکا هشدار داد اگر در مذاکرات احیای برجام در وین توافقی حاصل نشود واشنگتن برای گزینه‌های سیاسی دیگر "بسیار" آماده است.
مک‌گورک روز پنجشنبه ۸ بهمن (۲۸ ژانویه) در گفتگو با بنیاد کارنگی اعلام کرد واشنگتن در حال بررسی بازگشت به توافق هسته‌ای است اما هر لحظه احتمال شکست مذاکرات نیز وجود دارد. او تاکید کرد آمریکا برای هر سناریوی که پیش بیاید آماده است.
برت مک‌گورک، هماهنگ‌کننده سیاست خاورمیانه شورای امنیت ملی آمریکا عکس: picture-alliance/AA/Y. Ozturk
هماهنگ کننده شورای امنیت ملی آمریکا در امور خاورمیانه در ادامه افزود: «ما در حال حاضردر نقطه‌ای از مذاکرات قرار گرفتیم و بزودی خواهیم دانست که آیا بازگشت ایرانی‌ها به توافق هسته‌ای با شرایطی که ما و جامعه بین‌المللی می‌توانیم آن را بپذیریم، ممکن است یا خیر».
او در ادامه تاکید کرد فرصت برای توافق وجود دارد اما احتمال زیادی هم وجود دارد که توافقی حاصل نشود، بنابراین آمریکا برای هر دو سناریو آماده است.
مک‌گورگ بدون توضیح درباره جزئیات این "سناریوها" اعلام کرد آمریکا با متحدان اروپایی خود در مورد امکان اعمال تحریم‌های سریع‌تر علیه ایران در صورت شکست مذاکرات وین گفتگو کرده است.
این مقام عالی کاخ سفید اختلافات درون تیم ایالات متحده و خروج ریچارد نفیو، معاون نماینده ویژه آمریکا در امور ایران از این تیم را کم اهمیت جلوه داد و گفت: «ریچارد یک هم تیمی فوق‌العاده با استعداد است و نقش دستیاری جدیدی در وزارت امور خارجه را به عهده می‌گیرد».
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر
امضای توافقنامه راهبردی ایران و چین واکنش‌های بسیاری برانگیخت. ایران در عین حال بخش بسیار کوچکی از سرمایه‌گذاری هنگفت چین در دو دهه اخیر را جذب کرده است. حجم سرمایه‌گذاری چین چقدر و در کدام کشورها بوده است؟
چین بر اساس داده‌های "موسسه امریکن اینترپرایز"، فقط ظرف ۱۵ سال گذشته، ۲ تریلیون و ۱۰۰ میلیارد دلار در همه کشورها سرمایه گذاری کرده است؛ از کشورهای ثروتمند مثل سوئیس و آمریکا گرفته تا کشورهای آفریقایی مانند کنگو.
عکس: picture-alliance/dpa/K.-J. Hildenbrand
سهم ایران از این حجم سرمایه‌گذاری چین فقط ۵۶/ ۲۶ میلیارد دلار بوده که میزان آن در هر دوره پنج ساله تغییر نکرده است؛ یعنی تحریم بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۰ تاثیر چندانی بر کاهش یا افزایش سرمایه‌گذاری چین در ایران نداشته است. (عکس: کارگران چینی در پروژه آزادراه تهران-شمال)
عکس: farsnews.com
بحران اقتصادی جهانی که سال ۲۰۰۸ شروع شد، فرصت مناسبی برای چین بود تا با عرضه وام‌های کلان، جای پایی در کشورهای جهان، حتی در کشورهای اروپایی باز کند.
عکس: picture-alliance/dpa
چین در سال ۲۰۱۳ طرح بلندپروازانه خود یعنی "راه ابریشم جدید" را کلید زد. این پروژه دو هدف اساسی دارد: ۱) افزایش تولید با مواد خام ارزان و انرژی ارزان ۲) انتقال مواد خام و فروش کالای چینی از طریق گسترش راه‌ها، بندرها، فرودگاه‌ها و خطوط راه آهن.
بنا بر داده‌های "مرکز مطالعات استراتژیک بین‌المللی" (CSIS) چین تنها طی شش سال (۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹) حدود ۶۲ میلیارد دلار در بخش راه آهن ۳۴ کشور سرمایه‌گذاری کرده است. حضور فعال اقتصادی چین در واقع به معنای گسترش نفوذ سیاسی این کشور هم هست. (عکس: شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در سال ۲۰۱۴ در کنار همتای ونزوئلایی خود، نیکلاس مادورو در کاراکاس)
عکس: AFP/Getty Images/L. Ramirez
تصویری از خط آهن باری-مسافری بنگوئلا در آنگولا. این خط از شهر لبیتو در آنگولا شروع و در شهر تنکه در جمهوری دموکراتیک کنگو به پایان می‌رسد. این خط آهن در آنگولا با سرمایه‌گذاری چین احیا شد.
عکس: DW/N. Sul D'Angola
آفریقا با گسترش سریع شهرنشینی روبرو است. حتی کارشناسان می‌گویند که انقلاب چهارم صنعتی در آفریقا رخ می‌دهد. این در حالی است که زیرساخت‌های کافی برای تحقق این تحول هنوز وجود ندارد. چین و هند از این خلا استفاده می‌کنند. (عکس: سرمایه‌گذاری چین در بخش شیلات موزامبیک)
عکس: DW/S. Lutxeque
به نوشته مجله فوربس، چین بزرگترین شریک تجاری آفریقا است و حجم سالانه تبادلات دو طرف به ۲۰۰ میلیارد دلار می‌رسد. بر این اساس، بیش از ۱۰۰ هزار شرکت چینی در آفریقا فعالند. بنا بر داده‌های بخش تحقیقات تجارت چین – آفریقا در دانشگاه جان هاپکینز، بیشترین صادارات از آفریقا به چین در سال ۲۰۱۹ به ترتیب از کشورهای آنگولا، آفریقای جنوبی و جمهوری کنگو صورت گرفته است.
عکس: picture-alliance/Photoshot/Zhang Gaiping
مجله فوربس نوشته است که آفریقا ۲۰ درصد کتان مورد نیاز چین را تامین می‌کند. آفریقا نصف ذخایر منیزیم جهان را هم دارد که در صنعت فولاد به کار می‌رود و جمهوری دموکراتیک کنگو به تنهایی نصف ذخایر تلق جهان را در اختیار دارد. آفریقا همچنان ذخایر قابل توجه کولتان دارد که مورد نیاز صنعت الکترونیک است. چین به همه این منابع نیاز دارد. (عکس: معدن کبالت در جمهوری دموکراتیک کنگو)
عکس: Getty Images/AFP/F. Scoppa
دَن روخِفِن، پژوهشگر هلندی و بنیانگذار مؤسسه معماری "MORE" است. او تألیفات متعددی از جمله در زمینه گسترش شهرنشینی در آفریقا دارد. به گفته او، «در آفریقا هیچ پروژه ساختمانی بلندتر از ۳ طبقه و هیچ راهی طولانی تر از ۳ کیلومتر وجود ندارد که در دست چینی‌ها نباشد.» (عکس: کارگر چینی و محلی در کارگاه ساخت یک اتوبان در اوگاندا)
عکس: Imago
اما در ایران چه اتفاقی خواهد افتاد؟
جزئیات توافق راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین منتشر نشده است. روزنامه "نیویورک تایمز" پیش از این نوشته بود که طرح این توافقنامه را رئیس‌جمهور چین پنج سال پیش (۲۰۱۶) پیشنهاد کرده بوده است. پیش‌نویس این توافقنامه ۴ تیرماه ۱۳۹۹ در پکن به امضا رسید. دو هفته بعد، روزنامه نیویورک تایمز به جزئیات این پیش‌نویس ۱۸ صفحه‌ای دست یافت و آن را منتشر کرد.
عکس: ana.press
"نفت در برابر سرمایه‌گذاری"
به نوشته وبسایت اقتصادی "بلومبرگ"، چین در چارچوب این توافق «۴۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری می‌کند و در مقابل از ایران با تخفیف زیاد و به‌طور مداوم نفت می‌خرد». چین دقیقا مشابه همین استراتژی را در قاره آفریقا در پیش گرفته است. چین در مقابل بازسازی زیرساخت‌ها، حدود یک‌سوم نفت مورد نیاز خود را از کشورهای آفریقایی وارد می‌کند.
عکس: Mana Neystani
اگر موضوع "سرمایه‌گذاری در برابر نفت ارزان‌قیمت" درست باشد، پکن بخشی از سرمایه‌گذاری خود را از طریق اختلاف قیمت نفت ارزان جبران می‌کند. سود حاصل از سرمایه‌گذاری نیز بخش دیگری از هزینه‌ها را تأمین می‌کند. گسترش حوزه نفوذ چین در منطقه را هم می‌توان به سود اقتصادی افزود. توافقنامه ۲۵ ساله با چین کدام منافع ایران را تأمین می‌کند و چقدر برای ایران از نظر اقتصادی به صرفه است؟
