بر طبق آخرین آمارهای اداره آمار فدرال آلمان در پایان ماه ژوئن سال ۲۰۱۳ جمعیت این کشور ۸۰ میلیون و ۳۹۹ هزار نفر بوده است. شمار زنان در این کشور با ۴۱ میلیون نفر بیشتر از شمار مردان با بیش از ۳۹ میلیون نفر است.

در همین تاریخ شمار شهروندان خارجی‌ آلمان حدود ۵/ ۶ میلیون نفر اعلام شد. در عین حال شمار شهروندانی که اصلیت خارجی دارند اما در آمار این کشور به عنوان خارجی مطرح نمی‌شوند، حدود ۱۶ میلیون نفر اعلام شده است که ۵/ ۱۹ درصد جمعیت آلمان را تشکیل می‌دهد.

پناهندگان در آلمان

بر اساس کنوانسیون ژنو که در ۲۸ ژوئیه ۱۹۵۱ به تصویب رسید، پناهنده به کسی گفته می‌شود که به دلایل موجه سیاسی، نژادی و دینی مجبور به ترک کشور محل زندگی خود شده است.

بسیارند کارشناسانی که این دلایل را ناکافی می‌دانند و از جمله مهاجرانی که به دلیل وضعیت بد اقتصادی، فرهنگی و آب و هوایی مجبور به ترک کشور خود می‌شوند را نیز جزو پناهندگان به شمار می‌آورند. این کارشناسان بر ادغام طبیعی دلایل با یکدیگر و نامشخص بودن مرزهای اعلام شده برای پناهندگی تاکید می‌کنند.

در آلمان فدرال قانون پناهندگی در قانون اساسی این کشور در ماده ۱۶-آ و در ماده ۲۵ و ۶۰ قانون اقامت خارجیان در این کشور تنظیم شده است.

از سال ۱۹۵۳ تا کنون ۴/ ۳ میلیون نفر در آلمان از حق پناهندگی برخوردار شده‌اند.

قرارداد دوبلین و مشکل شدن شرایط پناهجویان

با افزایش شمار پناهجویان در آلمان قوانین پناهندگی در این کشور به تدریج با ایجاد مقررات جدید تشدید شد و شمار پناهجویان به این کشور طی ۲۰ سال اخیر به شدت کاهش یافت.

در پانزدهم ژوئن سال ۱۹۹۰ در شهر دوبلین قراردادی در باره شرایط پناهندگی در ۱۲ کشور عضو اتحادیه اروپا به تصویب رسید که از اول سپتامبر ۱۹۹۷ اجرایی شد.

برمبنای این قرارداد پناهجویان باید تقاضای پناهندگی خود را در اولین کشور اتحادیه اروپا که به آن وارد می‌شوند تحویل دهند.

این افراد حق ندارند از آن کشور عبور کرده و تقاضای پناهندگی خود را در کشوری دیگر تحویل دهند. با تصویب این قرارداد احتمال تقاضای پناهندگی در چند کشور اروپایی نیز به شدت کاهش یافت.

به این ترتیب در حالیکه تعداد پناهجویان به آلمان در سال ۱۹۹۱ بیش از ۲۵۶ هزار نفر بود، این رقم در سال ۲۰۱۱ به حدود ۴۶ هزار نفر رسید.

شمار ایرانیان در آلمان

شمار ایرانیان در آلمان چندان مشخص نیست، زیرا بسیاری از ایرانیان تابعیت آلمانی گرفته‌اند و به همین دلیل در آمارهای رسمی این کشور دیگر به عنوان ایرانی مطرح نمی‌شوند.

برمبنای آمارهای موجود حدود ۷۰ هزار ایرانی در آلمان زندگی می‌کنند. این افراد کسانی هستند که یا پاسپورت ایرانی دارند یا پاسپورت پناهندگی که در آن کشور خود را ایران معرفی کرده‌اند. گفته می‌شود تاکنون ۸۰ تا ۹۰ هزار نفر ایرانی تابعیت آلمان را پذیرفته‌اند.

پناهجویان ایرانی در آلمان

در ماه مه سال ۲۰۱۳ پناهجویان ایرانی از نظر تعداد در رتبه پنجم در کشور آلمان قرار داشتند. شمار پناهجویان روسیه، سوریه، افغانستان و صربستان در جدول اداره فدرال آلمان در امر مهاجرت و پناهندگی بیش از ایران و شمار پناهجویان عراق، پاکستان، مقدونیه، سومالی و گرجستان کم‌تر از ایران بود.

پناهجویان ایرانی در سال ۲۰۱۳ تا پایان ماه مه در مجموع بیش از دوهزار تقاضای پناهندگی تحویل مقامات آلمان داده بودند. با تقاضای پناهندگی ِ تنها ۱۰۲ نفر از این تعداد (۸/ ۴ ٪) تا کنون موافقت شده است.

اما برطبق روال کنونی در آلمان در رابطه با ایران، پناهجویان ایرانی‌ای که با تقاضای پناهندگی‌شان مخالفت شده، تنها در شرایط استثنایی به کشورشان بازگردانده می‌شوند. به همین دلیل است که ۶۲۳ نفر از متقاضیان پناهندگی در سال ۲۰۱۳ که با تقاضای پناهندگی‌‌شان مخالفت شده، به خاطر شرایط ناهنجار سیاسی در ایران امکان زندگی در آلمان را یافته‌اند.

افزایش تقاضای پناهندگی پس از انتخاب مجدد احمدی‌نژاد

شمار پناهجویان ایرانی در آلمان در چند سال اخیر همه‌ساله حدود ۳۰ درصد افزایش یافته است. برمبنای آمار ارائه شده از طرف اداره فدرال آلمان در امور مهاجرت و پناهندگی روند حرکت پناهجویان ایرانی به آلمان پس از انتخابات بحث‌انگیز ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸ (۲۰۰۹ میلادی) در ایران به شدت افزایش یافت.

در حالیکه در آن سال ۱۱۷۰ پناهجوی ایرانی در آلمان بودند در سال ۲۰۱۰ شمار پناهجویان ایرانی در آلمان بیش از ۱۱۱درصد افزایش یافت و به ۲۴۷۵ نفر رسید. در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ نیز همواره حدود ۳۰ درصد بر شمار پناهجویان ایرانی در آلمان افزوده شد.

بیشتر پناهجویان ایرانی را مردان تشکیل می‌دهند. در سال ۲۰۱۲ در مجموع ۴۳۴۸ نفر ایرانی تقاضای پناهندگی خود را به مقامات دولت آلمان تحویل دادند. از این تعداد ۲۵۶۹ نفر (حدود ۵۹٪) مرد و ۱۷۷۹ نفر (حدود ۴۱٪) زن بودند.

از سال ۱۹۸۴ انتشار آمار پناهجویان در آلمان آغاز شد. از این تاریخ تا پایان سال ۲۰۱۲ میلادی بیش از ۱۲۶ هزار تقاضای پناهندگی از طرف ایرانیان به مقامات دولتی آلمان تحویل داده شده است. این در حالی است که جمعیت ایرانیان موجود در آلمان را حدود ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار نفر ارزیابی می‌کنند.

فرار اقلیت‌های مذهبی از ایران

برمبنای آمار اداره فدرال آلمان برای امور مربوط به مهاجرت و پناهندگی در سال ۲۰۱۲ میلادی حدود ۴۹ درصد پناهجویان ایرانی مسلمان و حدود ۲۸ درصد آنها مسیحی بودند. این امر نشاندهنده آن است که خروج اعضای اقلیت‌های دینی و بخصوص مسیحیان از ایران به شدت افزایش یافته است.

البته گفته می‌شود بعضی پناهجویان ایرانی موضوع گرویدن به دین مسیحیت را تنها به این خاطر عنوان می‌کنند که بتوانند راحت‌تر نظر موافق مسئولان دولتی در آلمان را برای تایید پناهندگی‌شان جلب کنند.

دلایل پناهندگی

دلایل پناهندگی پناهجویان ایرانی بسیار متفاوت است: از دلایل سیاسی و مخالفت با رژیم جمهوری اسلامی ایران گرفته تا دلایل جنسیتی، قومی و دینی به صورت تغییر دین یا تعلق به اقلیت‌هایی چون بهایی که در ایران تحت پیگرد هستند.

حمید نوذری، مسئول کانون پناهندگان سیاسی ایرانی در برلین، در مصاحبه با دویچه وله در باره دلایل متفاوت پناهندگی پناهجویان ایرانی در آلمان پس از شرح چندین دلیل به یکی از تجربه‌های خود در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید با خانم پناهجویی آشنا شده که آرایشگر بوده و موی سر آقایان را در خانه خود کوتاه می‌کرده و به همین دلیل تحت پیگرد قانونی قرار گرفته است.

آقای نوذری به هنرمندان و رقصنده‌هایی اشاره می‌کند که به خاطر هنرشان مجبور به ترک ایران شده‌اند یا اقلیت‌های جنسیتی که مثلا همجنس‌گرا بوده‌اند یا اعضای گروه‌های قومی اپوزیسیون دولت که مجبور به ترک ایران شده‌اند.

جایگاه اجتماعی پناهندگان ایرانی

در آلمان بیشترین شمار خارجی‌ها را ترک‌های ترکیه تشکیل می‌دهند. بیشتر ترک‌های آلمان از قشرهای کم‌درآمد و محروم این کشور هستند. آنها در دهه ۱۹۶۰ از روستاهای دورافتاده ترکیه برای کار به آلمان مهاجرت کرده‌اند.

ایرانیان پناهنده به آلمان اما از قشرهایی با درآمد متوسط یا بالای این کشور هستند. به نظر حمید نوذری، مسئول کانون پناهندگان سیاسی ایرانی در برلین، ایرانیان ِ پناهجو "نخبگان ایرانی" هستند که به آلمان پناهنده شده‌اند. او می‌گوید بیشتر پناهندگان ایرانی دست‌کم دیپلم خود را گرفته‌اند یا تحصیلات دانشگاهی دارند و در تهران یا شهرهای بزرگ ایران زندگی می‌کرده‌اند.

او می‌گوید این پناهجویان افرادی هستند که به زندگی مدرن عادت دارند و نوع زندگی‌شان با قوانین و اصول موجود در جمهوری اسلامی ایران خوانایی نداشته و مجبور به ترک ایران شده‌اند.

مسئول کانون پناهندگان سیاسی ایرانی در برلین می‌گوید که فرار پناهجویان ایرانی در ابتدا تنها به خاطر نجات جان خود از پیگردهای موجود در جمهوری اسلامی ایران بود، اما در ۵-۶ سال گذشته سیاستی در جمهوری اسلامی ایران حاکم شده که بر مبنای آن رهبری ایران با برنامه‌ریزی خواستار بیرون کردن مخالفان این کشور از ایران است.

او می‌گوید چندین فعال سیاسی که کوتاه یا بلندمدت در زندان‌های جمهوری اسلامی ایران بوده‌اند و بعدها موفق به خروج از کشور شده و خود را به آلمان رسانده‌‌اند به او گفته‌اند که در زندان‌های جمهوری اسلامی مسئولان امنیتی به طور مستقیم یا غیرمستقیم به آنها پیشنهاد خروج از کشور را کرده‌اند.

نوذری می‌گوید مسئولان با این اقدام خود می‌خواسته‌اند به اصطلاح "از شر" این مخالفان راحت شوند تا بتواند با آرامش و بدون مزاحم به کار "کشورداری" خود بپردازند.